Прагляд крыніцы для Хрысьціянства

[[Файл:Bernhard Plockhorst - Good Shephard.jpg|міні|upright|[[Бэрнгард Плёкгорст]]. Добры Пастыр. [[Ісус Хрыстос]] ёсьць правадыром Хрысьціянскай Царквы]]
'''Хрысьція́нства''' — [[монатэізм|монатэістычная]] і абрамістычная [[рэлігія]], заснаванай на жыцьці і вучэньні [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]], прадстаўленыя ў кананічных эвангельлях і іншых новазапаветных пісаньнях<ref>[http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity «Religion: Christianity»"]. [[BBC]]</ref>. Прыхільнікі хрысьціянскай веры вядомыя як [[хрысьціяне]]. Асновай хрысьціянскай веры зьяўляецца тое, што Ісус ёсьць Сын Божы, маючым боскую і чалавечую прыроду, і выратавальнікам чалавецтва, як прадказана ў [[Стары Запавет|Старым Запавеце]]. З гэтае прычыны хрысьціяне звычайна ставяцца да Ісуса як да Хрыста ці Мэсіі<ref>Briggs, Charles A. [http://books.google.by/books?id=VKMPAAAAIAAJ&redir_esc=y «The fundamental Christian faith: the origin, history and interpretation of the Apostles' and Nicene creeds»]. C. Scribner's sons, 1913.</ref>.

Аснова хрысьціянскай [[тэалёгія|тэалёгіі]] выяўляецца ў першых [[экумэнічныя веравызнаньні|экумэнічных веравызнаньнях]], якія прымаюцца пераважнай колькасьцю пасьлядоўнікаў хрысьціянскай веры. Сьцьвярджаецца, што Ісус пакутаваў, памёр, быў пахаваны і пасьля ўваскрос зь мёртвых для таго, каб даць вечнае жыцьцё тым, хто верыць у Яго і давярае яму дараваньне сваіх грахоў ([[збаўленьне|збаўленьня]])<ref>Sheed, Frank. «Theology and Sanity». Ignatius Press: San Francisco, 1993. pp. 276.</ref>. Акрамя таго, паводле вучэньня Ісус цялесна ўзьнёсься на неба, дзе ён кіруе і валадарыць з [[Бог|Богам Айцом]]. Большасьць хрысьціянскіх канфэсіяў прытрымліваюцца меркаваньня, што Ісус вернецца, каб судзіць усіх людзей, жывых і мёртвых, і даруе адвечнае жыцьцё сваім пасьлядоўнікам<ref>[https://web.archive.org/web/20130315032601/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/traditions/christianity «Christianity»]. Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs</ref>. Ён лічыцца прыкладам дабрадзейнага жыцьця{{Зноска|McGrath2006|2006|McGrath|4—6}}, і ягонае служэньне, сьмерць і ўваскрасеньне часта называецца [[дабравесьце]]м ({{мова-el|εὐαγγέλιον euangélion}}).

