Прагляд крыніцы для Каталянская мова

{{Інфармацыя пра мову       
|Назва мовы                = Каталянская мова
|Назва мовы ў арыгінале    = català
|Краіны ўжываньня          = [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Андора|Андоры]], [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]]
|Рэгіён                    = [[Каталянскія землі]]
|Клясыфікацыя              = [[індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская сям’я]]
* [[італійскія мовы|Італійская галіна]]
** [[раманскія мовы|Раманская група]]
*** Заходняя падгрупа
**** Галя-раманская галіна
***** Аксытана-раманская падгаліна
****** '''Каталянская мова'''
|Афіцыйная мова ў          = '''У краінах''': [[Андора]]<br />'''У рэгіёнах''': [[Каталёнія]], [[Балеарскія астравы]], [[Валенсія (аўтаномная супольнасьць)|Валенсія]]<br />'''Арганізацыі''': [[Лацінскі Хаўрус]]
|Дапаможная мова ў         = [[Пірэнэі Ўсходнія]] ([[Францыя]])<br/>[[Альгера]] ([[Італія]])<br/>[[Арагон (аўтаномная супольнасьць)|Арагон]] ([[Гішпанія]])
|Рэгулюецца                = Інстытутам вывучэньня Каталёніі,<br/>Валенсійскай моўнай акадэміяй
|Код па ISO 639-1          = ca
|Код па ISO 639-2(B)       = cat
|Код па ISO 639-2(T)       = cat
|Код па SIL                = 
|Выява                     = Catalan Countries.svg
|Подпіс да выявы           = <center>Каталянскія Землі на мапе Эўропы</center>
|Шырыня выявы              = 250пкс
}}
'''Каталя́нская мо́ва''' (таксама ''каталё́нская''; саманазва: ''català'', вымаўл. {{IPA|[kətəˈɫa]}} або {{IPA|[kataˈɫa]}}) — мова [[раманскія мовы|раманскай]] групы [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскае]] сям'і моваў, распаўсюджаная на паўночным усходзе [[Гішпанія|Гішпаніі]] і прылеглых частках [[Францыя|Францыі]]. Зьяўляецца афіцыйнай мовай [[Андора|Андоры]]<ref name=wheeler>{{Кніга|аўтар = Wheeler, Max.|частка = |загаловак = Catalan|арыгінал = |спасылка = http://books.google.es/books?id=F2SRqDzB50wC&printsec=frontcover&hl=ca#v=onepage&q&f=false|адказны = |выданьне = Concise Encyclopedia of Languages of the World|месца = Oxford|выдавецтва = Elsevier|год = 2010|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 978-0-08-087774-7|наклад = }}</ref> і адной з афіцыйных моваў гішпанскіх аўтаномных супольнасьцяў [[Каталёнія]], [[Балеарскія астравы]], [[Валенсія (аўтаномная супольнасьць)|Валенсія]], маючы ў апошняй уласную назву і літаратурныя нормы. Разам з гэтым, распаўсюджаная ў горадзе Альгера ([[Сардынія]], [[Італія]]) і [[Арагон (аўтаномная супольнасьць)|Арагоне]].

Паводле зьвестак Статыстычнага Інстытуту Каталёніі на [[2008]] год каталянская зьяўляецца другой найбольш ужыванай мовай у Каталёніі<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://idescat.cat/dequavi/?TC=444&V0=15&V1=2&VA=2008&x=13&y=12| копія = | дата копіі = | загаловак = Població de 15 anys i més segons llengua inicial, d'identificació i habitual Catalunya 2008| фармат = | назва праекту = | выдавец = idescat.cat| дата = 23 лютага 2014 | мова = ca| камэнтар = }}</ref>. Маюцца афіцыйныя праграмы па падтрымцы выкарыстаньня мовы ў Каталёніі ды іншых рэгіёнах<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://20.gencat.cat/portal/site/Llengcat/menuitem.b318de7236aed0e7a129d410b0c0e1a0/?vgnextoid=69f4f9465ff61110VgnVCM1000000b0c1e0aRCRD&vgnextchannel=69f4f9465ff61110VgnVCM1000000b0c1e0aRCRD&vgnextfmt=default| копія = | дата копіі = | загаловак = Informe de política lingüística| фармат = | назва праекту = | выдавец = Generalitat de Catalunya| дата = 23 лютага 2014 | мова = ca| камэнтар = }}</ref>.

