Прагляд крыніцы для Славаччына

{{Краіна
|Назва                            = Славаччына
|НазваЎРоднымСклоне               = Славаччыны
|НазваНаДзяржаўнайМове            = {{мова-sk||скарочана}} Slovenská republika
|Сьцяг                            = Flag of Slovakia.svg
|Герб                             = Coat of Arms of Slovakia.svg
|НацыянальныДэвіз                 = 
|ДзяржаўныГімн                    = Nad Tatrou sa blýska
|Месцазнаходжаньне                = EU-Slovakia.svg
|ПодпісПадВыявайМесцазнаходжаньня = 
|АфіцыйнаяМова                    = [[Славацкая мова|славацкая]]
|Сталіца                          = [[Браціслава]]
|НайбуйнейшыГорад                 = Браціслава
|ТыпУраду                         = [[Парлямэнцкая рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў                 = [[Прэзыдэнт]]ка<br />[[Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў                  = [[Зузана Чапутава]]<br />[[Пэтэр Пэлегрыні]]
|Плошча                           = 49 035
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы        = 129-е
|АдсотакВады                      = 1,9%
|ГодАцэнкіНасельніцтва            = 2013
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва  = 115-е
|Насельніцтва                     = 5 415 459<ref>[http://portal.statistics.sk/showdoc.do?docid=80311 Афіцыйная ацэнка]</ref>
|ШчыльнасьцьНасельніцтва          = 111
|ЭтнічныСклад                     = {{Просты сьпіс
  | 80,7% [[славакі]]
  |  8,5% [[вугорцы]]
  |  2,0% [[цыганы]]
  |  0,6% [[чэхі]]
  |  0,6% [[русіны]]
  | {{nowrap|7,0% іншыя}}
 }}
|КанфэсійныСклад                  =
|Пісьменнасьць                    =
|ГодАцэнкіСУП                     = 2012
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП           = 
|СУП                              = $91,186 млрд
|СУПНаДушуНасельніцтва            = $24 284
|Валюта                           = [[Эўра]]
|КодВалюты                        = EUR
|ЧасавыПас                        = [[Сярэднеэўрапейскі час|CET]]
|ЧасРозьніцаUTC                   = +1
|ЧасавыПасУлетку                  = [[Сярэднеэўрапейскі летні час|СEST]]
|ЧасРозьніцаUTCУлетку             = +2
|ПершаяПадзея                     = ад [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]]
|ДатаПершайПадзеі                 = 28 кастрычніка 1918
|НезалежнасьцьПадзеі              = Падзел [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]]
|НезалежнасьцьДаты                = <br />1 студзеня 1993
|АўтамабільныЗнак                 = SK
|ДамэнВерхнягаЎзроўню             = sk
|ТэлефонныКод                     = 421
|Дадаткі                          = 
|Лацінка=Słavaččyna}}
'''Слава́ччына''' ({{мова-sk|Slovensko}}, ''Slovenská republika'') — дзяржава на ўсходзе [[Цэнтральная Эўропа|Цэнтральнай Эўропы]]. Мяжуе з [[Чэхія]]й (252 км) і [[Аўстрыя]]й (91 км) на захадзе, [[Вугоршчына]]й (677 км) на поўдні, [[Украіна]]й (97 км) на ўсходзе і [[Польшча]]й (444 км) на поўначы. Славаччына зьяўляецца краінай-чальцом [[Эўразьвяз]]у (з 2004 году) і [[Эўразона|эўразоны]] (зь 1 студзеня 2009).

== Этымалёгія ==
Назва Славаччыны ў разуменьні ''краіна, заселеная [[славак]]амі'' ўпершыню адзінкава сустракаецца ў 1029&nbsp;р. у словазлучэньні ''«dux Sclavonie»'', а пазьней часта ў розных варыянтах і мовах з XV стагодзьдзя. Аднак дакладна незразумела, ці маецца на ўвазе ў цэлым ''«славянская»'', ці канкрэтна ''«славацкая»'' тэрыторыя, як гэта часта бывало і з ''«славенскімі»'' тапонімамі. Славацкая гістарыяграфія часта сыходзіць з таго, што тэрмін ''«славен»'' або ''«славэн»'', ''«славенскі»'' ці ''«славэнскі»'' яшчэ з часоў [[Вялікамаравія|Вялікамаравіі]] паказвае на генэтычных продкаў славакаў.