Хрысьціянства зьявілася як габрэйская сэкта ў сярэдзіне I стагодзьдзя{{Зноска|Robinson|2000|Robinson|229}}{{Зноска|Esler|2004|Esler|157f}}. Паўстаўшы ў [[Левант|Леванце]], рэгіёне [[Блізкі Ўсход|Блізкага Ўсходу]], яно хутка распаўсюдзіўся ў [[Сырыя (рэгіён)|Сырыі]], [[Мэсапатамія|Мэсапатаміі]], [[Малая Азія|Малой Азіі]] і [[Эгіпет|Эгіпце]]. Уплыў хрысьціянства павялічваўся на працягу некалькіх стагодзьдзяў, і да канца IV стагодзьдзя яно стала афіцыйнай дзяржаўнай рэлигияй [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]], замяніўшы іншыя формы рэлігіяў, якія практыкаваліся пад рымскім панаваньнем. У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]], большая частка [[Эўропа|Эўропы]] была зьвернутая ў хрысьціянства, хрысьціянамі былі таксама часам вялікія рэлігійныя меншасьці на Блізкім Усходзе, у [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыцы]], [[Этыёпія|Этыёпіі]]<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/07218b.htm Henoticon]. Каталічная энцыкляпэдыя</ref> і некаторых частках [[Індыя|Індыі]]{{Зноска|McManners|1990|McManners|301—303}}. Пасьля эпохі [[Вялікія геаграфічныя адкрыцьці|Вялікіх геаграфічных адкрыцьцяў]], празь [[місіянэрства|місіянэрскую працу]] і [[калянізацыя|калянізацыю]], хрысьціянства распаўсюдзілася ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай]] і [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыцы]], [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Афрыка|Афрыцы]] на поўдзень ад [[Сахара|Сахары]], і астатні сьвет. Хрысьціянства згуляла важную ролю ў фармаваньні заходняй цывілізацыі<ref>Cambridge University Historical Series, «An Essay on Western Civilization in Its Economic Aspects», p.40</ref>{{Зноска|Hayas|1953|Hayas|2}}<ref>Horst Hutter‏, «Shaping the Future: Nietzsche's New Regime of the Soul And Its Ascetic Practices» (2004), University of New York, p.111</ref>.

Ва ўсім сьвеце налічваецца тры найбуйнейшыя групы хрысьціянскіх пасьлядоўнікаў, як то [[Каталіцкая Царква|Рымска-Каталіцкая царква]], [[Праваслаўная царква]], а таксама розных канфэсіі [[пратэстантызм]]у. Рымска-каталіцкая і праваслаўная патрыярхаты былі падзелены ў 1054 годзе падчас [[Вялікая схізма|Вялікай схізмы]], а пратэстантызм зьявіўся падчас пратэстанцкай [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] XVI стагодзьдзя ў Эўропе, як адчапленьне ад Рымска-каталіцкай царквы<ref>S. T. Kimbrough, ed. (2005). [http://books.google.com/books?id=q-vhwjamOioC&pg=PA23&dq=anagignoskomena#v=onepage&q=anagignoskomena&f=true «Orthodox and Wesleyan Scriptural understanding and practice»]. St Vladimir's Seminary Press. ISBN 978-0-88141-301-4.</ref>. У пачатку XXI стагодзьдзя, хрысьціянства мае каля 2,2 млрд пасьлядоўнікаў<ref name="cia">[https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html «World»]. CIA world facts.</ref><ref name="foreignpolicy">[https://web.archive.org/web/20070521093323/http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=3835 «The List: The World’s Fastest-Growing Religions»]. foreignpolicy.com.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20181226061838/http://www.pewforum.org/christian/global-christianity-exec.aspx «Global Christianity»]. Pewforum.org.</ref>. Хрысьціяне складаюць каля траціны насельніцтва сьвету, што дазваляе хрысьціянству быць найбуйнейшай рэлігіяй у сьвеце<ref>Zoll, Rachel. [http://www.guardian.co.uk/world/feedarticle/10003271 «Study: Christian population shifts from Europe»]. Guardian.co.uk</ref>. Гэтая рэлігія зьяўляецца культураўтваральным фактарам для [[Эўропа|Эўропы]], [[Амэрыка|Амэрыкі]], асобных тэрыторыяў [[Блізкі Ўсход|Блізкага Ўсходу]] й [[Каўказ]]у.

== Веравучэньне ==
{{Хрысьціянства}}
Хрысьціяне ўсіх канфэсіяў вераць у адзінага, простага, асабовага (як правіла, ў трох асобах — Айцец, Сын, [[Сьвяты Дух]]), абсалютна добрага [[Бог]]а — стваральніка ўсяго [[Сусьвет]]у, прызнаюць [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]] Сынам Бога, вераць, што Ён выратаваў чалавецтва ад граху ды сьмерці Сваёй сьмерцю на крыжы ды паўстаньнем зь мёртвых, вераць у богападобнасьць чалавека, у несьмяротнасьць чалавечае душы, у пасьмяротную ўзнагароду за добрыя ўчынкі ды пакараньне за злыя, чакаюць на канец Сусьвету й будучае вечнае жыцьцё. Сьвятою кнігаю хрысьціяне прызнаюць [[Біблія|Біблію]].

