Прагляд крыніцы для Галадамор ва Ўкраіне

{{Глядзіце таксама|Генацыд украінцаў}}
'''Галадамо́р''' ({{мова-uk|Голодомор}}) — масавы штучны голад, арганізаваны савецкім рэжымам на чале зь [[Ёсіф Сталін|Ёсіфам Сталіным]] на тэрыторыі [[УССР]] (землі сучаснае [[Украіна|Ўкраіны]] за выключэньнем сямі заходніх абласьцей, [[Крым]]у й Паўднёвае [[Малдова|Бэсарабіі]]) ды Кубані (дзе бальшыня насельніцтва была [[украінцы|ўкраінскае нацыянальнасьці]]) у 1932—1933 гадох. Зьяўляецца адной з найвялікшых нацыянальных катастроф украінскага народу. Паводле розных ацэнак, яе ахвярамі сталі ад 2 да 7 млн чалавек<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Леанід Тугарын]].|загаловак=Украіна адзначыла 70-годзьдзе Галадамору|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=33&p=21&archiv=25112003|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[Газэта]]|год=15 лістапада 2003|нумар=[http://www.zviazda.by/second.html?&archiv=25112003 295 (24979)]|старонкі=|issn=1990-763x}}</ref>.
[[Файл:Holodomor_World_Recognition.svg|міні|480x480пкс|Краіны, якія афіцыйна прызнаюць Галадамор 1932-1933 актам генацыду (2023)]]
Тэрмін ''Галадамор'' ужываецца таксама ў дачыненьні да голаду 1921—1923 ды голаду 1946—1947 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20120207151939/http://territoryterror.org.ua/uk/putivnyk/news/ Музей тоталітарних режимів «Територія Терору». Словник термінів.]</ref><ref>''Веселова О. М., Марочко В. І., Мовчан О. М.'' [http://www.history.org.ua/?litera&id=1520 Голодомори в Україні, 1921—1923, 1932—1933 1946-1947: Злочини проти народу]. — 2-е вид., допов. — К. Нью-Йорк: Вид-во М. П. Коць, 2000. — 174 с.</ref><ref>«Три голодомори в Україні в XX столітті : погляд із сьогодення» : Звернення учасників Міжнародної наукової конференції до органів вищої державної влади України. Київ. 07.11.2002 // [http://www.scribd.com/doc/80551263/Журнал-Персонал-2002-11 Персонал. — 2002. — № 11. — С. 6-7.]</ref><ref>Белебеха І. Українці у пеклі голодоморів : [20-х, 30-х, 40-х років] // [http://personal.in.ua/pdf/2005/2005_2.pdf Персонал. — 2005. — № 2. — С. 10-13.] (Із матеріалів конференції «Голодомори в Україні: геноцид і спротив»)</ref>.

Галадамор 1932—1933 гадоў закрануў ня толькі Ўкраіну, але й іншыя рэгіёны [[СССР|Савецкага Саюзу]] (у тым ліку й тагачасную [[БССР]]). Гістарычна тэрмін замацаваўся за тэрыторыяй, дзе пражывалі этнічныя ўкраінцы, як вынік узьнікненьне панятку «ўкраінскі генацыд» альбо «ўкраінскі галакост», што падразумявае наўмысна арганізаванае забойства ўкраінскага народу.

== Галадамор ва Ўкраіне 1921—1923 ==
'''Галадамор ва Ўкраіне 1921—1923'''&nbsp;— масавы [[голад]], галоўным чынам ў паўдзённых вабласьцёх [[Украіна|Украіны]], у 1921—1923 гадох, выкліканы вывазам савецкай уладай збожжа ў [[Расея|Расею]] з Украіны, пад ціскам ураду [[РСФСР|Савецкай Расіі]], на тле засухі і неўраджаю на поўдні Ўкраіны, [[Кубань|Кубані]] і [[Паволжа]].

