Прагляд крыніцы для Беларуская незалежніцкая партыя

{{Іншыя значэньні|тып=артыкул|Басцкая Нацыяналістычная Партыя|беларускую палітычную арганізацыю|басцкую палітычную партыю}}
{{Партыя
|назва            = Беларуская незалежніцкая партыя
|назва (арыгінал) = 
|лягатып          = 
|памер            = 
|лідэр            = [[Вінцэнт Гадлеўскі]]
|заснаваная       = 1939
|штаб-кватэра     = 
|супрацоўніцтва   = [[Беларуская Народная Грамада]]
|ідэалёгія        = [[беларускі нацыяналізм]]
|колькасьць       = 
|выдавецтва       = «[[Бюлетэнь БНП]]», «[[Праца і Воля]]»
|дэвіз            = «Беларусь перадусім!»
|сайт             = 
|дата роспуску    = сярэдзіна 1950-х
|тып              = партыя
}}
'''Белару́ская незале́жніцкая па́ртыя''' ('''БНП''') — вайскова-палітычная арганізацыя.

== Гісторыя ==

=== Пачатак ===
БНП была ўтворана праўдападобна на мяжы 1939—1940 гадоў у [[Вільня|Вільні]] (паводле іншай вэрсіі, у [[Менск]]у ў 1942).<ref>Ёрш С., Горбік С. Беларускі супраціў. С. 19—20</ref> Ініцыятарам яе ўзьнікненьня быў адзін з ідэолягаў беларускага нацыянальнага руху кс. [[Вінцэнт Гадлеўскі]], а аб’ядноўвала яна дзеячоў маладога пакаленьня.<ref>Ёрш, С. 14.</ref>

=== Арганізацыя ===
Кіравалася створанымі да восені 1942 году Цэнтральным камітэтам і пяцьцю акруговымі камітэтамі. Кіраўнікі: [[Усевалад Родзька]] (цэнтральны камітэт), [[Міхал Вітушка]] (сябар ЦК), [[Дзьмітры Касмовіч]] (сябар ЦК), [[Юльян Саковіч]] (менскі акруговы камітэт), [[Францішак Аляхновіч]] (віленскі акруговы камітэт) і інш. Структуры БНП існавалі ў 1942—1943 гадах на Браншчыне і Смаленшчыне. Выпускала фармальна нелегальны орган друку «[[Бюлетэнь БНП]]»<ref>2 нумары ў 1942—1944 у Беларусі (2-і нумар тыражом 500 ас.), 3-і — жнівень 1944, Усх. Прусія, 4-ы — восень 1944, Бэрлін, 5-ы (апошні «ваенны») — сьнежань 1944 або студзень 1945, 6-ы (апошні) — восень 1946, Зах. Нямеччына. Ёрш, С. 127—129.</ref>, пасьля вайны — бюлетэнь «[[Праца і Воля]]» (2 нумары, 1949). Фармальна БНП прадстаўлялася як патрыятычная і кансьпірацыйная арганізацыя з задачай збройнай барацьбы за незалежнасьць Беларусі, рэальна кіраўніцтва ад пачатку супрацоўнічала з [[Абвэр]]ам. У якасьці палітычнай праграмы прапаноўвалася выкарыстаньне «непазьбежнага канфлікту» саюзьнікаў пасьля перамогі над Нямеччынай, мацаваньне ўласных (узброеных) сілаў і ўзброеная барацьба за незалежнасьць Беларусі ва ўмовах узгаданага канфлікту.

