Прагляд крыніцы для Гарадзечанская бітва

{{Бітва
|Назва           = Гарадзечанская бітва
|Вайна           = [[Француска-расейская вайна 1812 году]]
|Выява           = Gorodechno.png
|Подпіс да выявы = Плян бітвы пад Гарадзечнай
|Дата            = 12 жніўня 1812
|Месца           = між вёскамі [[Гарадзечна (Берасьцейская вобласьць)|Гарадзечна]] і [[Паддубна (Берасьцейская вобласьць)|Паддубна]] [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскага павету]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], [[Расейская імпэрыя]]
|Вынік           = перамога хаўрусьнікаў францускага войска
|Войска1         = {{Сьцяг Францыі|20пкс}} [[Францыя]]<br>[[Файл:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|20пкс|border]] [[Габсбурская манархія]]<br>[[Файл:Flagge Königreich Sachsen (1815-1918).svg|20пкс|border]] [[Саксонія]]
|Войска2         = [[Расейская імпэрыя]]
|Камандуючы1     = [[Файл:Karl philipp fuerst zu schwarzenberg.jpg|150пкс]] [[Карл Філіп цу Шварцэнбэрг]]<br>[[Жан-Люі-Эбэнэзэр Рэнье]]
|Камандуючы2     = [[Файл:Tormasov.jpg|150пкс]] [[Аляксандар Тармасаў|Аляксандар Пятровіч Тармасаў]]
|Колькасьць1     = 40 000 чалавек
|Колькасьць2     = 18 000 чалавек
|Страты1         = 
|Страты2         = 
|Дадаткі         = 
}}
{{Бітвы француска-расейскае вайны}}
'''Бі́тва пад Гарадзе́чнай''' — бітва [[Француска-расейская вайна 1812 году|француска-расейскае вайны 1812 году]], якая адбылася {{Дата ў старым стылі|[[12 жніўня]]|[[1812]]|31 ліпеня}} ва ўрочышчы Высокая Гара, за 2 км на поўдзень ад вёскі [[Паддубна (Берасьцейская вобласьць)|Паддубна]] [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскага павету]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (цяпер — [[Пружанскі раён]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскае вобласьці]]). Лічыцца найвялікшай бітвай [[Напалеонаўскія войны|Напалеонаўскай эпохі]] ў заходніх рэгіёнах Беларусі<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 23 студзеня 2010| url = http://www.budni.by/?p=76| загаловак = Вуліцы майго дзяцінства| фармат = | назва праекту = | выдавец = «Раённыя будні»| дата = 17 жніўня 2015| мова = | камэнтар = }}</ref>: з расейскага боку ў ёй удзельнічалі 18 тысячаў, аб’яднанае [[Аўстрыйская імпэрыя|аўстрыйска]]-[[Каралеўства Саксонія|саксонскае]] войска налічвала каля 40 тысячаў чалавек.

== Папярэднія падзеі ==
{{Асноўны артыкул|Вайна 1812 году на Пружаншчыне}}
{{Дата ў старым стылі|[[27 ліпеня]]|[[1812]]|15 ліпеня}} року расейская [[3-я заходняя армія]] нанесла паразу саксонскай брыгадзе [[генэрал-маёр]]а [[Генрых Крыстыян Магнус Кленгель|Генрыха Кленгеля]] [[Бітва пад Кобрынем (1812)|пад Кобрынем]] і заняла [[Гарадзец (Кобрынскі раён)|Гарадзец]], [[Малеч]], [[Хомск]], [[Пружана|Пружаны]]. Шварцэнбэрг атрымаў загад узначаліць усе войскі гэтага рэгіёну й адкінуць армію Тармасава на Валынь. Аўстрыйцы фарсіравалі Ясельду, {{Дата ў старым стылі|[[8 жніўня]]||27 ліпеня}} разьбілі пад Сігневічамі аддзел Чапліца і рушылі да Пружаны.

{{Дата ў старым стылі|[[10 жніўня]]|[[1812]]|29 ліпеня}} атакай нашмат большых сілаў Шварцэнберг здолеў [[Бітва пад Пружанамі (1812)|выбіць зь места]] войскі пад кіраўніцтвам графа [[Карл Лямберт|Карла Лямбэрта]] і двойчы выбіваў іх з пазыцыяў, дзе тыя спрабавалі замацавацца (пад [[Клятное (Шаняўскі сельсавет)|Клятным]] і [[Козі Брод|Козім Бродам]]). Урэшце расейцы спыніліся ля [[Гарадзечна (Берасьцейская вобласьць)|Гарадзечны]], куды падышлі й асноўныя сілы генэрала [[Аляксандар Тармасаў|Тармасава]].

