Прагляд крыніцы для Грузія

{{Краіна
|Назва                 = Грузія
|НазваЎРоднымСклоне    = Грузіі
|НазваНаДзяржаўнайМове = საქართველო
|Сьцяг              = Flag_of_Georgia.svg
|Герб               = Greater_coat_of_arms_of_Georgia.svg
|НацыянальныДэвіз   = ძალა ერთობაშია - Dzala ertobashia
|Месцазнаходжаньне  = Georgia in Europe.svg
|АфіцыйнаяМова      = [[Грузінская мова|Грузінская]]
|Сталіца            = [[Тбілісі]]
|НайбуйнейшыГорад   = Тбілісі
|ТыпУраду           = [[Рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў   = [[Прэзыдэнт Грузіі|Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў    = [[Саламэ Зурабішвілі]]<br />Георгій Гахарыя<ref>{{Спасылка|url=https://www.svaboda.org/a/30153119.html|загаловак=Новым прэм'ер-міністрам Грузіі стаў кіраўнік МУС|дата публікацыі=8 верасьня 2019|выдавец=Радыё Свабода}}</ref>
|Плошча             = 69 700
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 118-е
|АдсотакВады        = нязначны
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2008
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 112-е
|Насельніцтва = 4 730 841
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 67
|ГодАцэнкіСУП = 2008
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 122
|СУП = $21,397 мільярда
|СУПНаДушуНасельніцтва = $4863
|Валюта             = [[Грузінскі лары|Лары]]
|КодВалюты          = GEL
|ЧасавыПас          = [[Грузінскі час|GET]]
|ЧасРозьніцаUTC     = +4
|ЧасавыПасУлетку    = 
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = 
|НезалежнасьцьПадзеі = &nbsp;- ад [[СССР]]
|НезалежнасьцьДаты = <br />9 красавіка 1991
|ДзяржаўныГімн       = Tavisupleba
|АўтамабільныЗнак    =
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = ge
|ТэлефонныКод        = 995
|Дадаткі             = [[Файл:Georgia-CIA WFB Map.png|280пкс|цэнтар|Мапа Грузіі]]
|Лацінка=Hruzija}}
'''Гру́зія''' ({{мова-ka|საქართველო}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] Сакартвэла) — краіна на ўсходнім узьбярэжжы [[Чорнае мора|Чорнага мора]], большая частка якой знаходзіцца на паўднёвым [[Каўказ]]е. Мяжуе з [[Расея]]й на поўначы і [[Турэччына]]й, [[Армэнія]]й і [[Азэрбайджан]]ам на поўдні. Тэрыторыі [[Абхазія|Абхазіі]] й [[Паўднёвая Асэтыя|Паўднёвае Асэтыі]] не кантралююцца грузінскім урадам ды разглядаюцца ім, [[Парлямэнцкая асамблея АБСЭ|Парлямэнцкай асамблеяй АБСЭ]] ды Эўрапейскай Камісіяй<ref>[http://www.ria.ru/politics/20120714/699300046.html ОБСЕ не желает признавать новые реалии на Кавказе, считает МИД РФ]{{ref-ru}}</ref> як акупаваныя Расеяй часткі Грузіі.