== Галадамор ва Ўкраіне 1932—1933 ==
[[Файл:Holodomor icon.svg|значак|Эмблема жалобных дзён па ахвярах Галадамору]]
[[Файл:Жертви голоду.jpg|міні|350пкс|Ахвяры голаду. Харкаўшчына, 1933 год]]
[[Файл:Holodomor World Recognition.svg|міні|350пкс|Дзяржавы, якія прызналі Галадамор [[генацыд]]ам, паводле стану на 2024 год]]

'''Галадамор ва Ўкраіне 1932—1933''' — масавы, наўмысна зарганізаваны савецкім урадам голад 1932—1933 гадоў, які прывёў да шматмільённых людзкіх стратаў у сельскай мясцовасьці на тэрыторыі Ўкраінскай ССР (землі сучаснай Украіны, за выняткам сямі заходніх вобласьцяў, Крыму і Паўдзённай Бэсарабіі ([[Румынская мова|рум]]. ''Basarabia''), якія ў той час не ўваходзілі ў склад УССР) ды Кубані, дзе частку насельніцтва складалі, акрамя іншых, і ўкраінцы. Выкліканы сьвядомымі і мэтанакіраванымі захадамі вышэйшага кіраўніцтва Ўкраінскай ССР і [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюза]] на чале са [[Сталін]]ам, разьлічанымі на задушэньне ўкраінскага нацыянальна-вызвольнага руху й фізычнага зьнішчэньня часткі ўкраінскага сялянства<ref>[http://khpg.org/index.php?id=1265039604 Постанова апеляційного суду м. Києва у кримінальній справі за фактом вчинення геноциду в Україні в 1932—1933 роках]</ref>.

Сплянаваная канфіскацыя ўраджаю збожжавых і ўсіх іншых прадуктаў харчаваньня ў вяскоўцаў прадстаўнікамі савецкай улады на працягу Галадамору 1932-33 гадоў непасрэдна прывяла да забойства сялянаў голадам у мільённых маштабах, пры гэтым савецкая ўлада мела значныя запасы збожжа ў рэзэрвах і ажыцьцяўляла ягоны экспарт за мяжу падчас Галадамору<ref>[https://web.archive.org/web/20110819104247/http://www.day.kiev.ua/297867 Володимир ВАСИЛЕНКО, професор, доктор юридичних наук Спроба з негідними засобами. Хто й навіщо прагне переглянути Закон «Про Голодомор 1932—1933 років в Україні»]</ref>.

Нягледзячы на тое, што злачынныя дзеяньні прадстаўнікоў сталінскай улады, якія прывялі да сьмерці людзей, кваліфікаваліся згодна з нормамі тагачаснага савецкага крымінальнага заканадаўства як [[забойства]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120710100450/http://lib.rus.ec/b/217200/read Уголовный кодекс РСФСР в редакции 1926 г]</ref>, прычыны гэтага масавага злачынства ніколі ў [[СССР]] не дасьледаваліся і ніхто з прадстаўнікоў улады, якія маюць дачыненьне да злачынства, не панёс пакараньня, пры тым, што нават у вышэйшым кіраўніцтве СССР ведалі пра факты скону людзей ад голаду<ref>[https://web.archive.org/web/20120521091508/http://www.goldentime.ru/nbk_08.htm «Государство против своего народа» Первая часть справочного издания «Черная книга коммунизма» Глава 8. Великий голод]</ref>.На працягу дзесяцігодзьдзяў масавае забойства людзей штучна выкліканым голадам ня толькі наўмысна замоўчваліся савецкай уладай, але й увогуле — забараняліся нават згадкі пра яго. Для параўнаньня, [[Голад у Паволжы 1921-1922]] гадох і голад падчас [[Блакада Ленінграда|блакады Ленінграду]] ў гады [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] асьвятляліся ў савецкіх сродках масавай інфармацыі і ў гістарычнай літаратуры. Бязьдзейнасьць савецкай пракуратуры й іншых органаў улады па факце злачынства яскрава дэманструе сапраўдны стан рэалізацыі «савецкай законнасьці» ў [[таталітарызм|таталітарнай]] савецкай дзяржаве.

У дасьледаваньнях Джэймза Мэйса і Робэрта Конквэста аўтары даказваюць, што Галадамор адпавядае агульнапрынятаму<ref>[https://web.archive.org/web/20181016032835/http://zakon1.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=995_155 Конвенція про геноцид, ухвалена ООН у 1948 р.]</ref> азначэньню [[генацыд]]у. 24 краіны афіцыйна прызналі Галадамор генацыдам [[украінцы|украінскага народу]]. Адпаведна з сацыялягічным апытаньнем, праведзеным ў 2010 годзе, 60% грамадзян Украіны лічаць Галадамор генацыдам<ref>[http://focus.ua/society/109275?p=5 60% українців визнають Голодомор геноцидом, — опитування] {{ref-ru}}</ref>.

