Прагляд крыніцы для Паўночнакарэльская дзяржава

{{Краіна
|Назва                            = Паўночнакарэльская дзяржава
|НазваЎРоднымСклоне               = Паўночнакарэльскай дзяржавы
|НазваНаДзяржаўнайМове            = 
|ПапярэдняяДзяржава1              = Савецкая Расея
|СьцягПапярэдняйДзяржавы1         = Flag_RSFSR_1918.svg
|ВыяваПапярэдняйДзяржавы1         = 
|ГодПачаткуІснаваньня             = 1919 
|ГодКанцаІснаваньня               = 1920
|ПэрыядІснаваньня                 = 
|НаступнаяДзяржава1               = Карэльская працоўная камуна
|СьцягНаступнайДзяржавы1          = Flag_RSFSR_1918.svg
|ВыяваНаступнайДзяржавы1          = 
|Сьцяг                            = KarelianNationalFlag.svg
|Герб                             = Coat of Arms of East Karelia (1920-1922).svg
|НацыянальныДэвіз                 = 
|ДзяржаўныГімн                    = 
|Месцазнаходжаньне                = 
|ПодпісПадВыявайМесцазнаходжаньня = 
|АфіцыйнаяМова                    = [[Фінская мова|фінская]], [[Карэльская мова|карэльская]], [[Расейская мова|расейская]]
|Сталіца                          = [[Калевала (Карэлія)|Ухта]]
|НайбуйнейшыГорад                 = 
|ТыпУраду                         = [[Рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў                 = 
|ІмёныКіраўнікоў                  = 
|Плошча                           = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы        = 
|АдсотакВады                      = 
|ГодАцэнкіНасельніцтва            = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва  = 
|Насельніцтва                     = 
|ШчыльнасьцьНасельніцтва          = 
|ЭтнічныСклад                     = 
|КанфэсійныСклад                  = 
|Пісьменнасьць                    = 
|ГодАцэнкіСУП                     = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП           = 
|СУП                              = 
|СУПНаДушуНасельніцтва            = 
|Валюта                           = 
|КодВалюты                        = 
|ЧасавыПас                        = 
|ЧасРозьніцаUTC                   = 
|ЧасавыПасУлетку                  = 
|ЧасРозьніцаUTCУлетку             = 
|НезалежнасьцьПадзеі              = 
|НезалежнасьцьДаты                = 
|АўтамабільныЗнак                 = 
|ДамэнВерхнягаЎзроўню             = 
|ТэлефонныКод                     = 
|Дадаткі                          =
|Катэгорыя                        = Колішнія дзяржавы Эўропы
}}
'''Паўночнакарэ́льская дзяржа́ва''' ('''Ухці́нская рэспу́бліка''', '''Беламо́рская Карэ́лія''', '''Арха́нгельская Карэ́лія''') — непрызнаная дзяржава, якая арыентавалася на [[Фінляндыя|Фінляндыю]]. Існавала ў 1919—1920 гадох на тэрыторыі пяці [[воласьць|воласьцяў]] [[Архангельская губэрня|Архангельскай губэрні]], цяпер тэрыторыі суб’екту [[Расея|Расейскай Фэдэрацыі]] — [[Рэспубліка Карэлія|Рэспублікі Карэлія]]. Сталіцай Паўночнакарэльскай дзяржавы зьяўлялася сяло Ўхта (цяпер пасёлак [[Калевала (Карэлія)|Калевала]]).

== Перадумовы ==
Перадумовы да ўзьнікненьня незалежнай карэльскай дзяржавы паўсталі яшчэ ў 1906 годзе, калі ў [[Тампэрэ|Тамэрфорсе]], на тэрыторыі [[Вялікае княства Фінляндзкае|Вялікага княства Фінляндзкага]], 3—4 жніўня быў створаны [[Зьвяз беламорскіх карэлаў]]. У 1911 годзе дзейнасьць Зьвязу была забароненае, аднак пазьней ён адрадзіўся ў відзе ''Карэльскага асьветніцкага таварыства'', які прыняў непасрэдны ўдзел у стварэньні Паўночнакарэльскай дзяржавы.