== Гісторыя ==
Хрысьціянства зарадзілася ў I стагодзьдзі на юдэйскіх землях у кантэксьце мэсіянскіх рухаў [[юдаізм]]у. Ужо ў часы [[Нэрон]]у хрысьціянства было ўжо вядома ў шматлікіх правінцыях [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]].

Карані хрысьціянскага веравучэньня зьвязаныя зь юдаізмам і вучэньнем [[Стары запавет|Старога запавету]] (у юдаізьме — [[Танах]]). Паводле [[эвангельлі|эвангельлям]] і царкоўнаму паданьню, Ісус выхоўваўся як юдэй, выконваў [[Тора|Тору]], наведваў [[сынагога|сынагогу]] ў [[Шабат]] (суботу), выконваў сьвяты. Апосталы і іншыя першыя пасьлядоўнікі Ісуса былі [[габрэі|габрэямі]]. Але ўжо празь некалькі гадоў пасьля заснаваньня царквы хрысьціянства пачало пашырацца сярод іншых народаў.

Па сьведчаньні новазапаветнага тэксту Дзеі апосталаў ([[Дзеі Сьвятых Апосталаў|Дзеян]].11:26), назоўнік ''«Χριστιανοί»'' — хрысьціяне, прыхільнікі (або пасьлядоўнікі) Хрыста, упершыню ўвайшло ва ўжываньне для пазначэньня прыхільнікаў новай веры ў сырыйска-эліністычным горадзе [[Антак’я|Антыёхія]] ў I стагодзьдзі.

[[Файл:Deesis.jpg|міні|зьлева|Ікона [[дэізус]] у манастыры Сьвятой Катарыны, [[Сынай]], XII стагодзьдзе.]]
Першапачаткова хрысьціянства распаўсюджвалася ў асяродзьдзі габрэйскай [[Палестына|Палестыны]] і міжземнаморскай дыяспары, але, ужо пачынальна зь першых дзесяцігодзьдзяў, дзякуючы пропаведзям апостала [[Павал (апостал)|Паўла]] яно набывала ўсё больш пасьлядоўнікаў сярод іншых народаў («паганцаў»). Пасьля першаснага фармацыйнага пэрыяду рушыў усьлед пэрыяд дзейнасьці раньніх біскупаў, якіх хрысьціяне лічаць пераемнікамі апосталаў Хрыста. З 150 году настаўнікі-хрысьціяне пачалі вырабляць тэалягічныя і апалягетычныя творы, накіраваныя на абарону веры. Гэтыя аўтары вядомыя як Айцы Царквы, а іхныя вучэньні маюць назву патрыстыка. Вядомымі раньнімі айцамі былі [[Ігнац Антыёскі]], [[Палікарп Сьмірнскі]], [[Юстын Філёзаф]], [[Ірэнэй Ліёнскі]], [[Тэртуліян]], [[Клімэнт Александрыйскі]] і [[Арыген]]. На працягу I—II стагодзьдзяў у розных рэгіёнах імпэрыі адбываліся лякальныя перасьледы хрысьціянаў з боку ўладаў, якія падтрымлівалі [[паганства]]. У III стагодзьдзі (асабліва пры імпэратарах [[Максыміян]]е ды [[Дыяклетыян]]е) хрысьціянства было строга забароненае ва ўсіх імпэрскіх уладаньнях, шмат вернікаў былі пакараныя. Да V стагодзьдзя распаўсюджваньне хрысьціянства адбывалася галоўным чынам у геаграфічных межах [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]], а таксама ў сфэры ейнага культурнага ўплыву ([[Армэнія]], усходняя [[Сырыя]], [[Этыёпія]]), у наступным, то бок у асноўным у другой палове 1 тысячагодзьдзя) — сярод германскіх і славянскіх народаў, пазьней (да XIII—XIV стагодзьдзяў) — таксама сярод балтыйскіх і фінскіх народаў. У новы і найноўшы час распаўсюджваньне хрысьціянства па-за Эўропай адбывалася за рахунак каляніяльнай экспансіі і дзейнасьці місіянэраў.