== Сілы бакоў ==
[[Расейская імпэрыя|Расейскае]] войска (каля 20 тыс. чалавек) разгарнулася на правым беразе ручая [[Дахлоўка|Гарадзечна (Дахлоўка)]] паміж вёскамі [[Харкі (Берасьцейская вобласьць)|Харкі]] і [[Паддубна (Берасьцейская вобласьць)|Паддубна]]. Яго пазыцыя была дасяжная толькі па трох [[гаць (збудаваньне)|гацях]], якія шлі праз забагнены прыток [[Мухавец|Мухаўца]]. [[Абалона|Абалону]] ручая каля Гарадзечны і Паддубны і лес на левым флянзе [[Аляксандар Тармасаў|Тармасаў]] палічыў непраходнымі і пакінуў без прыкрыцьця. Тут стаў князь [[Сяргей Каменскі|С. М. Каменскі]] (хоць фактычным камандоўцам быў [[Аляксей Шчарбатаў|А. Р. Шчарбатаў]]), на правым флянзе — генэрал-лейтэнант [[Яўген Маркаў|Я. І. Маркаў]]. Сілы [[Карл Лямберт|К. В. дэ Лямбэрта]] знаходзіліся ў рэзэрве. У хадзе бітвы падышоў яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паўлаградзкі гусарскі полк||ru|Павлоградский гусарский полк}} [[Яфім Чапліц|Я. І. Чапліца]]. Такім чынам, генэрал ад кавалерыі Аляксандар Тармасаў меў у наяўнасьці 24 [[батальён]]ы [[Пяхота|пяхоты]], 36 [[Кавалерыя|кавалерыйскіх]] [[швадрон]]аў, 35 сотняў іррэгулярнай кавалерыі і 84 [[Гармата|гарматы]] (агулам каля 18 000 чалавек)<ref name="thunder17">{{Кніга|аўтар = Лякин В. А.|частка = [http://kalinkovichi.prof-reklama.net/groza-dvenadtsatogo-goda-nad-polesyem.html?start=16 Городечненское поле]|загаловак = Гроза двенадцатого года над Полесьем|арыгінал = |спасылка = http://kalinkovichi.prof-reklama.net/groza-dvenadtsatogo-goda-nad-polesyem.html|адказны = |выданьне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Четыре четверти|год = 2009|том = |старонкі = 17|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-985-6856-57-3|наклад = }}</ref>.

[[Аўстрыйская імпэрыя|Аўстра]]-[[Каралеўства Саксонія|саксонскае]] войска (каля 38 тыс. чалавек) разгарнулася на левым беразе Гарадзечны. Дывізія аўстрыйскага [[фэльдмаршал-лейтэнант]]а [[Леапольд фон Траўтэнбэрг|Леапольда Траўтэнбэрга]] павінна была атакаваць праз гаць на дарозе [[Пружана]] — [[Кобрынь]]. За два кілямэтры на захад ад Траўтэнбэрга, ля вёскі [[Жабін (Пружанскі раён)|Жабін]] (Малое Паддубна) была разгорнутая дывізія фэльдмаршал-лейтэнанта [[барон]]а [[Вінцэнт Фэрэрыюс фон Б’янкі|Вінцэнта Фэрэрыюса Фрыдрыха Б’янкі]]. Насупраць гаці ў вёсцы Паддубна стала дывізія фэльдмаршал-лейтэнанта барона [[Гайнрых Бэрзына фон Зігенталь|Гайнрыха Бэрзыны фон Зігенталя]], [[7-ы саксонскі корпус]] [[Жан-Люі-Эбэнэзэр Рэнье|Рэнье]] зь дзьвюмя аўстрыйскімі брыгадамі — насупраць левага флянгу расейцаў. Войскі хаўрусьнікаў налічвалі 40 [[батальён]]аў [[Пяхота|пяхоты]], 63 [[Кавалерыя|кавалерыйскія]] [[швадрон]]ы і 114 [[гармата]]ў (агулам каля 40 000 чалавек)<ref name="thunder18">{{Кніга|аўтар = Лякин В. А.|частка = [http://kalinkovichi.prof-reklama.net/groza-dvenadtsatogo-goda-nad-polesyem.html?start=17 Городечненское поле]|загаловак = Гроза двенадцатого года над Полесьем|арыгінал = |спасылка = http://kalinkovichi.prof-reklama.net/groza-dvenadtsatogo-goda-nad-polesyem.html|адказны = |выданьне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Четыре четверти|год = 2009|том = |старонкі = 18|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-985-6856-57-3|наклад = }}</ref>.

