Прагляд крыніцы для Рыбы

{{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Рыбы (знак задыяку)|Рыбы (сузор’е)}}
{{Таксанамічная інфармацыя
| Назва           = Рыбы
| Выява           = Macropodus opercularis - front (aka).jpg
| Подпіс да выявы = [[Макрапод]] (Macropodus opercularis)
| Надцарства      = 
| Царства         = [[Жывёлы]]
| Падцарства      = [[Эўмэтазоі]]
| Група           = 
| Разьдзел        = [[Білятэральныя]]
| Падразьдзел     = [[Другаснаротыя]]
| Надтып          = 
| Тып             = [[Хордавыя]]
| Падтып          = [[Хрыбетныя]]
| Нададдзел       = 
| Аддзел          = 
| Пададдзел       = 
| Надкляса        = '''Рыбы'''
| Кляса           = 
| Падкляса        = 
| Інфракляса      = 
| Надатрад        = 
| Надпарадак      = 
| Атрад           = 
| Парадак         = 
| Падатрад        = 
| Падпарадак      = 
| Інфраатрад      = 
| Інфрапарадак    = 
| Надсямейства    = 
| Сямейства       = 
| Падсямейства    = 
| Трыба           = 
| Падтрыба        = 
| Род             = 
| Падрод          = 
| Сэкцыя          = 
| Від             = 
| Віды            = 
| Падвід          = 
| Падвіды         = 
| Бяз рангу       = 
| Лацінская назва = Pisces
| Даччыныя таксоны = 
| Назва разьдзелу даччыных таксонаў =
| Мапа            = 
| Шырыня мапы     = 
| Подпіс мапы     = 
| ITIS            = 
| NCBI            = 
}}
'''Ры́бы''' ({{мова-la|Pisces}}) — надкляса водных [[жывёлы|жывёлаў]], для якіх характэрнае [[жабры|жабравае]] дыханьне на ўсіх этапах постэмбрыянальнага разьвіцьця [[арганізм]]у. Рыбы маюць нясталую тэмпэратуру цела, адно кола кровазвароту, дзьвюхкамэрнае [[сэрца]], [[скура]] (як правіла) пакрытая лускай. Рыбы зьяўляюцца разьдзельнаполымі. Вядомыя з часоў [[дэвонскі пэрыяд|дэвон]]у<ref>Биологический энциколпедический словарь / Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Баев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1986. С. 550.{{ref-ru}}</ref>. Самымі раньнімі арганізмамі, якіх можна аднесьці да рыбаў, былі [[хордавыя]] зь мяккім целам, якія ўпершыню зьявіліся ў пэрыяд [[кембр]]у. Не зважаючы на тое, што ў іх бракавала сапраўднага [[хрыбетнік]]у, яны валодалі [[хорда (заалёгія)|хордай]], якая дазваляла ім быць больш спрытнымі, чым іх бесхрыбтовыя браты. Рыбы працягвалі разьвівацца ў эпоху [[палеазой|палеазою]], атрымаўшы шырокую разнастайнасьць. Шмат рыбаў палеазою атрымалі праз эвалюцыю зьнешні [[панцырныя рыбы|панцыр]], які абараняў іх ад драпежнікаў. Першая рыба з сківіцамі зьявілася ў [[сылюрскі пэрыяд]], пасьля чаго многія зь іх, як то [[акулы]], сталі грознымі марскімі драпежнікамі, а ня проста здабычай [[суставаногія|суставаногіх]]. Большасьць рыбаў ёсьць эктатэрмічнымі, то бок халоднакроўнымі, што дазваляе тэмпэратуры іхняга цела зьмяняцца ў залежнасьці ад зьмены тэмпэратуры навакольнага асяродзьдзя, але некаторыя буйныя рыбы, як то белая [[акулы|акула]] і [[тунец]], могуць мець больш высокую тэмпэратуру цела<ref>Goldman, K.J. (1997). [https://web.archive.org/web/20120406114844/http://www.mendeley.com/research/temperature-and-activities-of-a-white-shark-carcharodon-carcharias/ ''«Regulation of body temperature in the white shark, Carcharodon carcharias»'']. Journal of Comparative Physiology. B Biochemical Systemic and Environmental Physiology. 167 (6). — С. 423—429. — [[DOI]]:[[doi:10.1007/s003600050092|10.1007/s003600050092]].</ref><ref>Carey, F.G.; Lawson, K.D. (February 1973). ''«Temperature regulation in free-swimming bluefin tuna»''. Comparative Biochemistry and Physiology A. 44 (2). — С. 375—392. — [[DOI]]:[[doi:10.1016/0300-9629(73)90490-8|10.1016/0300-9629(73)90490-8]]. PMID 4145757.</ref>.