У 312 годзе імпэратар [[Канстантын Вялікі]] спыніў перасьлед хрысьціянства, а пазьней сам прыняў хрысьціянскую веру і фактычна зрабіў хрысьціянства дзяржаўнай рэлігіяй. У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] хрысьціянскай дзяржавай заставалася [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыя]], таксама ў хрысьціянства зьвярнуліся правадыры [[барбары|барбарскіх]] дзяржаваў, што ўзьніклі на руінах [[Заходняя Рымская імпэрыя|Заходняй Рымскай імпэрыі]]. Напрыканцы 1 тысячагодзьдзя атрымалі хрышчэньне славянскія і скандынаўскія народы, і такім чынам уся Эўропа зрабілася хрысьціянскай.

Дагматыка хрысьціянскай Царквы дакладна фармулявалася і зацьвярджалася на [[Сусьветныя саборы|Сусьветных саборах]] (IV—VIII стагодзьдзяў). На іх былі асуджаныя разнастайныя [[гарэзія|гарэзіі]], што ўзьнікалі ў Царкве ў тыя часы, прыняты [[Сымбаль Веры]] і дадатковыя дагматычныя і кананічныя азначэньні. Не прыняўшы саборных вырашэньняў, ад сусьветнай царквы адпалі [[нэстарыянства|нэстарыяне]], [[Армянская Апостальская царква|Армянская]] і [[Копцкая царква|Копцкая]] цэрквы і некаторыя іншыя абшчыны. У 1054 годзе адбыўся [[Вялікі раскол]] паміж усходняй і заходняй часткамі Царквы, які быў выкліканы як непагадненьнямі ў дагматыцы, гэтак і прычынамі палітычнага характару. Заходняя царква прыняла назву [[каталіцтва|Каталіцкай]], усходняя — [[Праваслаўе|Праваслаўнай]]. Раскол канчаткова замацаваўся пасьля ўзяцьця [[крыжакі|крыжакамі]] [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] ў 1204 годзе. У 1596 годзе была складзена [[Берасьцейская унія]], паводле якой істотная частка праваслаўных [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] перайшлі пад юрысдыкцыю [[Рымскі папа|рымскага папы]], утварыўшы [[уніяцтва|Грэка-каталіцкую (уніяцкую) царкву]].

У XVI стагодзьдзі ў каталіцкіх краінах пачаўся [[рэфармацыя|рэфармацыйны рух]], які абвяшчаў [[Біблія|Біблію]] адзінай крыніцай веравучэньня і адмаўляў неабходнасьць Царквы дзеля выратаваньня душы. Узьніклі і ўступілі ў барацьбу з каталіцтвам такія плыні, як [[англіканства]], [[лютэранства]], [[кальвінізм]], [[гусіцтва]]. У наступныя стагодзьдзі ад вялікіх пратэстанцкіх канфэсіяў аддзялілася незьлічоная колькасьць дробных суполак са сваімі веравучэньнямі, як то [[мэтадызм|мэтадысты]], [[баптызм|баптысты]], розныя [[эвангелізм|эвангелічныя]] і [[пяцідзясятніцтва|пяцідзясятніцкія]] суполкі і гэтак далей. У другой палове XX стагодзьдзя ўзьніклі філязофскія плыні і рэлігійныя суполкі (гэтак званае «[[лібэральнае хрысьціянства]]») і нават таталітарныя [[сэкта|сэкты]], як то «[[Царква Хрыста (сэкта)|Царква Хрыста]]», адэпты якіх называюць сябе хрысьціянамі, аднак іхная ідэалёгія і практыка ня мае нічога агульнага з вучэньнем Хрыста. Усходнія цэрквы пазьбеглі дагматычных расколаў, аднак, напрыклад, у гісторыі [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] мелі месца расколы па кананічных (XVII стагодзьдзе) і палітычных (XX стагодзьдзе) матывах.