Сучасная славацкая форма — ''Slovensko'' — упершыню зафіксаваная ў 1675 у дакумэнце броўмаўскай шляхты, накіраванай гетману краю ва [[Угерске Градішце|Ўгерскім Градішці]]<ref>[http://www.juls.savba.sk/ediela/ks/1992/8/ks1992-8.pdf Углар, В.: Пра паходжаньне назваў славак, Славаччына ды славацкая мова] {{ref-sk}}</ref>. Часьцей гэтую назву пачалі ўжываць на пачатку XIX стагодзьдзя. Для пазначэньня тэрыторыі ў гістарычных дакумэнтах часта карысталіся варыянтам ''«Верхневугорская славацкая ваколіца»'' ({{Мова-sk|Hornouhorské slovenské okolie|скарочана}}), напрыклад у «[[Мэмарандум славацкай нацыі|Мэмарандуме славацкай нацыі]]» або «{{Не перакладзена|Венскі мэмарандум|Венскім мэмарандуме|sk|Viedenské memorandum}}», у якіх прадстаўнікі славацкага народу дамагаліся пэўнай [[Аўтаномія|аўтаноміі]] на ўласнай этнічнай тэрыторыі.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Славаччыны}}
{{Гісторыя Славаччыны}}
На пачатку новай эры Славаччыну, дагэтуль заселеную [[Кельты|кельтамі]], апанавалі германскія [[квады]], у другой палове II стагодзьдзя паўднёва-заходнюю частку занялі [[рымляне]], у V&nbsp;— VI стагодзьдзях тэрыторыю засялілі [[славяне]].

Славаччына была часткай цэнтру імпэрыі [[Сама]] VII стагодзьдзя, у IX стагодзьдзі на тэрыторыі заходняй і цэнтральнай Славаччыны паўстала [[Нітранскае княства]] з [[Прыбіна]]ю на чале (тады пачалася хрысьціянізацыя Славаччыны).

Найвышэйшага разьвіцьця прота-славацкая дзяржава, вядомае як [[Вялікая Маравія]], дасягнула ў IX стагодзьдзі з прыходам [[Кірыла і Мяфодзій|Кірылы і Мяфодзія]] і экспансіяй пад правадырствам князя [[Сватаплук]]а. У канчатковым выніку Славаччына стала часткай каралеўства [[Вугоршчына]] ў XI—XIV стагодзьдзях, а пазьней апынулася ў складзе [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]] да яе распаду ў 1918 годзе. У гэтым годзе Славаччына аб’ядналася з [[Чэхія]]й і [[Падкарпацкая Русь|Падкарпацкай Русьсю]], тым самым утварыўшы [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]].

З прычыны распаду гэтай краіны пасьля [[Мюнхэнская дамова|Мюнхэнскай дамовы]] 1938 году, Славаччына стала асобнай рэспублікай, якая кантралявалася [[Трэці райх|Нацысцкай Нямеччынай]].

Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] Чэхаславаччына ізноў была адноўленая і патрапіла пад уплыў [[Савецкі Саюз|Савецкага Зьвязу]] і [[Арганізацыя Варшаўскай дамовы|Арганізацыі Варшаўскай дамовы]] з 1945 году.

Канец камуністычнай Чэхаславаччыны ў 1989 падчас мірнай [[Аксамітная рэвалюцыя|Аксамітнай рэвалюцыі]] азначаў таксама канец для Чэхаславаччыны як цэлага і стварэньне дзьвюх асобных дзяржаваў: Славаччыны і [[Чэхія|Чэхіі]] — ідучых сваімі ўласнымі шляхамі пасьля 1 студзеня 1993. Славаччына стала сябрам [[Эўразьвяз]]у 1 траўня 2004, а 21 сьнежня 2007 увайшла ў [[Шэнгенская зона|Шэнгенскую зону]].

== Геаграфія ==
{{Асноўны артыкул|Геаграфія Славаччыны}}
Славаччына разьмешчаная на ўсходзе Цэнтральнай Эўропы ў паўднёва-заходняй частцы [[Карпаты|Карпатаў]], у сьцёку сярэдняга [[Дунай|Дунаю]], між [[Польшча]]ю на поўначы і [[Вугоршчына]]ю на поўдні, [[Чэхія]]ю ([[Маравія]]ю) ды [[Аўстрыя]]ю на захадзе і [[Украіна|Ўкраіна]]ю ([[Закарпацьце]]м) на ўсходзе. Працягласьць граніцы складае 1652,6&nbsp;км, зь із з Вугоршчынаю 654,8 км, з Польшчаю — 541,1 км, з Чэхіяю 251,8 км, з Аўстрыяю 107,1 км, з Украінаю — 97,8 км.

