Прагляд крыніцы для Курская бітва

{{Узброены канфлікт
|Назва                 = Курская бітва
|Частка                = [[Другая сусьветная вайна]] <br> [[Нямецка-савецкая вайна]]
|Выява                 = 
|Подпіс да выявы       = 
|Дата                  = 5 ліпеня 1943 — 23 жніўня 1943
|Месца                 = Цэнтральная Расея, Усходняя Украіна
|Прычына               = 
|Вынік                 = Перамога [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]]
|Тэрытарыяльныя зьмены = 

|Супернік1             = {{Сьцяг СССР}} [[СССР]]
|Супернік2             = {{Сьцяг Трэцяга Райху}} [[Трэці Райх]]
|Супернік3             = 
|Супернік4             = 

|Камандуючыя1          = {{Сьцяг СССР}} [[Георгі Жукаў]] <br /> {{Сьцяг СССР}} [[Мікалай Ватуцін]] <br /> {{Сьцяг СССР}} [[Іван Конеў]] <br /> {{Сьцяг СССР}} [[Канстанцін Ракасоўскі]]
|Камандуючыя2          = {{Сьцяг Трэцяга Райху}} [[Эрык фон Манштайн]] <br /> {{Сьцяг Трэцяга Райху}} [[Гюнтэр Ганс фон Клюгэ]] <br /> {{Сьцяг Трэцяга Райху}} [[Вальтэр Мадэль]] <br /> {{Сьцяг Трэцяга Райху}} [[Герман Гот]]
|Камандуючыя3          = 
|Камандуючыя4          = 

|Сілы1                 = 
|Сілы2                 = 
|Сілы3                 = 
|Сілы4                 = 

|Страты1               = 
|Страты2               = 
|Страты3               = 
|Страты4               = 

|Агульныя страты       = 
|Дадаткі               = 
}}

'''Курская бітва''' (5 ліпеня — 23 жніўня 1943 году; таксама вядомая як '''бітва на Курскай дузе''') — адна з ключавых бітваў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] і [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкай вайны]]. Адбылася паміж войскамі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу]]. Паводле савецкай гістарыяграфіі падзяляецца на тры часткі: Курскую абарончую апэрацыю (5-23 ліпеня); Арлоўскую (12 ліпеня — 18 жніўня) і Белгарадзка-Харкаўскую (3—23 жніўня) наступальныя апэрацыі.

Па сканчэньні бітвы стратэгічная ініцыятыва ў вайне канчаткова перайшла на бок [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]], якая пазьней праводзіла галоўным чынам наступальныя апэрацыі, тады як [[Вэрмахт]] абараняўся.

== Перадумовы ==
У час зімовага наступу [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]] і наступнага контрнаступу [[Вэрмахт]]у на ўсходзе [[Украіна|Ўкраіны]] ў цэнтры савецка-нямецкага фронту утварыўся выступ глыбінёй да 150 кілямэтраў і шырынёй 200 кілямэтраў, павернуты на захад (гэтак званая Курская дуга). Камандаваньне [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] надумала правесьці стратэгічную апэрацыю на Курскім выступе. Дзеля гэтага распрацавалі і зацьвердзілі ў красавіку 1943 году ваенную апэрацыю пад кодавай назвай «Цытадэль». Маючы інфармацыю пра падрыхтоўку нямецкіх войскаў да наступу, савецкае камандаваньне пастанавіла часова перайсьці да абароны Курскай дугі і ў час абарончага бою нэўтралізаваць ударныя групы супраціўніка і, такім чынам, стварыць спрыяльныя ўмовы да контратакі савецкіх войскаў, а потым і агульнага стратэгічнага наступу.

== Сілы бакоў ==
Дзеля правядзеньня апэрацыі «Цытадэль» нямецкае камандаваньне сканцэнтравала на гэтай пляцоўцы 50 дывізіяў, у тым ліку 18 танкавых і матарызаваных дывізіяў. Група налічвала, паводле савецкіх крыніцаў, каля 900 тыс. чалавек, да 10 тыс. гарматаў і мінамётаў, каля 2,7 тыс. танкаў і больш за 2 тыс. самалётаў. З паветра нямецкія войскі падтрымлівалі сілы 4-га і 6-га паветраных флётаў.

