Прагляд крыніцы для Сьера-Леонэ

{{Краіна
|Назва              = Сьера-Леонэ
|НазваЎРоднымСклоне = Сьера-Леонэ
|НазваНаДзяржаўнайМове = Republic of Sierra Leone
|Сьцяг              = Flag of Sierra Leone.svg
|Герб               = Coat of arms of Sierra Leone.svg
|НацыянальныДэвіз   = «Unity, Freedom, Justice» («Адзінства, свабода, справядлівасьць»)
|Месцазнаходжаньне  = LocationSierraLeone.svg
|АфіцыйнаяМова      = [[Ангельская мова|ангельская]]
|Сталіца            = [[Фрытаўн]]
|НайбуйнейшыГорад   = Фрытаўн
|ТыпУраду           = [[канстытуцыйная рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў   = [[прэзыдэнт]]<br />[[віцэ-прэзыдэнт]]
|ІмёныКіраўнікоў    = [[Эрнэст Баі Карома]]<br />[[Альхаджы Самуэль Сэм-Сумана]]
|Плошча             = 71 740
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 119-е
|АдсотакВады        = 1,1
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2009
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 103-е
|Насельніцтва       = 6 440 053
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 79,4
|ГодАцэнкіСУП       = 2008
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 151
|СУП                = $4,268 млрд
|СУПНаДушуНасельніцтва = $725
|Валюта             = [[Леонэ]]
|КодВалюты          = SLL
|ЧасавыПас          = GMT
|ЧасРозьніцаUTC     = +0
|ЧасавыПасУлетку    = 
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +0
|НезалежнасьцьПадзеі= — ад [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]
|НезалежнасьцьДаты  = <br />27 красавіка 1961
|ДзяржаўныГімн      = «High We Exalt Thee, Realm of the Free»
|АўтамабільныЗнак   = 
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = sl
|ТэлефонныКод       = 232
|Дадаткі            = [[Файл:Sierra_Leone-Mappa.gif|цэнтар|250пкс|Мапа Сьера-Леонэ]]
}}
'''Сьера-Леонэ''' ({{мова-en|Sierra Leone}}) — краіна ў [[Заходняя Афрыка|Заходняй Афрыцы]], мае выхад да [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяна]]. Мяжуе з [[Гвінэя]]й (652 км) і [[Лібэрыя]]й (306 км).

== Гісторыя ==
* [[15 стагодзьдзе|ХV стагодзьдзе]] — [[Партугалія|партугальцы]] заснавалі на тэрыторыі Сьера-Леонэ першыя факторыі.
* 1787 год — заснаваньне [[Фрытаўн]]у вызваленымі [[рабства|рабамі]].
* 1808 год — узьбярэжныя раёны Сьера-Леонэ сталі [[Вялікабрытанія|брытанскай]] калёніяй.
* 1961 год — Сьера-Леонэ атрымала незалежнасьць, да ўлады прыйшла Народная партыя.
* 1967 год — зьдзейсьнены пераварот, мэтай якога было спыненьне выбараў, у выніку якіх да ўлады мог прыйсьці Ўсенародны кангрэс.
* 1968—1971 — адбылося некалькі пераваротаў і путчаў, вынікам якіх стаў прыход да ўлады Ўсенароднага кангрэсу, які ў 1970—1980-я гады быў кіруючай партыяй, а з 1977 да 1989 — адзінай дазволенай.
* 1991—2002 — грамадзянская этнічная вайна, распачатая Аб’яднаным рэвалюцыйным фронтам, пры падтрымцы Лібэрыі. Вызначыліся супярэчнасьці паміж мусульманскай і хрысьціянскай абшчынамі.
* 1996 — прэзыдэнцкія выбары, якія выйграў [[Ахмат Каба]].
* 1997 — пераварот, у выніку якога да ўлады прыйшоў маёр [[Джоні Пол Карома]].
* 1998 — вайсковая інтэрвэнцыя міжнародных вайсковых сілаў на чале зь [[Нігерыя]]й, якія падтрымлівалі зьвергнутага прэзыдэнта Кабы.
* 1999 — паўстанцы з Аб’яднанага рэвалюцыйнага фронту штурмуюць сталіцу. Мірныя перамовы прывялі да вяртаньня прэзыдэнта Кабы, прадстаўнікі паўстанцаў увайшлі ва ўрад, іх лідэр [[Фодэ Санко]] стаў віцэ-прэзыдэнтам.
У 2007 годзе віцэ-прэзыдэнтам стаў [[Альхаджы Самуэль Сэм-Сумана]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150320220851/http://m.bbc.com/news/world-africa-31941025 Sierra Lione vice-president sacked] — BBC</ref>.

== Палітыка ==
Сьера-Леонэ — гэта [[рэспубліка]] з шматпартыйнай палітычнай сыстэмай, [[выканаўчая ўлада]] належыць [[прэзыдэнт]]у, які выбіраецца на пяцігадовы тэрмін. Ён назначае Кабінэт міністраў. Аднапалатны парлямэнт складаецца з 124 дэпутатаў. 112 зь іх выбіраюцца разам з прэзыдэнтам, астатнія — гэта самыя выбітныя прадстаўнікі грамадзтва.