Плошча краіны складае 49 035 км² — 129 месца ў сьвеце. Тэрыторыя краіны распасьціраецца з захаду на ўсход на 428,8&nbsp;км, з поўначы на поўдзень на 77,6&nbsp;км.
* скрайні паўночны пункт&nbsp;— Баб’я гара, вёска [[Ораўска Паўгара]] (49°37′ паўночнай шыраты, 19°28′ усходняй даўгаты)
* скрайні паўднёвы пункт&nbsp;— [[Пацінцы]] (47°44′ паўночнай шыраты, 18°17′ усходняй даўгаты)
* скрайні заходні пункт&nbsp;— [[Загорска Весь]] (48°23′ паўночнай шыраты, 16°50′ усходняй даўгаты)
* скрайні ўсходні пункт&nbsp;— [[Нова Седліца]] (49°05′ паўночнай шыраты, 22°34′ усходняй даўгаты)

Галоўнымі рэкамі Славаччыны, акрамя [[Дунай|Дунаю]], зьяўляюцца таксама [[Ваг]] і [[Грон]].

[[Клімат]] Славаччыны [[умераны клімат|ўмераны]].

=== Рэльеф ===
[[Файл:Krivan from Vychodna.jpg|значак|Гара Крывань, неафіцыйны сымбаль Славаччыны]]
Для славацкага [[ляндшафт]]у характэрная гарыстая прырода, з [[Карпаты|Карпацкімі горамі]], якія праходзяць праз большую палову паўночнай часткі краіны. Найвышэйшыя [[Горны масіў|горныя масівы]] — [[Высокія Татры|Высокія]] і [[Нізкія Татры]], якія зьяўляюцца папулярнымі лыжнымі курортамі, з мноствам маляўнічых азёраў і далін. Найвышэйшы пункт Славаччыны і ўсіх Карпат — [[Герлахаўскі-Шціт]] (2655 м), найніжэйшы — рака [[Бодраг]] (94 м) ля вёскі [[Стрэда над Бодрагам]].

Паўднёва-заходнюю (уздоўж [[Дунай|Дунаю]]) і паўднёва-ўсходнюю часткі Славаччыны займаюць Сярэднедунайская і Патыская [[Нізіна|нізіны]]. Даліны і сярэднегорскія катлавіны густанаселеныя, а горныя масівы — заселеныя бедна альбо нават бязьлюдныя.

== Адміністрацыйны падзел ==
{{Асноўны артыкул|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Славаччыны}}
З 1996 году Славаччына падзеленая на 8 [[Край|краёў]] (у дужках — адміністрацыйны цэнтар краю):
# [[Банскабыстрыцкі край]] ([[Банска Быстрыца]])
# [[Браціслаўскі край]] ([[Браціслава]])
# [[Кошыцкі край]] ([[Кошыцэ]])
# [[Нітранскі край]] ([[Нітра]])
# [[Прэшаўскі край]] ([[Прэшаў]])
# [[Трэнчынскі край]] ([[Трэнчын]])
# [[Трнаўскі край]] ([[Трнава]])
# [[Жылінскі край]] ([[Жыліна]])

Кожны край дзеліцца на некалькі раёнаў ({{мова-sk|okresy|скарочана}}, адз. л. {{мова-sk|okres|бяз мовы}}). Усяго ў Славаччыне цяпер 79 раёнаў.

== Насельніцтва ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Славаччыны}}
Колькасьць насельніцтва — 5,38 млн чал. Большасьць жыхароў Славаччыны зьяўляюцца этнічнымі [[славакі|славакамі]] (86%). [[Вугорцы]] — найбольшая меншасьць (10%), пражываюць у асноўным у паўднёвых і ўсходніх рэгіёнах краіны. Іншыя этнічныя групы ўключаюць [[цыгане|цыган]], [[чэхі|чэхаў]], [[русіны (этнічная група)|русінаў]], [[украінцы|украінцаў]], [[немцы|немцаў]] і [[палякі|палякаў]].

