Прагляд крыніцы для Ідыш

{{Ня блытаць|іўрыт|мовай габрэяў, прыналежнай да афразійскае сям’і}}
{{Інфармацыя пра мову       
|Назва мовы                = Ідыш
|Назва мовы ў арыгінале    = ייִדיש, אידיש
|Краіны ўжываньня          = [[Беларусь|Беларусі]], [[Ізраіль|Ізраілі]], [[ЗША]], [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Канада|Канадзе]], [[Расея|Расеі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Нямеччына|Нямеччыне]], [[Малдова|Малдове]], [[Румынія|Румыніі]], ва [[Украіна|Ўкраіне]]
|Рэгіён                    = [[Усходняя Эўропа|Усходняя]], [[Заходняя Эўропа|Заходняя]] Эўропа; [[Паўночная Амэрыка]]
|Клясыфікацыя              = [[індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская сям’я]]
* [[германскія мовы|Германская галіна]]
** [[заходнегерманскія мовы|Заходнегерманская група]]
*** [[Верхненямецкія мовы]]
**** '''Ідыш'''
|Афіцыйная мова ў          = —
|Дапаможная мова ў         = [[Босьнія і Герцагавіна|Босьніі і Герцагавіне]],<br />[[Нідэрлянды|Нідэрляндах]],<br />[[Польшча|Польшчы]],<br />[[Румынія|Румыніі]],<br />[[Швэцыя|Швэцыі]],<br />ва [[Украіна|Ўкраіне]]
|Рэгулюецца                = Дасьледчым Інстытутам ідышу (дэ-факта)
|Код па ISO 639-1          = yi
|Код па ISO 639-2(B)       = yid
|Код па ISO 639-2(T)       = yid
|Код па SIL                = 
|Выява                     = 
|Подпіс да выявы           = 
|Шырыня выявы              = 
}}
'''І́дыш''' (саманазва: ייִדיש, [[трансьлітарацыя|трансьл.]] ''yidish''; אידיש, трансьл. ''idish''; літаральна — «габрэйская») — мова ў складзе [[верхненямецкія мовы|верхненямецкіх]] дыялектаў [[заходнегерманскія мовы|заходнегерманскае]] групы [[германскія мовы|германскае]] галіны [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскае]] сям’і моваў, на якой у пачатку [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] гаварыла каля 11 млн [[габрэі|габрэяў]] па ўсім сьвеце. Назоў ''ідыш'' літаральна азначае «габрэйская [мова]» (гістарычна таксама — ''тайч'', ''ідыш-тайч'', ад ''тайч'' (з ідышу ייִדיש־דײַטש) ''ідыш-тайч'' — «габрэйская нямецкая», альбо паводле іншай вэрсіі — «тлумачэньне», у сувязі з традыцыяй вуснага тлумачэньня габрэйскіх тэкстаў пры іх вывучэньні).

Ідыш паўстаў у Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропе паміж [[9 стагодзьдзе|IX]] і [[12 стагодзьдзе|XII стагодзьдзямі]] на аснове сярэдненямецкіх дыялектаў у складзе верхненямецкіх (70—75%) з шырокімі запазычаньнямі з [[іўрыт|старажытнагабрэйскай]] і [[арамэйская мова|арамэйскай]] (каля 15%), а таксама з [[раманскія мовы|раманскіх]] і [[славянскія мовы|славянскіх]] моваў (у дыялектах дасягае 20%). Сплаў моваў спарадзіў арыгінальную граматыку, якая дазваляе камбінацыю словаў германскага кораню з сынтаксічнымі элемэнтамі [[сэміцкія мовы|сэміцкіх]] і славянскіх моваў. Незважаючы на агульны істотны ўплыў славянскага й сэміцкага паходжаньня, увогуле ў генэтычным дачыненьні ідыш прадстаўляе сабою адну з германскіх моваў. Унутры германскае галіны ідыш уваходзіць у склад заходнегерманскае групы, унутры якой, у сваю чаргу, уваходзіць у склад сярэдненямецкіх гаворак верхненямецкіх дыялектаў. Апошнія традыцыйна лічацца дыялектамі [[нямецкая мова|нямецкае]] мовы, але ідыш з [[сацыялінгвістыка|сацыялінгвістычных]] прычынаў лічыцца самастойнай мовай.

Дагэтуль ідышам карыстаюцца збольшага [[ашкеназы|ашкенаскія]] габрэі.

На ідышы ў савецкі час існавала падзяленьне на два правапісы. Каменем сутыкненьня зьяўляліся словы са старажытнагабрэйскімі каранямі. Першы, традыцыйны правапіс, загадвае пісаць такія словы згодна зь біблейнымі крыніцамі, а другі, савецкі, не прызнаваў традыцыйных і рэлігійных уплываў, і патрабаваў пісаць старажытнагабрэйскія словы, як пішуцца ў ідышы іншыя словы, што маюць нямецкае або славянскае паходжаньне. Гэты другі правапіс, можа быць, больш прагматычны, але ж разам з тым адарваны ад габрэйскай традыцыі.

== Літаратура на ідышы ==
Да найбольш вядомых пісьменьнікаў на мове ідыш належаць: [[Шолам-Алейхэм]], [[Іцхак Лейба Перац]], [[Шалом Аш]], [[Ісаак Башэвіс Сынгер]], [[Мардэхай Гебіртыг]] і [[Абрагам Суцкевер]].

== Гісторыя ==
У 1920-я гады ідыш быў адной з афіцыйных моваў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі]]. Некаторы час лёзунг «Пралетары ўсіх краін, злучайцеся!» быў напісаны на гербе БССР на ідышы, нараўне зь беларускай, польскай і расейскай мовамі. Падобны надпіс прысутнічаў таксама на іншых тагачасных праектах гербу. Дыялекты ідышу Беларусі адносяцца да той жа дыялектнай групы, што й гаворкі навакольных тэрыторыяў былога [[ВКЛ]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Замойскі А. Транты, цымес, цуцык // Наша гісторыя, №2, 2018, с. 66 - 69. ISBN 2617-2305.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Interwiki|yi||ідыш}}
* {{артыкул|аўтар=Лашкевіч К.|загаловак=Апошні паэт-ідышыст: “Беларуская — мова добрых людзей”|арыгінал=|спасылка=http://news.tut.by/culture/215837.html|аўтар выданьня=|выданьне=TUT.by|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2011|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}

{{Германскія мовы}}

[[Катэгорыя:Ідыш| ]]