== Перасьлед ==
Хрысьціянства ад пачатку разьвівалася пад ганеньнямі. У Старажытнасьці найбольш шырокім ганеньням хрысьціяне падвяргаліся пад уладай [[Рымская імпэрыя|рымскага імпэратара]] [[Нэрон]]а (54-68). Стаўшыся найбольш пашыранай на сьвеце хрысьціянская супольнасьць застаецца найбольш гнанай. На 2012 рок перасьледу за хрысьціянскае веравызнаньне падвяргалася звыш 200 мільёнаў [[чалавек]] у 60 [[краіна]]х сьвету. 75% забітых за выравызнаньне складалі хрысьціяне. Найбольшую пагрозу несьлі камуністычныя фанатыкі ва ўладзе. Цягам апошняга стагодзьдзя штогод за хрысьціянскае веравызнаньне забівалі прынамсі 150 тыс. вернікаў (450 штодня). Найбольш у [[СССР]] і Кітаі. У падсавецкай Беларусі за ўдзел у набажэнстве [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі]] пазбаўляў працаўладкаваньня і зьнявольваў хрысьціянаў. У Паўночнай Карэі за вызнаньне хрысьціянства на 2012 г. у зьняволеньні знаходзілася звыш 50 тыс. чалавек. Апошнім часам мусульманскія фанатыкі Інданэзіі зьнішчылі больш за 500 цэркваў. Найбольш шырокі перасьлед хрысьціянаў працягваецца ў Кітаі, [[Бангладэш]]ы, Індыі, [[Пакістан]]е, [[Віетнам]]е, Аб’яднаных Арабскіх Эміратах, [[Судан]]е, Сырыі ды [[Іран]]е<ref>{{Спасылка | аўтар = Рыгор Астапеня| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 7 красавіка 2012| url = http://pda.nn.by/artykul/71540.html| загаловак = 34-гадовага хрысьціянскага пастара ў Іране чакае павешаньне| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]]| дата = 9 красавіка 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

== Дэмаграфія ==
[[Файл:Christian world map.png|міні|upright=1.5|Доля хрысьціянаў па сьвеце]]
На ўсім сьвеце налічваецца каля 2 мільярдаў вернікаў<ref name="cia" /><ref name="foreignpolicy" />, якія падзеленыя на 3 асноўныя галіны хрысьціянства: [[каталіцтва]], [[пратэстанцтва]] і [[праваслаўе]]. Хрысьціянства зьяўляецца найбуйнейшай рэлігіяй у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20080615140203/http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html «Major Religions Ranked by Size»]. Adherents.com.</ref>. Хрысьціянская доля насельніцтва зямнога шара складае апошнія 100 гады каля 33%, што азначае, што кожны трэці жыхар [[Зямля (плянэта)|Зямлі]] ёсьць прыхільнікам хрысьціянскай веры. Колькасьць вернікаў павялічваецца кожны дзень на, прыкладна, 23 тысячы чалавек, у пераважнай большасьці, дзякуючы насельніцтву краінаў трэцяга сьвету, у той час як у разьвітых краінах назіраецца істотнае зьніжэньне колькасьці прыхільнікаў на, прыкладна, 7,6 тысячаў чалавек у дзень<ref>Werner Ustorf. «''A missiological postscript''», in McLeod and Ustorf (eds), The Decline of Christendom in (Western) Europe, 1750–2000, (Cambridge University Press, 2003) pp. 219–20.</ref>. Але хрысьціянства па-ранейшаму зьяўляецца дамінуючай рэлігіяй у [[Эўропа|Эўропе]], [[Амэрыка|Амэрыцы]] й [[Паўднёвая Афрыка|Паўднёвай Афрыцы]]. У Азіі хрысьціянства зьяўляецца дамінуючай рэлігіяй у [[Грузія|Грузіі]], [[Армэнія|Армэніі]], [[Усходні Тымор|Усходнім Тыморы]] і [[Філіпіны|Філіпінах]].