== Адміністрацыйны падзел ==
Сьера-Леонэ дзеліцца на 3 правінцыі і Заходнюю вобласьць (сталічную), якія ў сваю чаргу дзеляцца на 15 акругаў:

[[Файл:Sierra_Leone_Provinces.png|зьлева|250пкс|міні|Правінцыі Сьера-Леонэ]]

{| class="standard"
|-
!№
! Правінцыя<br />
! па-ангельску<br />
! Насельніцтва<br /><small>(2004), тыс. чал.</small>
! Плошча, <br />тыс. км²
! Шчыльнасьць, <br />чал./км²
! Колькасьць<br />акругаў
! Цэнтар
|-
|1
| [[Заходняя вобласьць (правінцыя Сьера-Леонэ)|Заходняя вобласьць]]
| Western Area
| align=right| 950,9
| align=right| 0,56
| align=right| 1698
| align=right| 2
| [[Фрытаўн]]
|-
|2
| [[Усходняя правінцыя (правінцыя Сьера-Леонэ)|Усходняя правінцыя]]
| Eastern Province
| align=right| 1187,5
| align=right| 15,6
| align=right| 76
| align=right| 3
| [[Кенема]]
|-
|3
| [[Паўночная правінцыя (правінцыя Сьера-Леонэ)|Паўночная правінцыя]]
| Northern Province
| align=right| 1718,2
| align=right| 35,9
| align=right| 48
| align=right| 5
| [[Макені]]
|-
|4
| [[Паўднёвая правінцыя (правінцыя Сьера-Леонэ)|Паўднёвая правінцыя]]
| Southern Province
| align=right| 1106,6
| align=right| 19,7
| align=right| 56
| align=right| 5
| [[Бо]]
|}

== Геаграфія ==
За выключэньнем сталіцы, тэрыторыя краіны прадстаўляе сабой багнавую нізіну, на якой растуць [[мангра]]выя зарасьлі, і [[саванна]]я расьліннасьць з [[баабаб]]амі. Далей ад узьбярэжжа пачынаюцца пласкагор’е (да 300 м), пакрытае [[лес|лясамі]], ва ўсходняй частцы краіны горы дасягаюць вышыні 1948 м (гара [[Лома Манса]]).

Клімат — [[экватарыяльны клімат|экватарыяльны]], вільготны. Дажджавая пара цягнецца з [[травень|траўня]] да [[кастрычнік]]а. Ападкі складаюць 3400 мм за год.

Тэмпэратура складае ад +21° С да +31° С.

== Эканоміка ==
Сьера-Леонэ адна з самых бедных краінаў у сьвеце. Гаспадарка амаль цалкам заснаваная на здабычы [[дыямэнт]]аў. Існуюць запасы і іншым карысных выкапняў: [[тытан]]у, [[баксыт]]аў.

65% насельніцтва занятыя ў [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]], але ўзровень гаспаданьня застаецца вельмі нізкім.

Бюджэт краіны ў значнай частцы складаецца зь міжнароднай дапамогі.

== Дэмаграфія ==
У Сьера-Леонэ жыве 20 плямёнаў, якія складаюць 90% насельніцтва. Самыя вялікія зь іх гэта [[тэмнэ]] на поўначы і [[мэндэ]] ў цэнтры і на поўдні краіны. Астатняе насельніцтва складаецца з [[Крэолы|крэолаў]], азіятаў і патомкаў ангельскіх калянізатараў.

[[Ангельская мова]] зьяўляецца дзяржаўнай, але ёй валодае адукаваная меншасьць, асноўная частка насельніцтва ўжывае мясцовыя мовы.

Асноўнай рэлігіяй зьяўляецца [[іслам]] (60%), 30% [[паганства|мясцовыя веры]], 10% — [[хрысьціянства|хрысьціяне]].

Сярэдняя [[працягласьць жыцьця]] складае 37 гадоў.

== Культура ==
Сучасная сыстэма адукацыі ў Сьера-Леонэ вядзе паходжаньне ад першых ангельскіх паселішчаў у гэтых раёнаў XVIII — пачатку XIX стагодзьдзяў. Для падрыхтоўкі настаўнікаў і сьвятароў зь ліку афрыканцаў у 1827 годзе было адчынена першая вышэйшая навучальная ўстанова — [[каледж Фуа-Бэй]]. Да канца [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ўсе навучальныя ўстановы разьмяшчаліся на ўзьбярэжжы. Да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] сыстэма адукацыі пранікла ва ўнутраныя раёны краіны.

У 1991 годзе ў Сьера-Леонэ было каля 2000 пачатковых школаў (414 тыс. навучэнцаў), 227 сярэдніх школаў (116 тыс. навучэнцаў).

Ва ўнівэрсытэце Сьера-Леонэ, заснаваным на базе каледжу Фуа-Бэй і ўнівэрсытэцкага каледжу Нджала, вывучаліся 2,3 тыс. студэнтаў. Акрамя таго ў краіне існавалі 16 пэдагагічных і тэхнічных каледжаў.

Пасьля грамадзянскай вайны шмат навучальных установаў было зруйнавана.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Партал|Афрыка}}

{{Краіны Афрыкі}}