== Гісторыя ==
Тэрыторыя Грузіі заселеная з раньняга [[палеаліт]]у. Тут выяўлены шматлікія археалягічныя помнікі каменнага, бронзавага і жалезнага вякоў. На мяжы 2-1-га тыс. да н. э. пачалі складвацца саюзы старажытнагруз. плямён. У 6-4 ст. да н. э. узьніклі груз. раньнерабаўладальніцкія дзяржавы — Калхідзкае царства і Іберыйскае царства. Ад 1 ст. да н. э. Грузія залежала ад [[Старажытны Рым|Рыма]]. Фэўдальныя адносіны зарадзіліся ў 1-4 ст. н. э. Каля 397 хрысьціянства абвешчана афіцыйнай рэлігіяй. У 5-6 ст. Грузія змагалася супраць агрэсіі Ірана і [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыі]], у 7-9 ст. — супраць арабаў. На мяжы 8-9 ст. узьніклі фэўдальныя царствы і княствы (самтвара), якія ў пач. 11 ст. аб’яднаны ў адзіную фэўдальную дзяржаву на чале з дынастыяй Багратыёнаў. 11-12 ст. — пэрыяд палітычнай магутнасьці, эканамічнага і культурнага роськвіту фэўдальнай Грузіі, якая ў часы праўленьня Давіда Будаўніка, Георгія III і Тамары стала адной з наймагутнейшых дзяржаваў [[Закаўказьзе|Закаўказьзя]] і Бліжэйшага Ўсходу; значнага ўздыму дасягнулі навука і культура. Грузія падтрымлівала культурна-эканамічныя сувязі зь Бізантыяй, краінамі Захаду, арабскага Ўсходу, [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]]. У 2-й чвэрці 13 ст. Грузія заваявана [[Мангольская імпэрыя|манголамі]]. У выніку нашэсьця [[Тымур]]а ў 2-й пал. 14 ст. краіна заняпала, узмацнілася фэўдальная раздробленасьць. У канцы 15 ст. Грузія распалася на незалежныя царствы — Картлійскае, Кахецінскае і Імерэцінскае і княства Самцхе-Саатабага. У 16 ст. у Імерэцінскім царстве вылучыліся незалежныя княствы Мегрэлія, Абхазія і Гурыя. У 16-18 ст. грузінскі народ вёў упартую барацьбу супраць агрэсіі Ірана і Турцыі. Трагічнымі для Грузіі былі паходы ў Картлі і Кахеты ў 1-й чвэрці 17 ст. войск шаха Абаса I, які імкнуўся зьнішчыць мясцовае насельніцтва (толькі ў Кахеты загінула 100 тыс. чал, 200 тыс. вывезена ў Іран) і засяліць Грузію качэўнікамі. Супраць іранскага прыгнёту адбыліся паўстаньні ў 1625 у Картлі пад кіраўніцтвам [[Георгі Саакадзэ|Г. Саакадзэ]] і ў 1659 г. у Кахеты. Заваяваньне Турэччынай Самцхе-Саатабага з Аджарыяй і інш. тэрыторыямі суправаджалася гвалтоўным атурэчваньнем мясцовага насельніцтва і продажам яго ў рабства. У 2-й пал. 18 ст. ўзмацніліся Картлійска-Кахецінскае і Імерэцінскае царствы. Пасьля некалькіх паражэньняў, нанесеных грузінскімі войскмі, туркі былі выгнаныя з краіны. У 16-18 ст. набылі рэгулярны характар сувязі Грузіі з Расеяй, перарваныя мангольскім нашэсьцем. Іх умацаваньне прывяло да заключэньня Георгіеўскага трактата 1783, паводле якога Расея ўстаноўлівала пратэктарат над Усходняй Грузіяй. У 1801 Усходняя Грузія, у 1803-64 Заходняя Грузія ўвайшлі ў склад Расеі; утвораны Тыфліская і Кутаіцкая губэрні. У выніку расейска-пэрсыдзкіх (1804-13, 1826-28) і расейска-турэцкіх (1806—1812, 1828—29) войнаў, у якіх актыўна ўдзельнічалі грузіны, вызвалена большая частка тэрыторыяў, адарваных ад Грузіі. У 1830-40-я г. разьвівалася дробнатаварная вытворчасьць, узьнікалі мануфактурныя прадпрыемствы, павялічвалася колькасьць гарадзкога насельніцтва; Грузія ўключылася ў агульнарасейскі рынак. Адмена прыгону ў Грузіі (1864-71) паскорыла разьвіцьцё капіталізму. Зарадзілася фабрычна-завадзкая вытворчасьць, будаўніцтва чыгунак, гарнарудная прамысловасьць (асабліва здабыча чыятурскага марганцу). У 1899 у Грузіі было больш за 2 тыс. прамысловых прадпрыемстваў, каля 18 тыс. рабочых. Разьвіцьцё капіталістычных адносін, палітычная і эканамічная кансалідацыя Грузіі стварылі ўмовы для разьвіцьця грузінскай нацыі<ref>Грузія // {{Літаратура/БелЭн|5к}} С. 458</ref>.