Афіцыйная дзяржаўная мова — [[славацкая мова|славацкая]], прыналежыць да групы [[славянскія мовы|славянскіх моў]]. Але ў паўднёвай Славаччыне разам з славацкай распаўсюджаная яшчэ й [[вугорская мова]].

== Эканоміка ==
{{Асноўны артыкул|Эканоміка Славаччыны}}
Паводле дасьледаваньня нямецкай Гандлёвай палаты, праведзенага ў сакавіку 2004 году, каля паловы нямецкіх фундатараў разглядаюць Славаччыну як лепшае месца для [[інвэстыцыі|інвэстыцый]].

Славаччына пераадолела вялікую частку складанага пераходу ад цэнтралізаванай [[плянавая эканоміка|плянавай эканомікі]] да сучаснай [[рынкавая эканоміка|рынкавай]]. Урад краіны дамогся ў 2001 істотнага прагрэсу ў макраэканамічнай стабілізацыі і структурных рэформах. У асноўным завершаная [[прыватызацыя]], банкаўскі сэктар амаль цалкам знаходзіцца ў руках замежнікаў і замежныя інвэстыцыі растуць. Славацкая эканоміка перасягнула чаканьні раньніх 2000-х, за выключэньнем спаду ў экспарце. Ажыўленьне ўнутранага попыту ў 2002, часткова дзякуючы росту прыбыткаў, кампэнсуе запаволеньне росту [[экспарт]]у, дапамагаючы эканоміцы ісьці да яе найбольшага росту з 1998.

[[Беспрацоўе]], якое дасягала 19,8% у канцы 2001, істотна зьнізілася да 2003.

== Палітыка ==
Славаччына ўступіла ў [[НАТО]] 29 сакавіка 2004 і ў [[Эўрапейскі Зьвяз]] 1 траўня 2004.

[[Кіраўнік дзяржавы|Кіраўніком дзяржавы]] ў Славаччыне зьяўляецца [[прэзыдэнт Славаччыны]], які абіраецца ўсеагульным прамым галасаваньнем на 5-гадовы тэрмін. Вялікая частка выканаўчай улады ўскладзеная на [[Старшыня ўраду|старшыню ўраду]], [[прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністра]], які звычайна зьяўляецца лідэрам партыі або кааліцыі, якая атрымала большасьць на выбарах у парлямэнт і прызначаецца прэзыдэнтам. Астатняя частка [[кабінэт]]у прызначаецца прэзыдэнтам па рэкамэндацыі прэм’ер-міністра.

Найвышэйшым заканадаўчым органам Славаччыны зьяўляецца 150-мясцовая аднапалатная [[Народная Рада Славацкай Рэспублікі]] ({{мова-sk|Narodna Rada Slovenskej Republiky|скарочана}}). Дэлегаты абіраюцца на 4-гадовы тэрмін на базе [[Прапарцыйнае прадстаўніцтва|прапарцыйнага прадстаўніцтва]].

Парлямэнт можа адправіць прэзыдэнта ў адстаўку, калі за гэта прагаласуюць тры пятых ад усяго ліку дэпутатаў. Прэзыдэнт можа распусьціць парлямэнт, калі ён тройчы на працягу месяца пасьля выбараў ня ўхваліць праграмную заяву ўрада.

Найвышэйшы судовы орган — [[Канстытуцыйны суд Славаччыны|Канстытуцыйны суд]] ({{мова-sk|Ustavny sud|скарочана}}). 13 сябраў гэтага суду зацьвярджаюцца прэзыдэнтам зь некалькіх кандыдатаў, прадстаўленых парлямэнтам.

== Адукацыя ==
{{Асноўны артыкул|Адукацыя Славаччыны}}
Нягледзячы на наяўнасьць дастатковай колькасьці дасьледчыкаў ды грунтоўнай [[сярэдняя адукацыя|сыстэмы сярэдняй адукацыі]], Славаччына разам з шэрагам іншых пост-камуністычных краінаў, па сёньняшні дзень мае цяжкасьці з эканомікай ведаў. Сацыяльныя ды бізнэс-дасьледаваньні, а таксама выдаткі на разьвіцьцё ніжэйшыя адносна сярэдніх па Эўразьвязе. Пад эгідай [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|Арганізацыі эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця]] ў Славаччыне была праведзеная праграма міжнароднай ацэнкі ведаў студэнтаў. Вынікі яе правядзеньня сьцьвярджаюць, што сярэдняя адукацыя ў краіне займае 30-е месца ў сьвеце (акурат ніжэй чым у ЗША ды вышэй, чым у Гішпаніі)<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/42/8/39700724.pdf Range of rank on the PISA 2006 science scale at OECD]{{ref-en}}</ref>. Ні адзін унівэрсытэт Славаччыны не ўваходзіць у сьпіс найлепшых унівэрсытэтаў у сьвеце<ref>[https://web.archive.org/web/20090325114856/http://www.arwu.org/rank2008/Top500_EN%28by%20rank%29.pdf Top 500 Universities’2008]{{ref-en}}</ref>.