У 2003 годзе [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|ўкраінскі парлямэнт]] назваў, а ў 2006 годзе — афіцыйна прызнаў Галадамор генацыдам украінскага народу. У 2010 годзе судовым разглядам завяршылася крымінальная справа па факце зьдзяйсьненьня злачынства генацыду. Вінаватымі суд прызнаў 7 найвышэйшых кіраўнікоў [[СССР]] і [[УССР]] (Ё. Сталін, [[Вячаслаў Молатаў]], [[Лазар Кагановіч]], [[Павал Постышаў]], [[Станіслаў Касіёр]] і інш.)<ref>{{Артыкул|аўтар=[[БелТА]].|загаловак=Апэляцыйны суд Кіева прызнаў бальшавіцкіх лідараў вінаватымі ў Галадаморы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=50942|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=15 студзеня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-01-15 6 (26614)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/50952/15stu-7.indd.pdf 7]|issn=1990-763x}}</ref>, і канстатаваў, што па зьвестках навукова-дэмаграфічнай экспэртызы агульная колькасьць чалавечых стратаў ад Галадамору складае 3.941.000 чалавек. Таксама, па дадзеных сьледзтва, было вызначана, што страты ўкраінцаў ў частцы ненароджаных складаюць прыблізна 6.122.000 чалавек.<ref name="кількість жертв">[https://web.archive.org/web/20170301063757/http://photo.ukrinform.ua/ukr/current/photo.php?id=308364 Голова СБУ назвав точну кількість жертв Голодомору]</ref><ref name="стенограма">[https://web.archive.org/web/20160314074026/http://www.cdvr.org.ua/content/%d1%81%d1%82%d0%b5%d0%bd%d0%be%d0%b3%d1%80%d0%b0%d0%bc%d0%b0-%d0%bf%d1%80%d0%b5%d1%81-%d0%ba%d0%be%d0%bd%d1%84%d0%b5%d1%80%d0%b5%d0%bd%d1%86%d1%96%d1%97-%c2%ab%d1%80%d1%96%d1%88%d0%b5%d0%bd%d0%bd%d1%8f-%d0%b0%d0%bf%d0%b5%d0%bb%d1%8f%d1%86%d1%96%d0%b9%d0%bd%d0%be%d0%b3%d0%be-%d1%81%d1%83%d0%b4%d1%83-%d0%ba%d0%b8%d1%94%d0%b2%d0%b0-%d0%bf%d1%80%d0%be-%d0%b2%d0%b8%d0%b7%d0%bd%d0%b0%d0%bd%d0%bd%d1%8f-%d0%b2%d0%b8%d0%bd%d0%bd%d0%b8%d0%bc%d0%b8-%d0%b2-%d0%b3%d0%be%d0%bb%d0%be%d0%b4%d0%be%d0%bc%d0%be Стенограма прес-конференції «Рішення Апеляційного суду Києва про визнання винними в Голодоморі, присвоєння звання „Герой України“ Степанові Бандері та інші питання історичної спадщини України.»]</ref>

== Галадамор ва Ўкраіне 1946—1947 ==
[[Файл:Перепоховання останків 602 тіл мешканців Бесарабії та Буковини — жертв Голодомору і репресій.jpg|міні|270пкс|Перапахаваньне парэшткаў 602 целаў жыхароў Бэсарабіі і Букавіны, ахвяраў галадамору і рэпрэсій. Лычакаўскі цьвінтар, Львоў.]]
'''Галадамор ва Ўкраіне 1946—1947''' — трэці галадамор, які зладзіла народам СССР расейска-камуністычная [[дыктатура]], быў выкліканы як пасьляваенным неўраджаем, так і сплянаванай акцыяй сталінскага Палітбюро з мэтай адняць у сялянаў рэшткі збожжа і прадаць яго брацкім рэжымам па сацыялістычным лягеры. Так, у 1946 годзе з СССР вывезена 350 тысячаў тон збожжа ў [[Румынія|Румынію]], у 1947 годзе — 600 тысячаў тон збожжа — у [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]], за тыя два гады [[ПНР|Польская народная рэспубліка]] атрымала ад Савецкага Саюзу 900 тысячаў тонаў хлеба. А ў [[Малдова|Малдове]], [[Бэсарабія|Бэсарабіі]] і паўдзённых вабласьцёх Украіны лютаваў голад і толькі за першае паўгодзьдзе 1947 году афіцыйна зарэгістравана 130 выпадкаў людаедзтва.