Хрысьціянства трывала зацьвердзілася на вялікай частцы сьвету, асабліва ў [[Афрыка|Афрыцы]], [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыцы]] й [[Азія|Азіі]]<ref>Jeff Hadden (1997). [https://web.archive.org/web/20060427204250/http://religiousmovements.lib.virginia.edu/nrms/penta.html «Pentecostalism»].</ref><ref>Pew Forum on Religion and Public Life (2006-04-24). [http://pewforum.org/events/?EventID=109 «Moved by the Spirit: Pentecostal Power and Politics after 100 Years»].</ref>. Вядучы [[Саудаўская Арабія|арабійскі]] мусульманскі лідэр шэйх [[Ахмад аль-Катані]] ў інтэрвію каналу [[Аль-Джазіра]] паведаміў аб тым, што кожны дзень 16 тысячаў афрыканскіх мусульманаў зьвяртаюцца ў хрысьціянства. Ён сьцьвярджае, што [[іслам]] штогод губляе каля 6 мільёнаў афрыканскіх вернікаў на карысьць хрысьціянства<ref>[https://web.archive.org/web/20170619083810/http://www.orthodoxytoday.org/articles6/AlJazeerahAfrica.php «Six Million African Muslims Convert to Christianity Each Year»]. Orthodoxytoday.org.</ref><ref>[http://www.americanthinker.com/blog/2006/05/six_million_african_muslims_le.html «Six million African Muslims leave Islam per year»]. American Thinker.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080319022055/http://mensnewsdaily.com/2006/12/31/over-a-million-muslim-converts-to-christianity/ «Over a Million Muslim Converts to Christianity – MND»]. Mensnewsdaily.com.</ref>, у тым ліку мусульманаў у [[Альжыр]]ы, [[Францыя|Францыі]], [[Індыя|Індыі]], [[Марока]], [[Расея|Расеі]] і [[Турэччына|Турэччыны]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120319183323/http://www.chowk.com/khadijabibi/iLogs/life/35000-Moslems-convert-into-Christianity-each-year-in-Turkey «35,000 Moslems convert into Christianity each year in Turkey»]. Chowk.com.</ref>. Ён таксама паведаміў, што хрысьціянства зьяўляецца папулярным сярод людзей самага рознага паходжаньня ў [[Індыя|Індыі]], [[Малайзія|Малайзіі]], [[Манголія|Манголіі]], [[Нігерыя|Нігерыі]], [[Паўночная Карэя|Паўночнай Карэі]] і [[Віетнам]]е<ref>[http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/rsd/rsddocview.html?tbl=RSDCOI&id=437c9cdd2&count=0 «Annual Report on International Religious Freedom for 2005 – Vietnam»]. U.S. Department of State.</ref>.

У большасьці разьвітых краінах наведваньне царкваў сярод людзей, якія па-ранейшаму лічаць сябе хрысьціянамі, значна скарацілася за апошнія некалькіх дзесяцігодзьдзяў<ref>Robert D. Putnam, «''Democracies in Flux: The Evolution of Social Capital in Contemporary Society''», p. 408. ISBN 978-0-19-515089-6</ref>. Некаторыя крыніцы бачаць у гэтым проста адыход ад традыцыйных інстытутаў [[сяброўства]], у той час як іншыя зьвязваюць яго з прыкметамі зьніжэньня ролі веры й [[рэлігія|рэлігіі]] ў цэлым у [[грамадзтва|грамадзтве]]<ref>Peter Marber, «''Money Changes Everything: How Global Prosperity Is Reshaping Our Needs, Values and Lifestyles''», p. 99. ISBN 978-0-13-065480-9</ref>.