== Культура ==
{{Асноўны артыкул|Культура Славаччыны}}
[[Файл:Bratislava divadlo.jpg|міні|Нацыянальны тэатар]]
На працягу ўсёй гісторыі Вугоршчыны славакі называліся горцамі. Упершыню славакі згадваюцца як [[нацыя]] ў XIX стагодзьдзі. Славацкае мастацтва бярэ пачатак яшчэ ў [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]], калі створаныя адны з самых выбітных шэдэўраў у гісторыі краіны. Сярод мноства майстроў гэтай эпохі можна назваць [[Майстар Павал зь Левачы|Майстра Паўла]] зь [[Левача|Левачы]] ды Майстра М. С. Сярод сучасных мастакоў выдзяляюць [[Коламан Сокал|Коламана Сокала]], [[Альбін Бруноўскі|Альбіна Бруноўскага]], Марціна Бенка, [[Мікулаш Галанда|Мікулаша Галанду]] ды Людовіта Фулу. Слынныя славацкія кампазытары [[Яўген Сухонь]], [[Ян Цыкер]] ды [[Аляксандар Мойзэс]], у XXI стагодздьдзі — [[Уладзімер Гадар]] ды [[Пэтэр Махайдзік]]. Сярод знакамітых славакаў багата вынаходнікаў. Гэта [[Ёзаф Мургаш]] — вынаходнік [[бяздротавы тэлеграф|бяздротавага тэлеграфу]], [[Ян Багіль]] — вынаходнік [[гэлікоптэр]]а, [[Штэфан Баніч]] — вынаходнік [[парашут]]а, які выкарыстоўваецца па сёньняшні дзень, [[Аўрэль Стадола]] — адзін зь першых навукоўкцаў, хто пачынаў ствараць [[тэрмадынаміка|тэрмадынаміку]]; [[Джон Доп’ера]] — бацька сучаснай [[акустыка|акустыкі]] [[струнныя музычныя інструмэнты|струнных музычных інструмэнтаў]]. Антон Бэрналак у 1787 годзе ўпершыню аформіў літаратурную славацкую мову.

== Галерэя ==
<gallery>
Town Presov Slovakia 52.jpg|Прэшаў
Kosice (Slovakia) - St. Elizabeth's Catedral 2.jpg|Кошыцэ
Zilina-namestie ahlinku.jpg|Жыліна
Banska Bystrica from Urpin.jpg|Банска Быстрыца 
Trencin hrad 20010302.jpg|Трэнчын
Slovakia-Trnava-Town tower.jpg|Трнава
Capital Bratislava Slovakia 0943.jpg|Браціслава
</gallery>

== Глядзіце таксама ==
* [[Турызм у Славаччыне]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [https://web.archive.org/web/20010106051100/http://www.government.gov.sk/english Афіцыйны сайт урада]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20120813211541/http://portal.statistics.sk/showdoc.do?docid=359 Управа статыстыкі Славаччыны]
* [http://www.prezident.sk Афіцыйны сайт прэзыдэнта]
* [http://www.nrsr.sk/Default.aspx?Lang=en Narodna Rada — Афіцыйны сайт парлямэнта]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20080619045133/http://www.slovakia.net.ua/ Славаччына. Усё пра Славаччыну]{{ref-ru}}
* [http://mapy.zoznam.sk/ Мапы Славаччыны]
* [http://www.zoznam.sk/ Славацкі пошукавы сэрвэр]

{{Навігацыйная група
|назоў = Славаччына
|state = collapsed
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Славаччына}};
|Славаччына ў тэмах
|Краіны Эўропы
|Краіны Эўразьвязу
|NATO
|АБСЭ
|Славянскія краіны
|Вышаградзкая група
}}