Паходжаньне каталёнскай мовы адсочваецца з [[вульгарная лаціна|вульгарнай лаціны]] ў [[9 стагодзьдзе|ІХ]] ст. як мовы, што існавала ў былых правінцыях [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і ў той ці іншай ступені дала пачатак усім раманскім мовам<ref name=yates>Costa Carreras Yates, стст. 6–7</ref>. У Раньнім [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] мова стала імкліва разьвівацца як літаратурная і пануючая мова [[Арагонская карона|Арагонскае кароны]], стаўшыся шырока выкарыстанай мовай [[Міжземнае мора|Міжземнамор'я]]<ref name=yates/><ref name=wheeler/>.

Хаўрус Арагону зь іншымі тэрыторыямі сучаснай Гішпаніі ў 1479 годзе азнаменаваў пачатак заняпаду мовы<ref name=yates/><ref name=wheeler/>. У 1659 годзе Гішпанія саступіла поўнач Каталёніі Францыі, і да пачатку [[18 стагодзьдзе|XVIII]] ст. мова трапіла пад забарону ў абедзьвюх дзяржавах<ref name=wheeler/>. У [[19 стагодзьдзе|ХІХ]] ст. пачаўся працэс каталянскага літаратурнага адраджэньня<ref name=yates/><ref name=wheeler/>, які завяршыўся [[артаграфія|артаграфічнай]] стандартызацыяй у 1913 годзе і набыцьцём афіцыйнага статусу ў часы Другой Гішпанскай Рэспублікі, што існавала 1931—1939 гадох. Пры дыктатуры [[Франсіска Франка]], якая доўжылася з 1939 па 1975 гады, мова зноў стала забароненай<ref name=wheeler/>.

Зь пераходам Гішпаніі да дэмакратычнага кіраваньня ў 1975—1982 гадох каталянская мова атрымала прызнаньне як афіцыйная мова, мова адукацыі ды мова сродкаў масавай інфармацыі<ref>Wheeler 2003, ст. 207.</ref>. У параўнаньні з большай часткай іншых раманскіх моваў, [[дыялект]]ная сыстэма каталянскай мовы параўнальна аднародная, усе ейныя дыялекты маюць узаемную зразумеласьць<ref name=moll>{{Кніга|аўтар = Moll, Francesc de B.|частка = |загаловак = Gramàtica Històrica Catalana|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Universitat de València|год = 1958|том = |старонкі = 47|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-84-370-6412-3|наклад = }}</ref><ref name=wheeler2>{{Кніга|аўтар = Wheeler, Max.|частка = |загаловак = The Phonology Of Catalan|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Oxford|выдавецтва = Oxford University Press|год = 2005|том = |старонкі = 54|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-0-19-925814-7|наклад = }}</ref><ref name=ccy>{{Кніга|аўтар = Costa Carreras, Joan; Yates, Alan.|частка = |загаловак = The Architect of Modern Catalan: Selected Writings/Pompeu Fabra (1868–1948)|арыгінал = |спасылка = http://books.google.es/books?id=BKvQg1323YkC&printsec=frontcover&hl=ca#v=onepage&q&f=false|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Instutut d'Estudis Catalans & Universitat Pompeu Fabra & Jonh Benjamins B.V|год = 2009|том = |старонкі = 6-7|старонак = |сэрыя = |isbn = 978 90 272 3264 9|наклад = }}</ref><ref name=feldhausen>{{Кніга|аўтар = Feldhausen, Ingo.|частка = |загаловак = Sentential Form and Prosodic Structure of Catalan|арыгінал = |спасылка = http://books.google.es/books?id=oVQzAAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=ca#v=onepage&q&f=false|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = John Benjamins B.V|год = 2010|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 978 90 272 5551 8|наклад = }}</ref>. Гэтыя дыялекты падзеленыя на заходнюю й усходнюю дыялектныя групы, асноўным крытэрам адрозьненьня між якім зьяўляецца вымаўленьне<ref name=moll/>; у Валенсіі каталянская мова вызначаецца тэрмінам ''валенсійская мова'', якая, між тым, зь лінгвістычнага гледжаньня зьяўляецца часткай каталянскай<ref>[https://web.archive.org/web/20101003021343/http://www.avl.gva.es/img/EdicionsPublicacions/AcordsGenerals/NOMENTITAT.pdf Dictamen de l'Acadèmia Valenciana de la Llengua sobre els principis i criteris per a la defensa de la denominació i l'entitat del valencià]</ref>.