Перад бітвай [[стаўка ВГК]] сфармавала групу (Цэнтральны і Варонескі франты) з больш чым 1,3 мільёна чалавек, да 20 тыс. гарматаў і мінамётаў, больш за 3,3 тыс. танкаў і [[САУ]] і 2650 самалётаў. Войскі Цэнтральнага фронту (пад камандаю гэнэрала [[Канстанцін Ракасоўскі|Канстанціна Ракасоўскага]]) абаранялі паўночны флянг Курскага выступу, а войскі Варонескага фронту (пад камандаю генэрала [[Мікалай Ватуцін|Мікалая Ватуціна]]) — паўднёвы флянг. Войскі, якія займалі выступ, абапіраліся на [[Стэпавы фронт]] у складзе пяхоты, 3 танкавыя, 3 матарызаваныя і 3 кавалерыйскія корпусы (пад камандаю генэрал-палкоўніка [[Іван Конеў|Івана Конева]]). Фронты каардынавалі прадстаўнікі стаўкі маршалы [[Георгі Жукаў]] і [[Аляксандар Васілеўскі]].

== Пачатак нямецкага наступу ==
5 ліпеня 1943 году нямецкія ўдарныя групы паводле пляну апэрацыі «Цытадэль» пачалі наступ на [[Курск]] з Арлоўскай і Белгародзкай акруг.

Савецкае камандваньне загадзя ведала пра пачатак апэрацыі, і яшчэ да пачатку нямецкай артылерыйскай падрыхтоўкі адбыўся запуск савецкай артылерыі. Гэта адклала пачатак нямецкага наступу на некалькі гадзінаў.

З боку [[Арол (горад)|Арла]] знаходзілася група пад камандаю фэльдмаршала [[Гюнтэр Ганс фон Клюге|Гюнтэра Ганса фон Клюге]] (група арміяў «Цэнтар»), а з боку [[Белгарад]]а — група пад камандаю фэльдмаршала [[Эрык фон Манштайн|Эрыка фон Манштайна]] (апэратыўная група «Кэмпф» групы арміяў «Поўдзень»).

Задачу адбіць наступ з боку Арла даручылі войскам Цэнтральнага фронту, з боку Белгараду — Варонескага фронту.

На паўночным флянгу дугі наступ нямецкіх войскаў атрымалася здушыць, у той час як на паўднёвым флянгу дугі наступ разьвіваўся больш пасьпяхова, але і тут ён прайшоў зь вялікімі стратамі з абодвух бакоў. Маючы гэта на ўвазе, Манштайн зьмяніў кірунак атакі з поўначы на паўночны ўсход.

== Прохараўка ==
{{Асноўны артыкул|Бітва пад Прохараўкай}}

12 ліпеня каля чыгуначнай станцыі [[Прохараўка|Прохараўкі]], за 56 кілямэтраў на поўнач ад Белгараду, адбылася буйная супрацьтанкавая бітва Другой сусьветнай вайны паміж нямецкай танкавай групай (апэратыўная група «Кэмпф») і савецкімі войскамі для контратакі. Савецкая гістарыяграфія распавядае пра бітву да 1,2 тыс. і нават 1,5 тыс. танкаў і самаходных гарматаў па абодва бакі бітвы. Аднак уважлівае вывучэньне дакумэнтаў паказвае, што гэта звычайная фальсіфікацыя савецкай прапаганды: абодва бакі разам мелі ня больш за 500 танкаў, а немцы — ня больш за 50, у тым ліку 1 Pz VI Tiger. Жорсткі бой працягваўся цэлы дзень, да вечара танкавыя экіпажы і пяхота біліся рука аб руку. Нямецкім войскам удалося перамагчы, бо поле бою засталося ззаду, але яны не змаглі выканаць сваю галоўную задачу: прасунуцца ў апэратыўную прастору наступу, у прыватнасьці, яны не ўвайшлі ў саму Прохараўку. Савецкія страты ў баі значна пераўзышлі страты Трэцяга Райху і склалі больш за 170—180 танкаў, бо немцы змаглі вывесьці пашкоджаныя танкі з поля бою, таму нямецкія ваенныя гісторыкі кажуць толькі пра два беззваротна страчаныя танкі лёгкіх састарэлых канструкцыяў; хаця страты, напэўна, былі вялікімі. Усе савецкія танкі немцы ўзарвалі альбо разабралі на сувэніры.