== Палітыка ==
Грузія — дэмакратычная прэзыдэнцкая [[рэспубліка]], у якой прэзыдэнт зьяўляецца кіраўніком краіны, а [[прэм’ер-міністар]] кіруе ўрадам.

[[Выканаўчая ўлада]] належыць [[Прэзыдэнт Грузіі|прэзыдэнту]] і Кабінэту Грузіі. Кабінэт складаецца зь міністраў, якіх узначальвае прэм’ер-міністар, якога, у сваю чаргу, прызначае прэзыдэнт. Міністар абароны выведзены са складу Кабінэту Грузіі і падпарадкоўваецца непасрэдна прэзыдэнту.

Цяперашнім прэзыдэнтам Грузіі зьяўляецца Георгі Маргвелашвілі (ад 17 лістапада 2013 году), які зьмяніў на гэтай пасадзе [[Міхаіл Саакашвілі|Міхаіла Саакашвілі]].

[[Заканадаўчая ўлада]] належыць парлямэнту Грузіі, які складаецца са 150 дэпутатаў, зь якіх 75 выбіраюцца на прапарцыянальнай аснове, і астатнія 75 праз аднамандатныя акругі. Парлямэнтарыі выбіраюцца на пяцігадовы тэрмін.

== Геаграфія ==
На тэрыторыі Грузіі пануе [[Субтропікі|субтрапічны клімат]], вельмі вільготны ў заходніх рэгіёнах і кантынэнтальны на ўсход ад [[Сурамскія горы|Сурамскіх гор]]. У выніку ўзвышанага характару паверхні краіны клімат мае ярка выражаны паясны характар. Самая большая колькасьць ападкаў назіраецца на схілах [[Мехецкія горы|Мехецкіх гораў]], у паблізу [[Батумі]] (болей за 4000 мм штогод), а ў паўднёва-ўсходняй частцы Грузіі колькасьць ападкаў дасягае толькі 200 мм штогод. Выразная кліматычная мяжа ў Грузіі праходзіць праз Сурамскія горы. Паўднёвыя схілы гэтых гор дзеляць краіну на практычна роўныя часткі: заходнюю, з субтрапічным марскім кліматам і ўсходнюю з субтрапічным сухім.

На захадзе Грузіі растуць фігавыя дрэвы, пальмы, аліўкі і іншыя міжземнаморскія расьліны. У цэнтральная Грузіі сустракаюцца мясцовасьці, дзе вырошчваюць [[ківі (садавіна)|ківі]] і [[банан]]ы. Цытрусавыя, [[гранат]]ы і [[хурма|хурму]] можна сустрэць нават на вуліцах [[Тбілісі]]. У астатняй частцы краіны, уздоўж [[Каўказ]]у растуць тыпова горныя ці альпійскія расьліны. Ва ўсёй Грузіі значнае разьвіцьцё атрымала вырошчваньне [[вінаград]]у. Грузінскія [[віно|віны]] вядомыя далёка па-за межамі краіны.

== Эканоміка ==
У сярэдзіне 2000-х гадоў урад Грузіі прыняў праграму інтэнсіўнай [[прыватызацыя|прыватызацыі]] і барацьбы з [[карупцыя]]й. Лібэралізацыя эканомікі для замежных інвэстараў, прывалі да росту замежных інвэстыцыяў і павялічэньню фінансавай дапамогі з боку міжнародных арганізацыяў.

Асноўнымі [[сельская гаспадарка|сельскагаспадарчымі]] культурамі зьяўляюцца [[жыта]], [[цытрусы]], [[гарбата]]. Існуе значныя радовішчы [[марганец|марганцу]] ([[Чыятура]]), [[вугаль|каменнага вугалю]] ([[Ткібулі]]), [[медзь|медзі]] ([[Марнэўлі]]). Радовішчы [[нафта|нафты]] і [[прыродны газ|прыроднага газу]] зьяўляюцца нязначнымі, аднак важнае эканамічнае значэньне мае трубаправод які ідзе праз тэрыторыю Грузіі і злучае нафтавыя радовішчы [[Касьпійскае мора|Касьпійскага мора]] і [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай Азіі]] з [[Эўропа]]й і [[Турэччына]]й.