Рыбы маюць [[зносіны]] паміж сабой у падводных умовах з дапамогай акустычнай камунікацыі. Акустычная камунікацыя ўключае ў сябе перадачу акустычных сыгналаў ад адной асобіны да іншай. Такія зносіны паміж рыбамі часьцей за ўсё маюць месца ў кантэксце кармленьня, нападаў драпежнікаў і заляцаньняў<ref>Weinmann, S.R.; Black, A.N.; Richter, M. L.; Itzkowitz, M; Burger, R.M (February 2017). ''«Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination»''. Bioacoustics. 27 (1). — С. 87—102. — [[DOI]]:[[doi:10.1080/09524622.2017.1286263|10.1080/09524622.2017.1286263]].</ref>. Гукі, якія выпускаюць рыбы, могуць вар’іравацца ў залежнасьці ад віду жывёліны і раздражняльніка. Гукі могуць стварацца праз хуткія рухі касьцяной сыстэмы альбо праз маніпуляцыю адмысловымі ворганамі, як то [[плавальны пузыр]]<ref>Bertucci, F.; Ruppé, L.; Wassenbergh, S.V.; Compère, P.; Parmentier, E. (29 October 2014). ''«New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae)»''. Journal of Experimental Biology. 217 (21). — С. 3862—3869. — [[DOI]]:[[doi:10.1242/jeb.109025|10.1242/jeb.109025]]. PMID 25355850.</ref>.

Рыбы багата ў большасьці вадаёмаў сьвету. Іх можна сустрэць практычна ва ўсіх водных асяродзьдзях, як то ад высокіх горных патокаў струменяў да бездані і нават [[абісальная зона|абісальных зонаў]] самых глыбокіх акіянаў, аднак, яшчэ ніводны від дагэтуль не зафіксаваны ў самых глыбокіх месцах плянэты. З 33,6 тысяч апісаных відаў рыба мае найбольшую разнастайнасьць відаў, чым любая іншая група хрыботовых жывёлаў<ref>Yancey, PH; Gerringer, ME; Drazen, JC; Rowden, AA; Jamieson, A (2014). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3970477 ''«Marine fish may be biochemically constrained from inhabiting the deepest ocean depths»'']. Proc Natl Acad Sci U S A. 111 (12). — С. 4461—4465. — [[DOI]]:[[doi:10.1073/pnas.1322003111|10.1073/pnas.1322003111]]. PMID 24591588.</ref>.

== Нэрвовая сыстэма ==
Цэнтральная [[нэрвовая сыстэма]] прадстаўлена [[млеч]]ам і [[галаўны мозаг|галаўным мозгам]], пэрыфэрычная — [[нэрва]]мі. Млеч знаходзіцца ў сьпінна-мазгавым канале [[хрыбетнік]]а. Галаўны мозаг складаецца, як правіла, з 5 аддзелаў: пярэдняга, сярэдняга, прамежкавага, прадаўгаватага мозгу і мозачку. Рыбы звычайна маюць малы галаўны мозаг адносна памеру свайго цела ў параўнаньні зь іншымі [[хрыбетныя|хрыбетнымі]]. Гэтак у рыбаў маса мозгу ў пятнаццаць разоў меншая за масу галаўнога мозгу птушкі або сысуна аналягічнага памеру{{Зноска|Helfman|1997|Helfman, Collette, Facey|48—49}}. Аднак, усё ж такі некаторыя рыбы маюць параўнальна вялікі мозаг, у першую чаргу [[мармірыд]]ы і акулы, якія маюць мазгі прыблізна такой жа прапорцыі да масы цела, як птушкі і [[торбачнік]]і{{Зноска|Helfman|1997|Helfman, Collette, Facey|191}}.

== Размнажэньне ==
Праз шырокую разнастайнасьць рыбаў у розных іхных відаў маюцца розныя тыпы размнажэньня, як то дзьвюхплоцевае, гермафрадытызм, гнагенэз. Акрамя трох тыпаў размнажэньня існуюць тры адрозьненьні ў кожным зь іх, як то варта вылучыць яйканараджэньне, [[яйкажыванараджэньне]] ды жыванараджэньне.

