Прагляд крыніцы для Адраджэньне

{{Іншыя значэньні}}
[[Файл:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|міні|«[[Вітрувіянскі чалавек]]» [[Леанарда да Вінчы]]]]
'''Адраджэ́ньне''', ці '''Рэнэса́нс''' ({{мова-fr|Renaissance}}, {{мова-it|Rinascimento}}) — эпоха ў гісторыі культуры [[Эўропа|Эўропы]], якая прыйшла на зьмену культуры [[Сярэднявечча]] й папярэднічала культуры [[новы час|новага часу]]. Прыкладнымі храналягічныя рамкамі эпохі зьяўляюцца пачатак [[14 стагодзьдзе|XIV]] — апошняя чвэрць XVI стагодзьдзя. У той жа час, фармавацца эпоха пачала ў XIII стагодзьдзі, што было акрэсьлена асобным тэрмінам — [[протарэнэсанс]].

Як культурны рух, ён ахоплівае росквіт [[лацінская літаратура|лацінскай]] і народнай літаратуры. У [[палітыка|палітыцы]] Рэнэсанс спрыяў разьвіцьцю канвэнцыяў [[дыпляматыя|дыпляматыі]], гэтак і ў навуцы больш шырокаму выкарыстаньню мэтаду назіраньня. Гісторыкі часьцяком спрачаюцца наконт ідэі, што гэты пэрыяд быў інтэлектуальнай трансфармацыяй і мостам паміж Сярэднявеччам і сучаснасьцю. Не зважаючы на тое, што ў часы Рэнэсансу назіраліся новыя падыходы й узрушэньні ў сацыяльнай сфэры й палітыцы, бадай, Адраджэньне перш за ўсё вядома сваімі мастацкімі творамі, такімі, як працы [[Леанарда да Вінчы]] й [[Мікелянджэлё]]<ref>BBC Science and Nature, [http://www.bbc.co.uk/science/leonardo/ ''Leonardo da Vinci'']</ref><ref>BBC History, [http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/michelangelo.shtml ''Michelangelo'']</ref>.

Паводле самага распаўсюджаннага меркаваньня Рэнэсанс пачаўся ў [[Флярэнцыя|Флярэнцыі]], Італія, у XIV стагодзьдзі<ref>Burke, P., ''The European Renaissance: Centre and Peripheries'' 1998</ref>. Розныя тэорыі прапанавалі для тлумачэньня ягонага паходжаньня й характарыстык, асаблівую сацыяльную, грамадзянскую й палітычную структуру Флярэнцыі, арыентуючыся на розных фактарах. Адным з галоўных фактараў сталася заступніцтва сям’і [[Мэдычы]], якая мела вялізны ўплыў у гэтым італьянскім месцы<ref>Strathern, Paul ''The Medici: Godfathers of the Renaissance'' (2003)</ref>. Таксама пачатку Рэнэсансу спрыяла міграцыя грэцкіх навукоўцаў, якія прывозілі з сабой розныя тэксты й веды ў Італію, пасьля заваёвы [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] туркамі-асманамі<ref>Har, Michael H. ''History of Libraries in the Western World'', Scarecrow Press Incorporate, 1999, {{ISBN|0-8108-3724-2}}</ref>.

Адметная рыса эпохі Адраджэньня — сьвецкі характар культуры й ейны [[антрапацэнтрызм]], то бок цікавасьць, у першую чаргу, да чалавека й ягонай дзейнасьці. Зьяўляецца цікавасьць да [[антычнасьць|антычнай]] культуры, адбываецца ейнае «адраджэньне» — гэтак і зьявіўся тэрмін.

Эпоха Адраджэньня ставіла перад сабой дзьве задачы: падпадрадкаваць усе сілы прыроды розуму чалавека і ліквідаваць фэўдалізм. Першую задачу пасьпяхова вырашылі навукоўцы і мысьляры, другую — палітычныя дзеячы<ref>{{кніга|аўтар=Федарцова Т. М.|загаловак=Гісторыя сучаснай літаратуры. Класіцызм. Барока. Асветніцтва|месца=Мінск|выдавецтва=БДТУ|год=2008|старонкі=3|isbn=978-985-434-729-5}}</ref>.

== Распаўсюд ==
У XV стагодзьдзі Рэнэсанс пачаў распаўсюджвацца зь вялікай хуткасьцю з Флярэнцыі, першапачаткова па астатняй частцы Італіі, і, неўзабаве, даўшоў да астатняй часткі [[Эўропа|Эўропы]]. Вынаходніцтва друкаванага станка нямецкім друкаром [[Ёган Гутэнбэрг|Ёганам Гутэнбэргам]] дазволіла хутчэй перадаваць новыя ідэі. З распаўсюдам, ідэі Адраджэньня зьмяняліся, адаптуючыся да мясцовай культуры.

=== Ангельшчына ===
У Ангельшчыне Элізабэцінская эпоха азнаменавала пачатак ангельскага Адраджэньня, што зьвязана з працамі пісьменьнікаў [[Ўільям Шэксьпір|Ўільяма Шэксьпіра]], [[Крыстафэр Марла|Крыстафэра Марла]], [[Эдмунд Спэнсэр|Эдмунда Спэнсэра]], сэра [[Томас Мор|Томаса Мора]], [[Фрэнсіс Бэкан|Фрэнсіса Бэкана]], сэра [[Філіп Сыдні|Філіпа Сыдні]], [[Джон Мілтан|Джона Мілтана]], а таксама выбітных мастакоў, архітэктараў, як то [[Ініга Джонз]]ам, які прынёс італьянскую архітэктуру ў Ангельшчыну, і кампазытараў, як то [[Томас Таліс]], [[Джон Тавэрнэр]] і [[Ўільям Бэрд]].