[[Прамысловасьць]] Грузіі прадстаўлена прадпрыемствамі харчовай, хімічнай, будаўнічай і лёгкай прамысловасьці, машынабудаўніцтвам, чорнай і каляровай мэталюргіяй. Будова прамысловай вытворчасьці складаецца зь перапрацоўчай прамысловасьці — 69%, энэргетыка — 24%, горная прамысловасьць — 7%.

== Дэмаграфія ==
[[Грузіны]] зьяўляюцца нацыянальнай большасьцю краіны (83,8%). Астатнія этнічныя групы складаюць: [[азэрбайджанцы]] — 6,5%, [[армяне]] — 5,7%, [[расейцы]] — 1,5%, [[абхазы]] і [[асэтыны]] — меней за 1% агульнай колькасьці насельніцтва. Існуюць і больш дробныя этнічныя групы: [[асырыйцы]], [[чачэнцы]], [[кітайцы]], [[габрэі]], [[грэкі]], [[кабардынцы]], [[курды]], [[татары]], [[туркі]] і [[украінцы|ўкраінцы]]. Габрэйская абшчына зьяўляецца адной з самых старажытных на сьвеце.

У Грузіі існуе значная моўная разнастайнасьць. У краіне ўжываюцца наступныя мовы: [[грузінская мова|грузінская]], [[лазкая мова|лазкая]], [[мінгрэліянская мова|мінгрэліянская]] і [[сванская мова|сванская]], акрамя гэтага этнічныя групы карыстаюцца ўласнымі мовамі. Афіцыйнай мовай зьяўляецца грузінская і [[абхаская мова|абхаская]] (у аўтаномнай рэспубліцы [[Абхазія]]). Грузінская мовай карыстаюцца 71% насельніцтва, 9% размаўляюць [[расейская мова|па-расейску]], 7% карыстаюцца армянскай мовай, 6% — азэрбайджанскай, і 7% карыстаюцца іншымі мовамі. 100% насельніцтва Грузіі зьяўляюцца пісьменнымі.

У пачатку 1990-х гадоў пасьля распаду [[СССР]], у выніку этнічных канфліктаў, якія ўзьніклі ў Абхазіі і [[Паўднёвая Асэтыя|Паўднёвай Асэтыі]], шматлікія [[асэтыны]] пакінулі Грузію і перасяліліся ў іншыя краіны (большасьць у Паўночную Асэтыю ў [[Расея|Расеі]]). Болей за 150 000 грузінаў перасяліліся з Абхазіі ў іншыя рэгіёны краіны пасьля 1993 году.

Большасьць насельніцтва Грузіі зьяўляюцца праваслаўнымі хрысьціянамі Грузінскай Праваслаўнай Царквы (81,9%). Акрамя гэтага існуюць рэлігійныя абшчына мусульманаў (9,9%), хрысьціянаў армянскай царквы (2%), каталікоў (0,8%), а 0,7% насельніцтва зьяўляюцца атэістамі.

== Транспарт ==
Даўжыня чыгунак — больш за 1600 км. У чыгуначных перавозках пераважаюць перавозкі нафтапрадуктаў.
Найбуйнейшыя марскія парты краіны: [[Батумі]], [[Поці]], [[Супса]].
<br><gallery caption="Грузія">
Tbilisi-Sameba-Kathedrale-04-2019-gje.jpg|Tbilisi
Mtskheta-Svetitskhoveli-Kirche-52-2019-gje.jpg|Mtskheta
Stepantsminda-Glockenturm-04-Priester-2019-gje.jpg|Stepantsminda
Bodbe-34-neue Kirche-Ikonostase-2019-gje.jpg|Bodbe
Ananuri-Erloeser-Kirche-04-2019-gje.jpg|Ananuri
Sighnaghi-St Georg-08-2019-gje.jpg|Sighnaghi
</gallery>
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Грузія}}
{{Краіны Эўропы}}
{{Краіны праграмы Ўсходняга Партнэрства}}
{{АБСЭ}}