== Хада бітвы ==
З раніцы 12 жніўня часткі саксонскай 21-й пяхотнай дывізіі пад кіраваньнем генэрала К. Х. Лякока пад прыкрыцьцём дэманстратыўнага наступу каля Паддубны ўвайшлі ў лес па старым гасьцінцы [[Шарашова]] — [[Кобрынь]]. Каля 10-й гадзіны раніцы войскі [[Жан-Люі-Эбэнэзэр Рэнье|Рэнье]] выйшлі зь лесу на вышыні ўздоўж шарашоўскага гасьцінцу, імкнучыся адрэзаць шляхі адступленьня на Кобрынь, але былі расьсеяныя кавалерыяй Лямбэрта.

Найбольш упарты бой адбываўся на вышынях правага берага на поўдзень ад Паддубны. Тут атакі корпуса [[Карл Філіп цу Шварцэнбэрг|Шварцэнбэрга]] былі падтрыманыя аўстрыйскай пяхотай зь левага берага, у другой палове дня ініцыятыва перайшла да саксонцаў. Тым ня меней, расейцы адбілі наступ артылерыйскім агнём. Пасьля абеду да іх далучыўся [[Паўлаградзкі гусарскі полк]] [[Яфім Чапліц|Я. І. Чапліца]].

Шварцэнберг, пераканаўшыся ў непазьбежнасьці адступленьня расейцаў, перакінуў на крайні правы флянг, у бок вёскі [[Тэўлі]], сьвежую кавалерыйскую брыгаду генэрала Ф. Фрэліха, якая мусіла стаць авангардам перасьледу. Увечары расейская армія, асьцерагаючыся за свой шлях адступленьня, адышла да ракі [[Стыр]] у кірунку Кобрыня. Агульная працягласьць бітвы склала 14 гадзінаў.

== Наступствы ==
Зьвесткі пра страты супярэчлівыя: кожны бок акрэсьлівае свае страты прыблізна ў 1,5 тыс. чалавек, а страты праціўніка ад 3 да 5 тыс. чалавек. Вакольныя вёскі: Паддубна, Жабін, Харкі, Гарадзечна — былі разбураныя ў выніку баявых дзеяньняў, а жыхары вымушаныя былі пасяліцца ў іншых вёсках або хавацца ў лесе.

За Гарадзечанскую бітву князь Шварцэнбэрг атрымаў званьне [[фэльдмаршал]]а, генэралы Рэнье, Зарэр фон Зар і Габленц — [[Ордэн Ганаровага легіёну|ордэны Ганаровага легіёну]]. Аўстрыйцаў [[Напалеон I Банапарт|імпэратар Напалеон]] таксама зьбіраўся ўзнагародзіць гэтым ордэнам, але венскі двор адмовіўся ад гэтага<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Пружанскага раёна|арыгінал = |спасылка = |адказны = Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.; Маст. А. М. Хількевіч|выданьне = |месца = Менск|выдавецтва = «[[Беларуская энцыкляпэдыя (выдавецтва)|БелЭн]]»|год = 1992|том = |старонкі = 43|старонак = |сэрыя = |isbn = 5-85700-094-7|наклад = 7500}}</ref>.

З расейскага боку разнастайныя ўзнагароды за адзнаку ў бітве (ордэны, залатая зброя, знакі адзнакі, павышэньне, манаршае дабраволеньне) атрымалі 375 [[генэрал]]аў і [[афіцэр]]аў, 223 [[унтэр-афіцэр]]ы і [[Шараговец|шарагоўцы]]<ref name="thunder25">{{Кніга|аўтар = Лякин В. А.|частка = [http://kalinkovichi.prof-reklama.net/groza-dvenadtsatogo-goda-nad-polesyem.html?start=24 Городечненское поле]|загаловак = Гроза двенадцатого года над Полесьем|арыгінал = |спасылка = http://kalinkovichi.prof-reklama.net/groza-dvenadtsatogo-goda-nad-polesyem.html|адказны = |выданьне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Четыре четверти|год = 2009|том = |старонкі = 25|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-985-6856-57-3|наклад = }}</ref>.