[[Сталін]], раздражнёны вялікімі стратамі ў баі, загадаў стварыць камісію дзеля пакараньня вінаватых. Але далейшыя ваенныя поспехі відавочна зьмякчылі сэрца «правадыра», і ён не вярнуўся да намеру пакараць кіраўніцтва.

На існуе ніводнага кадру кінахронікі або здымку, зробленых у час бітвы пад Прохараўкай альбо адразу па бітве. Гэта зьвязваюць з тым, што ўсіх фота- і кінакарэспандэнтаў прапускалі толькі на паўночны флянг Курскай дугі. А масавы савецкі чытач даведаўся пра бітву пад Прохараўкай толькі ў 1953 годзе, па выхадзе кнігі І. Маркіна «Курская бітва» (Ваеннае выдавецтва, 1953 г.)

== Савецкі наступ ==
Стратэгічная сытуацыя на фронце зьмянілася: [[саюзьнікі]] высадзіліся на Сыцыліі, і [[Гітлер]] палічыў больш мэтазгодным дапамагчы сваім італьянскім саюзьнікам, бо брытанска-амэрыканскі наступ на Сыцыліі складаў рэальную пагрозу Трэцяму Райху, і наступ на Маскву мог пачакаць. Таму немцы мусілі ісьці на абарону. Самыя баяздольныя танкавыя часткі вывялі з усходняга фронту і скіравалі на міжземнаморскі тэатар ваенных дзеяньняў.

12 ліпеня войскі Бранскага, Цэнтральнага і Левага крылаў Заходняга фронту пачалі апэрацыю «Кутузаў», мэта якой — разбіць Арлоўскую групоўку супраціўніка. 13 ліпеня войскі Заходняга і Бранскага франтоў прарвалі нямецкую абарону на Болхаўскім, Хоцінскім і Арлоўскім кірунках і прасунуліся на глыбіню ад 8 да 25 км 16 ліпеня войскі Бранскага фронту дасягнулі мяжы ракі [[Алешня (прыток Псла)|Алешні]], па чым нямецкае камандаваньне пачало адвод асноўных сілаў на пачатковыя пазыцыі. Да 18 ліпеня войскі правага крыла Цэнтральнага фронту цалкам ліквідавалі клін супраціўніка на Курскім кірунку. У той жа дзень у бой увялі войскі Стэпавага фронту, якія пачалі перасьлед ворага, які вяртаўся на пачатковыя пазыцыі.

Разьвіваючы наступ, савецкія сухапутныя войскі пры падтрымцы авіяўдараў 2-й і 17-й паветраных арміяў, а таксама авіяцыі далёкага дзеяньня адкінулі супраціўніка на 140—150 км на захад да 23 жніўня 1943 году і захапілі Арол, Белгарад і Харкаў.

Паводле савецкіх крыніцаў, у Курскай бітве Вэрмахт страціў 30 дывізіяў, у тым ліку 7 танкаў, больш за 500 тыс. салдат і афіцэраў, 1,5 тыс. танкаў, больш за 3,7 тыс. самалётаў і 3 тыс. гармат. Страты савецкіх войскаў перавысілі страты немцаў: яны склалі 863 тыс. чалавек. Пад Курскам Чырвоная Армія страціла каля 6 тыс. танкаў.

Па Курскай бітвы расклад сілаў на фронце рэзка зьмяніўся на карысьць Чырвонай Арміі, што забясьпечыла ёй спрыяльныя ўмовы для разгортваньня агульнатэрагічнага наступу.

Увечары 5 жніўня 1943 году ў Маскве ўпершыню выбухнуў артылерыйскі салют у гонар узяцьця Арла і Белгарада (12 залпаў з 120 гарматаў).

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літуратура ==
* Давыдков В. И. Анализ Курской битвы (историко-документальная эпопея). — Курск., 2005 .
* Карнацевич В. Л. 100 знаменитых сражений. — Харьков., 2004 .
* Мерников А. Г., Спектор А. А. Всемирная история войн. — Минск., 2005.

[[Катэгорыя:Бітвы СССР]]
[[Катэгорыя:Бітвы Нямеччыны]]
[[Катэгорыя:Бітвы ў Расеі]]