== У харчаваньні ==
Розныя віды і гатункі рыбы зьмяшчаюць ад 18 да 24 грамаў [[Бялок|бялку]] на 100 грамаў. Мяса рыбы зьмяшчае ўсе незаменныя [[амінакісьлі]], якія магчыма атрымаць толькі зь ежы, бо арганізм чалавека не сынтэзуе такія кісьлі самастойна. Сярод іншага, рыба зьмяшчае багата поліненасычаных [[Тлустыя кісьлі|тлустых амінакісьляў]] амэга-3. Бялок рыбы засвойваецца на 98%. Пры гэтым, рыба ператраўліваецца ў [[страўнік]]у цягам каля 2-х гадзінаў. У рыбе ўтрымліваюцца: [[вітамін А]], які аднаўляе [[абмен рэчываў]] пасьля акісьленьня; [[вітамін Д]], карысны для костак; [[вітаміны групы Б]], якія ўмацоўваюць [[імунітэт]] і [[Цэнтральная нэрвовая сыстэма|цэнтральную нэрвовую сыстэму]] ад душэўных хваробаў. Марская рыба таксама багатая на [[ёд]] і [[фтор]]. Таму ў дыеталёгіі аддавалі перавагу прынамсі 2-разоваму на тыдзень ужываньню найперш марской рыбы. Найбольшую карысьць давала сьвежая і сьвежамарожаная рыба без перасоленасьці пры гатаваньні<ref name="а">{{Навіна|аўтар=Валянціна Мохар|загаловак=Мясам рыбу не заменіш|спасылка=https://bel.24health.by/myasom-rybu-ne-zamenish-pochemu-ee-neobxodimo-est-i-kakaya-naibolee-polezna/|выдавец=Партал «[[Слушна]]»|дата публікацыі=14 жніўня 2022|дата доступу=14 верасьня 2022}}</ref>.

На 2022 год у гандлёвай сетцы Беларусі круглы год прадавалі каля 30 відаў рачной, [[сажалка]]вай і марской рыбы. Сярод іх, найбольш сытнымі відамі і гатункамі рыбы былі: 1) [[селядзец]] — 242 кіля[[Калёрыя|калёрыі]] на 100 грамаў, 2) [[скумбрыя]] — 190 ккал, 3) [[мойва]] — 157 ккал, 4) [[ласось]] — 146 ккал, 5) [[сайра]] — 143 ккал, 6) [[кіжуч]] — 140 ккал, 7) [[салака]] — 121 ккал, 8) [[карп]] — 112 ккал, 9) [[гарбуша]] і [[стаўрыда]] — па 111 ккал, 10) [[марскі акунь]] і [[палтус]] — па 103 ккал<ref name="а"/>.

Найменш сытнымі былі: 1) [[мінтай]] — 72 ккал, 2) [[пікша]] — 73 ккал, 3) [[траска]] — 75 ккал, 4) [[сайда]] — 81 ккал, 5) [[путасу]] і [[сібас]] — 82 ккал, 6) [[камбала]] і [[рачны шчупак]] — па 84 ккал, 7) [[таўсталобік]] і [[хек]] — 86 ккал, 8) [[Аргентына (рыба)|аргентына]] — 88 ккал, 9) [[пангасіюс]] — 89 ккал, 10) [[дарада]] — 96 ккал, 11) [[фарэль]] — 97 ккал<ref name="а"/>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар         = Helfman, G.; Collette, B.; Facey, D.
|частка        = 
|загаловак     = The Diversity of Fishes
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 1
|месца         = 
|выдавецтва    = Wiley-Blackwell
|год           = 1997
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 978-0-86542-256-8
|ref           = Helfman
}}

== Глядзі таксама ==
* [[Вочны псамадыск]]

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.britannica.com/animal/fish Рыбы]. Encyclopædia Britannica{{ref-en}}.
* [https://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/fishtree_02 Хто такія рыбы?]. Understanding Evolution{{ref-en}}.
* [https://fishingbooker.com/fish?gclid=CjwKCAiAsIDxBRAsEiwAV76N8yC_Z6lfvaPQjA6ySd7eE296Lr1L1p3WTXn2cU2P_hj7jB_AOYRm8hoCj7MQAvD_BwE Віды рыбаў]. Fishing Booker{{ref-en}}.
* [http://db.angfa.org.au/ Ілюстраваная база зьвестак рыбаў Аўстраліі і Новай Гвінэі]. ANGFA{{ref-en}}.

{{Накід:Біялёгія}}

[[Катэгорыя:Рыбы| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]