У лінвістычным дачыненьні мова падзяляе шмат рысаў зь іншымі раманскімі мовамі, пры гэтым больш [[лексыка|лексычных]], [[граматыка|граматычных]], [[фанэтыка|фанэтычных]] паралеляў каталянская мова падзяляе з галя-раманскімі мовамі (францускай, італьянская, аксытанская), а не раманскімі мовамі Ібэрыйскага паўвостраву<ref>{{Кніга|аўтар = Marc Howard Ross.|частка = |загаловак = Cultural Contestation in Ethnic Conflict|арыгінал = |спасылка = http://books.google.by/books?id=Oe4popSDfW0C&printsec=frontcover&hl=en&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Cambridge University Press|год = 2007|том = |старонкі = 139|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref><ref>{{Кніга|аўтар = Jud, Jakob.|частка = |загаловак = Problèmes de géographie linguistique romane|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Paris|выдавецтва = Revue de Linguistique Romane|год = 1925|том = |старонкі = 181-182|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref><ref>{{Кніга|аўтар = Colón, Germà.|частка = |загаловак = El lèxic català dins la Romània. Biblioteca Lingüística Catalana|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Valencia|выдавецтва = Universitat de València|год = 1993|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 84-370-1327-5|наклад = }}</ref><ref name=moll/><ref name=feldhausen/><ref name=schlosser>{{Кніга|аўтар = Schlösser, Rainer.|частка = |загаловак = Die romanischen Sprachen|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Munich|выдавецтва = C.H. Beck|год = 2005|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>; пры гэтым асаблівая колькасьць падабенстваў назіраецца між каталянскай і геаграфічна блізкай [[аксытанская мова|аксытанскай]] мовай<ref name=feldhausen/><ref name=schlosser/>.

Каталянская мова мае флектыўную [[граматыка|граматыку]], адрозьніваючы мужчынскі й жаночы роды, а таксама адзіночны ды множны лік. Каталянскія займеньнікі адрозьніваюцца паводле склону, адушаўлёнасьці, ветлівасьці, маючы мажлівасьць уступаць у досыць складаныя граматычныя зносіны. Дзеяслоў зьмяняецца паводле асобы, ліку, часу, віду і плоці.

[[Фанэтыка]] каталянскай мовы вылучаецца сярод астатніх раманскіх моваў наяўнасьцю пэўнай колькасьці асаблівых [[зычны]]х і сьцячэньняў зычных<ref>Enciclopèdia Catalana, ст. 630</ref>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Interwiki|ca|каталянскай|}}
{{Commons}}
* [http://www.cpnl.cat Consorci per a la Normalització Lingüística]{{ref-ca}}
* [http://www.iec.cat/activitats/entrada.asp Institut d'Estudis Catalans]{{ref-ca}}
* [http://www20.gencat.cat/portal/site/Llengcat/ Secretaria de Política Lingüística de la Generalitat de Catalunya]{{ref-ca}}
* [https://web.archive.org/web/20140531071849/http://www.grec.cat/cgibin/mlt00.pgm Слоўнікі каталянскай мовы]{{ref-ca}}
* [http://be.glosbe.com/be/ca/каталонская%20мова Беларуска-каталянскі слоўнік]
* [http://www.omniglot.com/writing/catalan.htm Інфармацыя пра мову на сайце Omniglot]{{ref-en}}

{{Раманскія мовы}}

[[Катэгорыя:Каталянская мова| ]]