Пасьля прыходу да ўлады бальшавікоў большасьць сялянаў Карэліі падпала пад вызначэньне [[Кулак (селянін)|кулака]], да якіх ужываліся жорсткія меры [[Рэквізыцыя|рэквізыцыі]] збожжа й скаціны з боку [[харчатрад]]аў. Гэта, а таксама знаходжаньне карэльскага насельніцтва ў зоне вядзеньня баявых дзеяньняў падчас Грамадзянскіх войнаў у Расеі й Фінляндыі й [[Замежная ваенная інтэрвэнцыя на поўначы Расеі|замежнай ваеннай інтэрвэнцыі на поўначы Расеі]] схіліла насельніцтва да ўсіх наступных падзеяў.

== Фінская інтэрвэнцыя ==
Вайсковай апорай Паўночнакарэльскай дзяржавы паслужылі фінскія вайсковыя атрады, якія пракраліся падчас [[Грамадзянская вайна ў Фінляндыі|фінскай Грамадзянскай вайны]] на тэрыторыю [[Архангельская Карэлія|Архангельскай Карэліі]] зь Фінляндыі. У канцы сакавіка 1918 году атрады» [[Ахоўны корпус Фінляндыі|фінскага ахоўнага корпусу]] пад камандаваньнем палкоўніка [[Вільгельм Мальм|Мальма]] занялі сёлы [[Калевала (Карэлія)|Ухта]] й [[Вакнавалак]]. У сёлах і атачальных воласьцях было арганізаванае мясцовае самакіраваньне пад кіраўніцтвам патрыятычна настроеных прыхільнікаў незалежнасьці Карэліі ад [[РФСР]], арыентаваных на ўваходжаньне ў склад Фінляндыі, — '''Ухцінскі камітэт''' ({{мова-krl|Uhtuan Toimikunta}} — Ухтуан Тоймікунта), які ўзначальваў некі Туйску<ref name="multiple1">[http://window.edu.ru/window_catalog/pdf2txt?p_id=42922&p_page=11 © Е. Ю. Дубровская «Судьбы приграничья в „Рассказах о Гражданской войне в Карелии“ (по материалам Архива КарНЦ РАН)», Петрозаводск]</ref>. Вядомае таксама імя яшчэ аднаго чальца Тоймікунты — Пааво Ахава<ref name="multiple1" />.

== Першая савецка-фінская вайна ==
[[Файл:Flag of the White Sea Karelia.svg|значак|Сьцяг Otava]]
{{Асноўны артыкул|Першая савецка-фінская вайна}}

21 чэрвеня 1918 году быў зацьверджаны сьцяг Карэльскай дзяржавы ('''Беламорскай Карэліі''', першапачаткова ў складзе Ўхцінскай воласьці [[Кемскі павет|Кемскаша павету]] [[Архангельская губэрня|Архангельскай губэрні]]), дзе на сінім фоне месьціліся сем срэбных зорак у форме сузор’я [[Вялікая Мядзьведзіха|Вялікай Мядзьведзіхі]], у гонар чаго сьцяг атрымаў назву ''Otava'' (Вялікай Мядзьведзіхі).

Канчаткова Паўночнакарэльская дзяржава аформілася 21 ліпеня 1919 году разам са стварэньнем '''Часавага ўрада Беламорскай Карэліі ''(Часавы ўрад Архангельскай Карэліі, Ухцінскі ўрад)''''' на чале з С. А. Ціханавым. Цэнтрам тэрытарыяльнага ўтварэньня стала сяло Ўхта. Першапачаткова быў узяты курс на ўступ Архангельскай Карэліі ў склад [[Фінляндыя|Фінляндыі]], і 14 лістапада 1919 году быў зроблены адпаведны запыт ураду Фінляндыі. Аднак у далейшым быў прыняты курс на стварэньне незалежнай дзяржавы, якая б знаходзілася ў зьвязе зь Фінляндыяй.

21 сакавіка 1920 году ўрад склікаў зьезд прадстаўнікоў 11 паўночных воласьцяў<ref name="multuple1">[http://militera.lib.ru/h/hesin_ss/01.html Хесин С. С. Разгром белофинской авантюры в Карелии в 1921—1922 гг. — М.: Воениздат МВС СССР, 1949.]</ref>, якія знаходзіліся пад кіраваньне '''Архангельскага Карэльскага Часавага ўраду'''. У рабоце зьезду прынялі ўдзел 116 дэлегатаў<ref name="multuple1" />.

