Сьвечкавая маніфэстацыя

Сьве́чкавая маніфэста́цыя альбо Сьве́чкавая дэманстра́цыя — мірная маніфэстацыя грамадзянаў за рэлігійныя і грамадзянскія правы і свабоды ў сацыялістычнай Чэхаславаччыне, якая адбылася 25 сакавіка 1988 року на Гвездаслававым пляцы ў Браціславе. У цяперашні час лічыцца адным з найгалоўнейшых пратэстаў грамадзянаў і вернікаў супраць камуністычнага рэжыму ў Чэхаславаччыне. Маніфэстацыя стала кульмінацыяй дзейнасьці таемнай царквы ў камуністычнай Чэхаславаччыне.

Ідэя маніфэстацыі паўстала з ініцыятывы вернікаў, пасьля таксама дадаліся патрабаваньні поўнае павагі да грамадзянскіх правоў у Чэхаславаччыне для ўсіх яе жыхароў — як вернікаў, так і няверуючых. Якасьцю грамадзянскага супраціву, ахопам патрабаваньняў, мужнасьцю супраціву таталітарнай уладзе і рэпрэсіямі яе можна лічыць пачаткам паступова заняпаду камуністычнага ладу ў Славаччыне, які завяршыўся 17 лістапада 1989. Разгонам дэманстрацыі сіламі Грамадзкай бясьпекі(sk) (тагачаснай паліцыі) і Дзяржаўнай бясьпекі(sk) (тагачасная сакрэтная служба) былі груба парушаныя грамадзянскія правы на свабоду сходаў, зацьверджаныя Канстытуцыяй ЧССР 1960 року. Быў парушаны Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах, які ЧССР падпісала ў 1976 року, а таксама ўмовы хэльсынскага Заключнага акту АБСЭ 1975 року і Выніковага дакумэнту Мадрыдзкай канфэрэнцыі 1983 року.

Храналёгія падзеяў

15 сакавіка — міністар унутраных справаў ЧССР Враціслаў Вайнар выдаў загад пра правядзеньне надзвычайнай акцыі па прадухіленьні акцыяў пратэсту.
16 сакавіка — старшыня Камітэту народнай бясьпекі Браціславы Штэфан Мікула ўхваліў плян надзвычайных мераў бясьпекі ў Браціславе, нават нягледзячы на тое, што Раённы нацыянальны камітэт (РНК) Браціславы I яшчэ не прыняў рашэньне пра правядзеньне маніфэстацыі. Плян прадугледжваў тры альтэрнатывы, усе зь якіх насілі характар гвалтоўнага здушэньня.
16 сакавіка — адбылося пасяджэньне Збору ардынараў Славаччыны (найвышэйшы орган Каталіцкай царквы ў Славаччыне), які, паводле дзяржаўных крыніцаў, асудзілі маніфэстацыю. Аднак некаторыя ардынары заўважалі, што хоць Збор і выказаў уласнае меркаваньне, аднак царкоўныя ўлады ня мелі падставаў умешвацца ў справу грамадзянаў супраць улады.
17 сакавіка — РНК Браціславы I лістом забараніў правядзеньне дэманстрацыі на той падставе, што арганізатары ня могуць забясьпечыць грамадзкі парадак.
21 сакавіка — Францішак Міклашка накіраваў да РНК Браціславы I ліст, у якім выказваўся супраць забароны маніфэстацыі і даводзіў, што арганізатары здольныя забясьпечыць грамадзкі парадак. Наступнага дня ён атрымаў пракурорскае папярэджаньне пра недапушчальнасьць удзелу ў маніфэстацыі.
23 сакавіка — дзяржаўная тэлевізія дала ў сваёй перадачы слова доктару тэалёгіі Штэфану Зарэцкаму, які ад імя Асацыяцыі каталіцкіх сьвятароў «Pacem in terris» дыстанцыянаваўся ад маніфэстацыі і заклікаў людзей ня ўдзельнічаць у ёй.
24 сакавіка — распачатая падрыхтоўка надзвычайных мерапрыемстваў, накіраваных на жорсткае здушэньне сходу. Прадугледжвалася таксама кровапраліцьце і раненьні, бо Інстытут аховы здароўя Браціславы меў забясьпечыць пазачарговыя зьмены, дастатковую колькасьць крыві і ложкаў. Былі прыведзеныя ў поўную баявую гатоўнасьць аддзелы ГБ ня толькі ў Брціславе, але й аддзел спэцназу ССР у Пэзінку і падобныя ў структуры Дзяржаўнай бясьпекі.
24 сакавіка — у браціслаўскіх школах на 25 сакавіка былі абвешчаныя выходныя. Студэнты былі праінфармаваныя пра антыдзяржаўную акцыю і папярэджаныя пра недапушчальнасьць удзелу ў ёй. Іншагароднім студэнтам была рэкамэндавана на выходныя зьехаць з Браціславы. Супрацоўнікі прадпрыемстваў Браціславы таксама былі папярэджаныя пра няўдзел у антыдзяржаўнай акцыі.
25 сакавіка — з самага ранку па чарзе былі затрыманыя арганізатары акцыі Францішак Міклашка, Ян Чарнагурскі і Ўладзімер Юкл. Былі завезеныя ў пастарунак ГБ, фармальна апытаныя і затрыманыя. Адпушчаныя быль толькі па сканчэньні і разгоне маніфэстацыі. Біскуп Ян Хрызастом Корац быў затрыманы яшчэ папярэднім вечарам і вызвалены па маніфэстацыі, Сыльвэстар Крчмэры знаходзіўся пад вартай супрацоўнікамі Дзяржаўнай бясьпекі дома.
25 сакавіка — перад палуднем вуліцамі Браціславы праехалі бронетранспартэры, каб застрашыць жыхароў і пераканаць іх ня ўдзельнічаць у акцыі.
25 сакавіка — дарожная паліцыя выконвала пільны тэхнічны агляд аўтамабіляў і асабліва аўтобусаў на пад’езных да Браціславы дарогах з мэтаю спыніць даезд ці прынамсі затрымаць патэнцыйных удзельнікаў маніфэстацыі.
25 сакавіка — пасьля палудню грамадзкі транспарт у Браціславы быў перанакіраваны так, каб як мага больш людзей з ускраінаў не маглі дабрацца да цэнтру.
25 сакавіка — у раёне Гвездаслававага пляцу пасьля палудню машыны тэхнічных службаў пачалі паліваць вуліцы вадою, прычым разьліваючы проста на групы людзей, якія пачалі зьбірацца да плошчы.
25 сакавіка — славацкая тэлевізія на час правядзеньня маніфэстацыі паставіла трансьляцыю фільму «Анжэліка», які быў у той час вялікім гітом.