Хрысьціянства, у той ці іншай форме, зьяўляецца адзінай дзяржаўнай рэлігіяй у наступных краінах: [[Коста-Рыка]] (Рымска-каталіцкая)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/139528/Costa-Rica Costa Rica]. Encyclopædia Britannica.</ref>, [[Данія]] (Эвангеліцка-лютэранская)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/157748/Denmark Denmark]. Encyclopædia Britannica.</ref>, [[Сальвадор]] (Рымска-каталіцкая)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/181798/El-Salvador El Salvador]. Encyclopædia Britannica.</ref>, [[Ангельшчына]] (Англіканская)<ref>[https://web.archive.org/web/20080511204430/http://www.centreforcitizenship.org/church1.html «Church and State in Britain: The Church of privilege»]. Centre for Citizenship.</ref>, [[Фінляндыя]] (Эвангеліцка-лютэранская й праваслаўная)<ref>[http://www.visitfinland.com/w5/index.nsf/(Pages)/Religion Official Religions of Finland]. Finish Tourist Board.</ref>, [[Грузія]] (Грузінская праваслаўная)<ref>[http://blog.beliefnet.com/stevenwaldman/2008/08/mccain-praises-georgia-for-ado.html «McCain Praises Georgia For Adopting Christianity As Official State Religion»]. BeliefNet.</ref>, [[Грэцыя]] (Грэцкая праваслаўная), [[Ісьляндыя]] (Эвангеліцка-лютэранская)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/281235/Iceland Iceland]. Encyclopædia Britannica.</ref>, [[Ліхтэнштайн]] (Рымска-каталіцкая)<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2003/24418.htm Liechtenstein]. U.S. Department of State.</ref>, [[Мальта]] (Рымска-каталіцкая)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/360532/Malta Malta]. Encyclopædia Britannica.</ref>, [[Манака]] (Рымска-каталіцкая)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/388747/Monaco Monaco]. Encyclopædia Britannica.</ref>, [[Нарвэгія]] (Эвангеліцка-лютэранская)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/420178/Norway Norway]. Encyclopædia Britannica.</ref> і [[Ватыкан]] (Рымска-каталіцкая)<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/623972/Vatican-City Vatican]. Encyclopædia Britannica.</ref>.

== Глядзіце таксама ==
{{Партал|Хрысьціянства}}
* [[Распаўсюд хрысьціянства]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
{{Праект|Хрысьціянства}}
* {{Кніга
|аўтар         = McGrath, Alister E.
|частка        = 
|загаловак     = Christianity: An Introduction.
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = 
|выдавецтва    = Blackwell Publishing
|год           = 2006
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 1-4051-0899-1.
|ref            = McGrath2006
}}
* {{Кніга
|аўтар         = Robinson, George.
|частка        = 
|загаловак     = Essential Judaism: A Complete Guide to Beliefs, Customs and Rituals.
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = New York
|выдавецтва    = Pocket Books
|год           = 2000
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 
|ref            = Robinson
}}
* {{Кніга
|аўтар         = Esler, Phillip F.
|частка        = 
|загаловак     = The Early Christian World.
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = 
|выдавецтва    = Routledge 
|год           = 2004
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 
|ref            = Esler
}}
* {{Кніга
|аўтар         = McManners, John.
|частка        = 
|загаловак     = Oxford Illustrated History of Christianity
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = Oxford
|выдавецтва    = Oxford University Press 
|год           = 1990
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 0-19-822928-3
|ref            = McManners
}}
* {{Кніга
|аўтар         = Caltron J.H Hayas
|частка        = 
|загаловак     = Christianity and Western Civilization
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = Stanford
|выдавецтва    = Stanford University Press
|год           = 1953
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 
|ref            = Hayas
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{refbegin|2}}
* [http://catholic.by/ Рыма-Каталіцкі Касьцёл на Беларусі]
* [http://www.patriarchia.ru/ Афіцыйны сайт Расейскай праваслаўнай царквы]
* [https://web.archive.org/web/20130226222952/http://www.newlife.by/church.php Царква Новае Жыцьцё]
* [http://www.vehi.net/istoriya/general/text.html Схематычная гісторыя хрысьціянства]
* [http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/index.shtml Хрысьціянства]. [[BBC]]
{{refend}}

[[Катэгорыя:Хрысьціянства| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]