У першы ж дзень працы зьезду было разгледжанае пытаньне пра дзяржаўныя сымбалі. Паводле абмеркаваньня ўхвалілі наступнае: Герб — мядзьведзь перад таўкачом зь сякерай у лапе, сьцяг з двух колераў чырвоны ўнізе, а жоўты ўгары, на палях сузор’е вялікай мядзьведзіхі. Канчатковае рашэньне па абедзьвюх прапановах было адкладзенае да наступнага паседжаньня<ref name="chronos">{{Спасылка
 | author        = 
 | last          = 
 | first         = 
 | authorlink    = 
 | coauthors     = 
 | datepublished = 
 | url           = http://www.hrono.ru/heraldicum/flagi/subjects/karelia.htm
 | загаловак     = Карелия (флаги)
 | format        = 
 | work          = 
 | publisher     = Хронос
 | дата публікацыі = 8 сакавіка  2005
 | lang          = 
 | description   = 
 | archiveurl    = http://www.webcitation.org/65ZS8ZryN
 | archivedate   = 2012-02-19
}}</ref>.

29 сакавіка 1920 году былі канчаткова зацьверджаныя герб і сьцяг незалежнай Карэліі. Аўтарам эскізаў быў фінскі мастак [[Аксэлі Гален-Калела]] (1865—1931). Герб уяўляў сабою двухкаляровы чырвона-зялёны вараскі шчыт, увянчаны традыцыйным галаўным уборам лесасекаў. На шчыце быў намаляваны мядзьведзь чорнага колеру з сучкарэзам ''весуры'' ў лапе. Мядзьведзь таптаў нагамі чорны ланцуг, а над ім былі белыя іскры паўночнага зьзяньня<ref name="chronos1">{{Спасылка
 | author        = 
 | last          = 
 | first         = 
 | authorlink    = 
 | coauthors     = 
 | datepublished = 
 | url           = http://www.hrono.ru/heraldicum/russia/subjects/karelia
 | загаловак        = Карелия (гербы)
 | format        = 
 | work          = 
 | publisher     = Хронос
 | дата публікацыі    = 12 лістапада 2004
 | lang          = 
 | description   = 
 | deadlink      = 404
}}</ref>. Нацыянальны сьцяг уяўляў чорны скандынаўскі крыж з чырвонай аблямоўкай, разьмешчаны на зялёным палатне. Таксама былі распрацаваныя лоцманскі сьцяг (luotsilippu), паштовы сьцяг (postilippu) і мытны сьцяг (tullilippu)<ref name="chronos" />.

Зьезд вырашыў аддзяліцца ад Савецкай Расеі й, кіруючыся абвешчаным савецкай уладай прынцыпам «права нацый на самавызначэньне», абвясьціў незалежнасьць Карэліі. У дэклярацыі зьезду было скзана: «Карэлія сама павінная кіраваць сваімі справамі й аддзяліцца ад Расеі»<ref>«Красная летопись». 1933 г., № 2 (53), стр. 168</ref>.

Зьезд таксама падзякаваў Фінляндыю за абяцаньні «дапамогі й падтрымкі», якія даў прысутнічалы на зьезьдзе фінскі прадстаўнік<ref name="multiple1" />. Урад быў пераназваны ў '''Карэльскі часовы ўрад ''(Часовы ўрад Карэліі)'''''.

У канцы красавіка 1920 году на станцыю Белавостраў прыбыла дэлегацыя Карэльскага часавага ўраду й уручыла патрабаваньне аб аддзяленьні Карэліі ад Савецкай Расеі камісару савецкіх памежных войскаў<ref name="multiple1" />.

На падставе рашэньняў зьезду, у траўні 1920 году Паўночнакарэльская дзяржава была прызнаная Фінляндыяй, якая нават вылучыла ёй [[пазыка]] ў памеры 8 млн [[фінская марка|фінскіх марак]]. Аднак ужо 18 траўня 1920 году часткі [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|чырвонай арміі]] бяз бою ўвайшлі ў Ухту. Урад Паўночнакарэльскай дзяржавы бег у сяло [[Вакнавалак]], у 30 км ад савецка-фінскай мяжы, адкуль перабраўся ў Фінляндыю.

Карэлія была пакінутая ў складзе [[РСФСР]], дзе на яе тэрыторыі 8 чэрвеня 1920 году было ўтворанае аўтаномнае абласное аб’яднаньне '''[[Карэльская працоўная камуна]]''', якое існавала па 25 ліпеня 1923 году, калі была ўтвораная [[Карэльская АССР]]<ref>[http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D1%80%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B0/ Большая советская энциклопедия]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.