=== Францыя ===
У 1495 годзе італьянскі Рэнэсанс пачаў пранікаць у [[Францыя|Францыю]], што было зьвязана з уварваньнем караля Францыі [[Карл VIII Валюа|Карла VIII]] у Італію. Фактарам, які спрыяў распаўсюджваньню сэкулярызму была няздольнасьць Царквы процістаяць распаўсюду ў Эўропе [[чорная сьмерць|чорнай сьмерці]]. [[Францішак I (кароль Францыі)|Францішак I]] запрасіў да свайго двару шматлікіх італьянскіх мастакоў, у тым ліку [[Леанарда да Вінчы]], і будаваў багатыя палацы за вялікія грошы. Такія пісьменьнікі, як [[Франсуа Рабле]], [[П’ер дэ Рансар]], [[Жаашэн дзю Бэле]] й [[Мішэль дэ Мантэнь]], мастакі, як то [[Жан Клюэ]] й музыкі, як то [[Жан Мутон]] таксама працавалі ў духу Адраджэньня.

=== Вялікае княства Літоўскае ===
[[Файл:Skaryna 1517.jpg|міні|170пкс|[[Францішак Скарына|Францішак Скарына]] — усходнеславянскі першадрукар]]
На тэрыторыю Беларусі Адраджэньне прыйшло ў XVI стагодзьдзі й панавала да першай паловы XVII стагодзьдзя.

Перадумовамі станаўленьня й разьвіцьця культуры Адраджэньня на беларускіх землях сталі ўзаемасувязі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] з краінамі [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропы]], адносна дэмакратычны лад жыцьця, рост гарадоў, завяршэньне працэсу фармаваньня беларускага этнасу й [[Старабеларуская мова|старабеларускай мовы]]. Тыповыя рысы рэнэсансавай культуры (гуманізм, свабодалюбства, патрыятызм, антыдагматычнасьць) выразна праявіліся ў культурна-асьветніцкай, творчай дзейнасьці [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]], [[Сымон Будны|Сымона Буднага]], [[Васіль Цяпінскі|Васіля Цяпінскага]], [[Мікола Гусоўскі|Міколы Гусоўскага]], [[Сімяон Полацкі|Сімяона Полацкага]] ды іншых. Расквітнела летапісаньне, заняпала жыційная [[літаратура]], былі створаны хронікі, гістарыяграфічныя творы, на старабеларускую мову перакладаліся ўзоры сьвецкай [[проза|прозы]]. Пашырэньню рэнэсансавых ідэяў паспрыяла ўзьнікненьне й хуткае разьвіцьцё мясцовага [[друк]]арства ў [[Берасьце|Берасьці]], [[Нясьвіж]]ы, [[Лоск]]у, [[Любеч|Любчы]], [[Бялынічы|Бялынічах]], [[Ашмяны|Ашмянах]], [[Цяпіна|Цяпіне]].

Літаратура перастала быць ананімнай, цэлая плеяда літаратараў, публіцыстаў ([[Мялеці Сматрыцкі]], [[Андрэй Волян]], [[Афанасі Філіповіч]], [[Андрэй Рымша]], [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнці]] й [[Стафан Зізані]], [[Іпаці Пацей]] і іншыя) гучна заявіла пра сябе творамі высокага мастацкага й эстэтычнага ўзроўню, напісанымі на старабеларускай, [[лацінская мова|лацінскай]] і [[Польская мова|польскай]] мовах. Зьявіліся прафэсійныя паэты, атрымала разьвіцьцё мэмуарная літаратура.

Пасьпяхова разьвівалася [[архітэктура]], што знайшло адлюстраваньне ў будаўніцтве шматлікіх ратушаў, храмаў, палацаў, шпіталяў, дамоў цэхавых брацтваў ды іншых. Спачатку рэнэсансавыя рысы спалучаліся з элемэнтамі [[готыка|готыкі]] ([[Мірскі замак]], [[Царква Раства Багародзіцы (Мураванка)|Мураванкаўская Царква Раства Багародзіцы]]). У XVI — сярэдзіне XVII стагодзьдзя рысы Адраджэньня праявіліся й у выяўленчым мастацтве, якое спалучала заходнеэўрапейскія традыцыі, асаблівасьці [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскай]] мастацкай спадчыны й адметныя рысы творчасьці мясцовых мастакоў. Пашырыўся жанр [[партрэт]]у, у якім праявілася рэнэсансавае разуменьне асобы чалавека. Фармаваўся жанравы й батальны жывапіс. У беларускім [[іканапіс]]е ўзьнікла наватарская плынь, што выявілася ва ўвядзеньні ў сюжэтную канву [[побыт]]авых і [[этнаграфія|этнаграфічных]] дэталяў. У беларускім мастацтве першай паловы XVII стагодзьдзя формы Адраджэньня суіснавалі з рысамі [[маньерызм]]у, але паступова пачалі саступаць віднае месца стылістыцы [[барока]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.vam.ac.uk/vastatic/microsites/british_galleries/bg_styles/Style01a/index.html Кароткі даведнік па Адраджэньню]{{ref-en}}
* [http://artchive.ru/artists?style=vozrozhdenie Мастакі Рэнэсанса]{{ref-ru}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Эўропы]]
[[Катэгорыя:Адраджэньне| ]]
[[Катэгорыя:Мастацкія кірункі]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]