Сьвятакрыскі лямант
Сьвятакрыскі лямант (таксама вядомы як Плач Маці Божай пад Крыжам, або Паслухайце брацьця Мілыя; часам проста Плянкт) — сярэднявечны планкт, які лічыцца адным з найвялікшых лірычных шэдэўраў эпохі.
| Сьвятакрыскі лямант | |
| Lament świętokrzyski | |
 | |
| Жанр: | лямант[d][1] |
|---|---|
| Аўтар: | Невядомы |
| Мова арыгіналу: | польская |
| Год напісаньня: | канец XV ст. |
 Вікікрыніцы зьмяшчаюць поўны тэкст гэтага твору | |
Сучасныя гісторыкі літаратуры падкрэсьліваюць унікальнасьць твора ў кантэксьце сярэднявечнай культуры не толькі празь яго выдатныя фармальным вартасьці, але перш за ўсё таму, што адмова ад тэалягічнай падачы пакутнай Божай Маці на карысьць яе чалавечага, эмацыйнага і нават псыхалагічнага . Лічыцца, што тэкст мог быць часткай вялікапятнічнай містэрыі ў мінулым. Верагодна, крыніцай натхненьня аўтара былі апакрыфічныя распрацоўкі Эвангельля.
Апакрыфічная традыцыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Твор уяўляе сабой маналёг Марыі, Маці Езуса, якая пакутуе і адчайна плача пад крыжам. Марыя першапачаткова заклікае людзей вакол сябе да спачуваньня, разуменьня і ўдзелу ў пакутах. Затым са словамі, поўнымі пяшчоты, звяртаецца да Сына, жадаючы наблізіцца да яго ў апошні момант ягонага жыцьця і аблегчыць яго пакуты. Наступныя строфы маналёгу напоўненыя роспаччу і бунтам Марыі супраць Анёла Габрыэля, які абвясьціў славу і радасьць Багародзіцы, але не згадаў пра велізарнасьць пакут, якія ёй давядзецца перажыць. Песьня канчаецца перасьцярогай усім мацярам, каб яны маліліся Богу за сваіх сыноў.
Падобныя сцэны, папулярныя ў сярэднявечнай традыцыі, не мелі падставы ў каноне Новага Запавету. З усіх чатырох эвангелістаў толькі сьв. Ян бярэ пад увагу прысутнасьць Марыі ля крыжа. Аднак апостал абмяжоўваецца толькі запісам факта і слоў Езуса: «Жанчына, вось твой сын» (Ян 19, 26); «Вось Маці твая» (Ян 19, 27).
Развіцьцё марыйнага культу ў заходнім Касьцёле, дапоўненае новым зьместам (асабліва з XI ст. у Эўропе і ў Польшчы з XIII ст.), спрыяла пашырэньню матыву compassio з усё большай колькасьцю дэталяў, не толькі з гледзішча здарэньняў, але таксама, і, магчыма, перш за ўсё, з пункту гледжаньня пранікненьня ў пакутную душу Маці, якая прадстаўляе ўсе пакуты чалавечага роду. Гэты матыў таксама служыў практыцы спачуваньня і любові сярод вернікаў.