Падчас перамоваў паміж РСФСР і Фінляндыяй фінскім бокам былі высунутыя тэрытарыяльныя прэтэнзіі на Карэлію, аднак з прычыны посьпехаў чырвонай арміі ўрад Фінляндыі быў змушаны ад іх адмовіцца. У выніку 14 кастрычніка 1920 году паміж РСФСР і Фінляндыяй была складзеная [[Тартуская мірная дамова паміж РСФСР і Фінляндыяй|Тартуская мірная дамова]].

== Другая савецка-фінская вайна ==
{{Асноўны артыкул|Другая савецка-фінская вайна}}
Аднак, як апынулася, урад Фінляндыі й прыхільнікі незалежнай Карэліі не зьбіраліся цалкам адмаўляцца ад сваіх прэтэнзіяў. 10 сьнежня 1920 году ў [[Выбарг]]у быў створаны '''Карэльскі аб’яднаны ўрад''', у склад якога, акрамя Часавага ўраду Карэліі, увайшоў '''[[Алонецкі ўрад]]''' і іншыя нацыянальныя ўтварэньні.

У кастрычніку 1921 году на тэрыторыі [[Карэльская працоўная камуна|Карэльскай працоўнай камуны]] у Тунгудзкай воласьці быў створаны падпольны '''Часовы Карэльскі камітэт'''. У лістападзе—сьнежні 1921 году фінскія атрады ізноў занялі частку раёнаў Карэліі. Пачалася [[Другая савецка-фінская вайна|другая Савецка-Фінская вайна]]. У Карэліі было ўведзенае ваеннае становішча, галоўнакамандуючым Карэльскім фронтам быў прызначаны [[камандарм]] [[Аляксандар Сядзякін|А. І. Сядзякін]]. Да пачатку студзеня 1922 году ўдарамі з [[Петразаводзк]]у часткі [[РСЧА]] разьбілі галоўную групоўку фінаў, і напачатку лютага 1922 году цэнтар '''Карэльскага камітэту''' сяло Ўхта было ізноў занятае часткамі Чырвонай Арміі. У выніку посьпехаў савецкіх войскаў Фінляндыя была змушана спыніць баявыя дзеяньні. Паўночнакарэльская дзяржава (Ухцінская рэспубліка) канчаткова спыніла сваё існаваньне<ref name="heninen.gerb">{{Спасылка
 | author        = 
 | last          = 
 | first         = 
 | authorlink    = 
 | coauthors     = 
 | datepublished = 
 | url           = http://heninen.net/gerb/#1920
 | загаловак        = Гербы Карелии
 | format        = 
 | work          = 
 | publisher     = heninen.net
 | accessdate    = 
 | lang          = 
 | description   = 
 | archiveurl    = http://www.webcitation.org/65ZS9LrXT
 | archivedate   = 2012-02-19
}}</ref><ref name="heninen.flag">{{Спасылка
 | author        = 
 | last          = 
 | first         = 
 | authorlink    = 
 | coauthors     = 
 | datepublished = 
 | url           = http://heninen.net/flags/
 | загаловак         = Флаги Карелии
 | format        = 
 | work          = 
 | publisher     = heninen.net
 | accessdate    = 
 | lang          = 
 | description   = 
 | archiveurl    = http://www.webcitation.org/65ZSAEOPm
 | archivedate   = 2012-02-19
}}</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Паўночная Інгрыя]]

== Крыніцы й заўвагі ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{спасылка|url=http://www.hrono.ru/organ/ru19170020.html|загаловак=Часовы ўрад Беламорскай Карэліі|publisher=на партале [http://www.hrono.ru/ Хронос]|мова=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/65ZSB3nbW|archivedate=2012-02-19}}

{{Дзяржаўныя ўтварэньні пэрыяду Грамадзянскай вайны і станаўленьня СССР (1917—1924)}}
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1920 годзе]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Карэліі]]
[[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы Эўропы]]
[[Катэгорыя:Распад Расейскай імпэрыі]]
[[Катэгорыя:Дзяржавы і тэрыторыі, заснаваныя ў 1919 годзе]]
[[Катэгорыя:1919 год у Расеі]]