== Ушанаваньне памяці ахвяраў Галадамору ==
Ва Ўкраіне з 1998 году ўказам прэзыдэнта Ўкраіны<ref>[http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/1310/98 Указ Президента України від 26 листопада 1998 № 1310/98 ''Про встановлення Дня пам’яті жертв голодоморів'']</ref> вызначаны «Дзень памяці ахвяраў Галадамораў», які адзначаюць штогод у чацьвертую суботу лістапада.
[[File:Пам'ятник у день 90-річча Голодомору , Знам'янка , Кіровоградська область , Україна.jpg|thumb|помнік ахвярам Галадамору ў горадзе [[Знаменка (горад)|Знаменка]], у цэнтральнай Украіне (26.11.2022)]]

== Глядзіце таксама ==
* [[Голад у СССР (1932—1933)]]
* [[Голад у Паволжы 1921—1922 гадоў]]
* [[Генацыд]]
* [[Таталітарызм]]
* [[Гісторыя Ўкраіны]]
* [[Голад 33 (фільм)]]
* [[Гарэт Джонс (фільм)]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* [https://web.archive.org/web/20121109183728/http://www.archives.gov.ua/Publicat/Golodomori.pdf Голодомори в Україні 1921—1923, 1932—1933, 1946—1947. Матеріали до бібліографії документальних публікацій] / Упорядники: Л. П. Одинока, Л. Ф. Приходько, Р. В. Романовський. — К.:, 2005. {{ISBN|966-625-026-8}}
* [[Задніпровський Олександр Ілліч|Задніпровський О.]] Голод в історії України : короткий нарис (Х-ХХ ст.). — Донецьк: Український культурологічний центр, 1999. — 88 с.
* [http://ukrlife.org/main/evshan/hungerDonbas.htm Задніпровський О. І. Хроніка голоду 1946—1947 років у Донбасі. — Донецьк: Східний видавничий дім, 2007. — 372 с.]
* Лукін, Д. Галадамор: як Сталін паставіў сялян на калені // Наша гісторыя, №4, 2018, с.22-27. ISBN 2617-2305

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.garethjones.org/soviet_articles/Gareth Jones' international exposure of the Holodomor, plus many related background articles| work]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://web.archive.org/web/20171109210647/http://www.archives.gov.ua/Sections/Famine/index.php Famine in Ukraine 1932—1933] Central State Archive of Ukraine ([https://web.archive.org/web/20170701220910/http://www.archives.gov.ua/Sections/Famine/photos.php photos], [https://web.archive.org/web/20170702013703/http://www.archives.gov.ua/Sections/Famine/Resources.php links])
* [http://www.loc.gov/exhibits/archives/ukra.html UKRAINIAN FAMINE]
* [http://gulag.ipvnews.org/article20061131.php Photos of Holodomor by Sergei Melnikoff]
* [https://web.archive.org/web/20121022002616/http://www.un.org/News/Press/docs/2008/ga10727.doc.htm The General Committee decided this afternoon not to recommend the inclusion of an item on the seventy-fifth anniversary of the Great Famine (Holodomor) of 1932—1933 in Ukraine.]
* [http://www.massviolence.org/The-1932-1933-Great-Famine-in-Ukraine?artpage=1-5 Case Study: The Great Ukrainian Famine of 1932-33] Nicolas Werth / CNRS — France
* [https://web.archive.org/web/20081209085548/http://kiev.usembassy.gov/files/famine.pdf Holomodor — Famine in Soviet Ukraine 1932—1933]
* [https://web.archive.org/web/20090319104850/http://www.rusarchives.ru/publication/famine/famine-ussr.pdf Famine in the Soviet Union 1929—1934]
* [https://web.archive.org/web/20110727200811/http://www.sbu.gov.ua/sbu/control/en/publish/article?art_id=84758&cat_id=83648 Holodomor: The Secret Holocaust in Ukraine]
* [http://kaankangal.org/2008/11/27/famine5/ Holodomor Lies by Morgan Williams]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://web.archive.org/web/20090812052422/http://kaankangal.org/2008/11/28/famine6/ Lies and Confessions of David Marple]

{{Рэпрэсіі ў СССР}}

[[Катэгорыя:Галадамор| ]]
[[Катэгорыя:Рэпрэсіі ў УССР]]