1 (13) жніўня напалеонаўскія войскі занялі [[Кобрынь]], 4 (16) жніўня — [[Берасьце]] і [[Дзівін]], 6 (18) — [[Маларыта|Маларыту]]. У выніку расейская армія цалкам пакінула тэрыторыю [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], а стратэгічны флянг і тыл напалеонаўскай арміі істотна ўмацаваліся.

== Памяць ==
Целы загінулых у бітве былі пахаваныя ў братэрскіх магілах за кілямэтар на паўднёвы захад ад [[Паддубна (Берасьцейская вобласьць)|Паддубны]] і ля [[Харкі (Берасьцейская вобласьць)|Харкоў]].

На сустрэчах і ў ліставаньні з гарадзенскім губэрнатарам [[Аляксандар Тармасаў|генэрал Тармасаў]] неаднаразова выказваў думкі пра неабходнасьць ушанаваньня памяці Гарадзечанскай бітвы. Было пастаноўлена пабудаваць у [[Гарадзечна (Пружанскі раён)|Гарадзечне]] праваслаўную царкву. Фундатарам пабудовы стаў уласьнік Гарадзечны і [[Плянта (Пружанскі раён)|Плянты]] [[Войцех Брунан Пуслоўскі]], а будаўніком — памешчык Шэмет. Царква была адчыненая на сьвята Пакрова 1825 року і атрымала назву [[Царква Покрыву Найсьвяцейшай Багародзіцы (Гарадзечна)|Сьвята-Пакроўскае]]<ref name="budni76">{{Спасылка|аўтар = Ірына Сядова.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 23 студзеня 2010|url = http://www.budni.by/?p=76|загаловак = Вуліцы майго дзяцінства|фармат = |назва праекту = Культура|выдавец = [[Раённыя будні]]|дата = 3 чэрвеня 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>. Дванаццаць калёнаў храму сымбалізавалі «12-ы рок». Царква была зьнішчаная за савецкім часам, аднак на пачатку 1990-х адноўленая ў першапачатковым выглядзе дзякуючы намаганьням грамадзкасьці<ref name="thunder58">{{Кніга|аўтар = Лякин В. А.|частка = В далёком тылу «Великой армии»|загаловак = Гроза двенадцатого года над Полесьем|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Четыре четверти|год = 2009|том = |старонкі = [http://kalinkovichi.prof-reklama.net/groza-dvenadtsatogo-goda-nad-polesyem.html?start=57 58]|старонак = |сэрыя = |isbn = 978—985-6856-57-3|наклад = }}</ref>.

У памяць бітвы былі пабудаваныя яшчэ некалькі помнікаў. У 1912 року збудаваная [[Капліца сьвятога Аляксандра Неўскага (Паддубна)|капліца]] «Мужным продкам, якія загінулі ў бітве пад Гарадзечнай 1812 року 31 ліпеня» (разбурана ў часе [[Другая сусьветная вайна|вайны 1941—45]]), адноўленая ў 1990-я<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://globus.tut.by/poddubno/index.htm#chapel| загаловак = Часовня св. Александра Невского| фармат = | назва праекту = | выдавец = «[[Глобус Беларусі]]»| дата = 17 жніўня 2015| мова = ru| камэнтар = }}</ref>; у 1962 року да 150-годзьдзя бітвы на 22-м кілямэтры аўтадарогі {{Код дарогі|Дарога Р85 (Беларусь)|Р85|red|white}} [[Слонім]] — [[Высокае]] ля паварота на вёску Паддубна была ўсталяваная стэла вышынёй 7 м.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Пружан. р-на
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = Рэдкал. [[Іван Шамякін|І. П. Шамякін]] (гал. рэд.) і інш.; Маст. А. М. Хількевіч
|выданьне       = 
|месца          = Мн.
|выдавецтва     = [[Беларуская Энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі|БелЭ]]
|год            = 1992
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 456
|сэрыя          = 
|isbn           = 5-85700-094-7
|наклад         = 7500
}}
* {{Артыкул
|аўтар          = 
|загаловак      = Вуліцы майго дзяцінства
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.budni.by/?p=76
|мова           = 
|адказны        = 
|аўтар выданьня = 
|выданьне       = «Раённыя будні»
|тып            = 
|месца          = 
|выдавецтва     = 
|год            = 23 студзеня 2010
|выпуск         = 
|том            = 
|нумар          = 
|старонкі       = 
|isbn           = 
|issn           = 
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}

[[Катэгорыя:Бітвы расейска-францускай вайны 1812 году]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Пружанскага раёну]]
[[Катэгорыя:Бітвы на Беларусі]]