=== Адносіны з немцамі ===
У другім нумары «Бюлетэня БНП», падрыхтаванага да друку ў канцы 1942 году, зьмяшчалася крытыка нацызму і нямецкай акупацыйнай палітыкі: «Прыйшлі першыя разчараваньні. Немцы 41 году не былі немцамі 17 году — не адзначаліся ня толькі гуманнасьцю, але нават мінімальнаю дозаю здаровага палітычнага розуму. П’яныя перамогамі папярэдніх гадоў і хворыя маніяй свае надчалавечнасьці, упоенай недарэчнасьцямі расавай тэорыі — разглядалі прасторы ўсходня-славянскіх народаў як новаздабыты каляньяльны абшар. Аўтарам гэтае думкі быў партыйны ідэоляг — Розэнбэрг, тэорыі каторага можа нават часам і геніяльныя на першы пагляд у практыцы аказваліся бязглуздымі і нерэальнымі». Напрыканцы нумару кінуты заклік не дапусьціць «барадзьбы беларуса-партызана з беларусам-валасным старшынёй, беларуса-паліцыянта з беларусам-партызанам», а накопліваць зброю, пакуль Нямеччына і СССР «змагаюцца між сабою і слабеюць з кожным днём», каб пасьля разам выступіць за незалежную Беларусь.<ref>[https://web.archive.org/web/20080907192955/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/rezystans/2005-01/04.htm Падпольны беларускі друк падчас нямецкай акупацыі 1941—1944 гадоў]</ref> Даведаўшыся, што БНП вядзе сваю гульню, немцы пачалі перасьледаваць іх нароўні з камуністамі. Так, у сьнежні 1942 году быў арыштаваны і закатаваны ў турме натхняльнік і фактычны кіраўнік партыі Вінцэнт Гадлеўскі, а многія яго прыхільнікі былі адпраўлены ў канцлягеры.<ref>Романько, О. В. Легион под знаком Погони. Белорусские коллаборационистские формирования в силовых структурах нацистской Германии (1941—1945). — Симферополь: Антиква, 2008. — 304 с — с. 137</ref>

=== Вайсковыя фармаваньні ===
Практычную дзейнасьць БНП пачала ў чэрвені 1944 году<ref name="Туронак, С.155">Туронак, С. 155.</ref>, стварэньнем некалькі кансьпірацыйных групаў у Беларусі дзеля вядзеньня выведкі і дывэрсіяў у тыле [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]] (паводле іншых крыніцаў, падрыхтоўка такіх групаў з дапамогаю Абвэру вялася з восені 1943, асабліва актыўна зімой-вясной 1944<ref>Ёрш, С. 15.</ref>). Выконваючы непасрэдную сваю задачу барацьбы з савецкім войскам у Беларусі, БНП кіравала беларусаў-дабраахвотнікаў у [[Школа Дальвіц|вайсковую школу «Дальвіц»]] (таксама вядомую як беларускі дэсантны батальён «Дальвіц»). Парашутныя закідваньні групаў з батальёну «Дальвіц» у [[Беларусь]] працягваліся зь верасьня 1944. Частка гэтых групаў, як паведамлялася ў інфармацыйных дакумэнтах БНП, працягвала дзейнічаць яшчэ зімою 1945/1946<ref>Ёрш, С. 137,138.</ref>, і нават да 1956<ref>Ёрш, С. 17.</ref>.

Напрыканцы чэрвеня 1944 году ЦК партыі вырашыў праз [[Другі Ўсебеларускі кангрэс]], многія дэлегаты якога былі сябрамі або прыхільнікамі БНП, дамагацца абвяшчэньня незалежнасьці Беларусі. Падчас кангрэсу плянавалася пачаць антынямецкае паўстаньне, сьцягнуўшы папярэдне да Менску збройныя добраахвотніцкія фармаваньні.<ref>Романько, О. В. Легион под знаком Погони. Белорусские коллаборационистские формирования в силовых структурах нацистской Германии (1941—1945). — Симферополь: Антиква, 2008. — 304 с — с. 139—140</ref> Аднак бальшыня баявых аддзелаў не пасьпявала да вызначанага часу даехаць да Менску, да таго ж імклівы наступ пачала Чырвоная Армія, таму гэтыя пляны засталіся нерэалізаванымі.<ref>[http://knihi.com/Siarhiej_Jors/Usievalad_Rodzka_Pravadyr_bielaruskich_nacyjanalistau.html Сяргей Ёрш. Усевалад Родзька. Правадыр беларускіх нацыяналістаў]</ref>