- 16:00 — на Гвездаслававым пляцы і прылеглых вуліцах пачалі зьбірацца людзі.
- 17:16 — было прынятае рашэньне перакрыць Гвездаслававы пляц і забараніць праход на яго людзей, аднак нягледзячы на гэта, на плошчы сабраліся 3500 асобаў, а на суседніх вуліцах былі заблякаваныя каля 6 тысячаў.
- 18:00
  - да 500 тысячаў чалавек сабраліся перад будынкам Славацкага нацыянальнага тэатру з запаленымі сьвечкамі, засьпявалі дзяржаўны гімн і гімн Папы, а таксама пачалі паволі маліцца на ружанцах. Затрыманых арганізатараў замянілі іншыя актывісты — Юліюс Броцка і Францішак Вікарткаўскі.
  - людзей, якія сабраліся на дэманстрацыію, заклікалі разыходзіцца, бо маніфэстацыя не была дазволеная. Калі грамадзяне не зрэагавалі на заклік, палітычны камітэт, які назіраў за падзеямі з вокнаў 4 паверху гатэлю «Carlton», выдаў загад на разгон натоўпу вернікаў.
  - Аўто ГБ з уключанымі сырэнамі і маячкамі пачалі хутка езьдзіць па пляцы і душыць людзей. Супрацоўнікі ГБ і асобы ў цывільным з адзнакамі крычалі на людзей, зьбівалі дубінкамі і кулакамі, тых, што ўпалі, піналі на зямлі. Некалькіх людзей адцягнулі да падрыхтаваных аўтамабіляў ГБ і адвезьлі ў пастарунак. Пры гэтым сабраных вернікаў бесьперапынна палівалі вадой з аўтамабіляў тэхнічных службаў.
- 18:27 — нягледзячы на тое, што сабраныя вернікі не выказвалі супраціву і працягвалі спакойна маліцца, паліцыя разгарнула супраць іх два вадамёты.
- 18:30 — час маніфэстацыі скончыўся. Нягледзячы на тое, што людзі пачалі разыходзіцца, супраць маніфэстантаў былі ўжытыя спэцсродкі: дубінкі, сьлезацечны газ, сабакі. Шмат людзей атрымалі раненьні, крывацёкі, зьбівалі ў тым ліку старых і дзяўчатаў.

Вынікі

На здушэньне сходу вернікаў было накіравана агулам 953 супрацоўнікі бясьпекі. Былі затрыманыя 126 грамадзянаў ЧССР і 12 замежных грамадзянаў, сярод якіх былі й акрэдытаваныя журналісты. Даклад пра дэманстрацыю і выкарыстаньне супраць іх сілаў правапарадку Цэнтральнаму камітэту Камуністычнае партыі Чэхаславаччыны ў красавіку 1988 року прадставілі Ігнац Янак і Пэтар Цолатка. Даклад быў зацьверджаны Прэзыдыюмам ЦК КПЧ без заўвагаў.

Па Аксамітнай рэвалюцыі воінская пракуратура пастанавіла прыцягнуць да адказнасьці маёра Камітэту народнай бясьпекі Аляксандра Кісуцкага па абвінавачаньні ў злоўжываньні ўладай за тое, што незаконна затрымаў Францішка Міклашкі. З улікам таго, што Міклашка разам зь Янам Чарнагурскім выказаліся за спыненьне ягонага перасьледу, камісія СНР хадайнічала перад прэзыдэнтам краіны наконт памілаваньня Кісуцкага. Акрамя яго, да адказнасьці ніхто з палітычных і дзяржаўных дзеячоў прыцягнуты ня быў.

Літаратура

Ing. PhDr. Ján Šimulčík. «Čas svitania» (1998)

Вонкавыя спасылкі

Старонка, прысьвечаная Сьвечкавай маніфэстацыі (славацк.)
Сьвечкавая маніфэстацыя на старонках часопісу «Magnificat» (славацк.)
Дакумэнты Інстытута нацыянальнай памяці (славацк.)