=== Эміграцыя ===
Пасьля эвакуацыі зь Беларусі ў 1944 годзе ў Нямеччыну быў створаны Замежны сэктар БНП (кіраўнік Дз. Касмовіч). У 1944 кіраўніцтва БНП рэзка крытыкавала [[Беларуская Цэнтральная Рада|Беларускую Цэнтральную Раду]] і асабіста [[Радаслаў Астроўскі|Р. Астроўскага]] за кан’юнктурніцтва, марыянэткавы характар дзеяньняў, нарэшце, спыніла ўсякае супрацоўніцтва ў пачатку 1945 году. Асабліва моцна БНП выражала незадавальненьне няўдалай арганізацыяй «эвакуацыі зь Беларусі» ў 1944 і стратай большай часткі асабовага складу БКА, таксама неэфэктыўнасьцю дзеяньняў Астроўскага па стварэньні беларускага войска ў Нямеччыне. Адзначаецца<ref name="Туронак, С.155"/>, што такія закіды заяўлялі выключна нямецкія вайсковыя патрэбы канца вайны (задача абароны Нямеччыны любым коштам).

Пасьля раззбраеньня батальёну «Дальвіц» у [[Чэхія|Чэхіі]] (1945), частка яго асабовага складу накіравалася ў Беларусь для працягу ўзброенай барацьбы, але на [[Беласточчына|Беласточчыне]] была выкрыта савецкай бясьпекай і амаль цалкам арыштавана. Кіраўнікі былі суджаныя ў «справе шасьцёх» (верагодна, травень 1946 году), Родзька і Гелда пакараныя сьмерцю.

Пасьля вайны БНП дзейнічала сярод беларускіх супольнасьцяў у заходніх акупацыйных зонах і [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]]. У 1948—1949 гадах вакол пытаньня падтрымкі Беларускага нацыянальнага цэнтру ў шэрагах кіраўніцтва партыі адбыўся падзел, кожная з груповак прэтэндавала на назву БНП (у выніку Б. Рагуля, М. Рагуля, У. Набагез выключаны з ЦК). У далейшым (1954), лідэры БНП прызнавалі БЦР як «адзіны легітымны прадстаўнічы цэнтар», а Астроўскага як «вялікага і заслужанага беларускага патрыёта», рэзка выступалі супраць удзелу беларускай моладзі ў скаўцкім і хрысьціянска-моладзевым рухах.

У сярэдзіне 1950-х, без фармальнага роспуску партыі, Замежны сэктар БНП увайшоў у [[Беларускі вызвольны фронт]], арганізаваны Дз. Касмовічам.

== Прысяга партыі ==
<blockquote>''Прысягаю на Бога, што буду верным да сьмерці свайму Народу і Бацькаўшчыне, буду аддана і самаахвярна змагацца за незалежнасьць Беларусі і за шчасьце і волю Беларускага Народу. Уступаючы ў рады БНП, прысягаю ня здрадзіць яе спраў і тайнаў ані словам, ані чынам, хоць бы мяне чакалі найбольшыя спакусы і мукі. За справу БНП прысягаю аддаць у кожную хвіліну жыцьцё, бо ведаю, што яе справа — гэта справа волі і шчасьця Беларускага Народу і Бацькаўшчыны, і што сяньня толькі ў шчыльных радох БНП мы здабудзем незалежнасьць Беларусі і дамо адпор нашым ворагам. Ведаю, што за здраду спраў і тайнаў партыі кожны яе сябра караецца сьмерцю. Ад сяньняшняга дня — я актыўны змагар і працаўнік БНП''</blockquote>

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* (Туронак) Jerzy Turonek, Białoruś pod okupacją niemiecką. «WERS», Warszawa—Wrocław, 1989. 186 s.
* (Ёрш) [https://web.archive.org/web/20090813160750/http://jivebelarus.net/history/new-history/return-of-bnp.html Сяргей Ёрш, Вяртаньне БНП. Асобы і дакумэнты Беларускай Незалежніцкай Партыі.] — Менск-Слонім: БГАКЦ, 1998. — 186 с — (Архіў Найноўшае Гісторыі). {{ISBN|985-6012-62-7}}.
* С. Ёрш, С. Горбік, Беларускі супраціў. Львоў, 2006.
* [https://web.archive.org/web/20090813161120/http://jivebelarus.net/history/new-history/memuares-about-bnp.html Д. Касмовіч, Успаміны пра Беларускую Незалежніцкую Партыю (БНП)]

[[Катэгорыя:Беларуская незалежніцкая партыя| ]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1939 годзе]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1942 годзе]]
[[Катэгорыя:1939 год у Беларусі]]
[[Катэгорыя:1942 год у Менску]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1950-я гады]]