Прагляд крыніцы для Хімічны элемэнт

'''Хімі́чны элемэ́нт''', таксама '''хэмі́чны элемэ́нт'''<ref>Слоўнік фізычнае тэрміналёгіі (праект). [[Менск]]: Інбелкульт, 1929, БНТ</ref><ref>Слоўнік хэмічнае тэрміналёгіі (праект). [[Менск]]: Інбелкульт, 1927, БНТ</ref> — сукупнасьць [[атам]]аў з аднолькавым [[Электрычны зарад|зарадам]] [[атамнае ядро|ядра]]; адзін з найважнейшых паняткаў [[хімія|хіміі]]. Элемэнты пазначаюцца адной ці дзьвюма літарамі [[лацінскі альфабэт|лацінскага альфабэту]]. Існуюць у форме [[Простыя рэчывы|простых рэчываў]] і ў складзе [[Складаныя рэчывы|складаных рэчываў]]. Некаторыя элемэнты ў свабодным стане ўтвараюць некалькі [[Алятропія|алятропных]] мадыфікацыяў. Пашыранасьць хімічных элемэнтаў на [[Зямля|Зямлі]] акрэсьліваецца [[кларк элемэнту|кларкамі элемэнтаў]]. Ператварэньне атамаў аднаго элемэнту ў атамы іншага адбываецца пры [[ядравая рэакцыя|ядравых рэакцыях]]. Хімічныя элемэнты вывучаюцца [[неарганічная хімія|неарганічнай хіміяй]].

Самыя лёгкія хімічныя элемэнты, у тым ліку [[вадарод]], [[гель]], а таксама ў меншай ступені [[літ]], [[бэрыль (элемэнт)|бэрыль]] і [[бор (элемэнт)|бор]], як мяркуецца, былі створаны рознымі касьмічнымі працэсамі падчас [[Вялікі выбух|Вялікага выбуху]] й касьмічнымі прамянямі расшчапленьня. Зьяўленьне цяжкіх элемэнтаў, пачынаючы з вугляроду да вельмі цяжкіх элемэнтаў, абумоўліваецца [[зорны нуклеосынтэз|зорным нуклеосынтэзам]], які адбываецца ў плянэтарных туманнасьцях і [[звышновая|звышновых]], а пазьней праз выбух распаўсюджваюцца па касьмічнай прасторы<ref>E. M. Burbidge, G. R. Burbidge, W. A. Fowler, F. Hoyle (1957). «Synthesis of the Elements in Stars». Reviews of Modern Physics 29 (4): 547–650.</ref>. Высокае багацьце кіслароду, [[крэмн]]а й [[жалеза]] на Зямлі адлюстроўвае іхнае агульнае паходжаньне з такіх зорак. У той час як большасьць элемэнтаў, як правіла, разглядаецца як стабільныя, невялікая колькасьць прыроднай трансфармацыі аднаго элемэнта да іншага адбываецца таксама ў цяперашні час праз распад [[радыяактыўнасьць|радыяактыўных элемэнтаў]], а таксама іншых прыродных ядравых працэсаў.

Вадарод і гель зьяўляюцца на сёньняшні дзень найбольш распаўсюджанымі элемэнтамі ў [[Сусьвет|Сусьвеце]]. Тым ня менш, жалеза зьяўляецца самым распаўсюджаным элемэнтам Зямлі паводле масы, а кісларод зьяўляецца найбольш распаўсюджаным элемэнтам у [[зямная кара|зямной кары]]<ref>Los Alamos National Laboratory (2011). [http://periodic.lanl.gov/8.shtml «Periodic Table of Elements: Oxygen»]. Los Alamos, New Mexico: Los Alamos National Security, LLC.</ref>. Не зважаючы на тое, што ўсе вядомыя хімічныя матэрыі складаюцца з гэтых элемэнтаў, сама хімічная матэрыя гіпатэтычна складае толькі каля 15% рэчываў у Сусьвеце. Астатняя частка, як мяркуецца, прыпадае на [[цёмная матэрыя|цёмную матэрыю]], то бок таямнічае рэчыва, якое не складаецца з хімічных элемэнтаў, паколькі ў ім адсутнічаюць [[пратон]]ы, [[нэўтрон]]аў або [[электрон]]ы<ref>Oerter, Robert (2006). The Theory of Almost Everything: The Standard Model, the Unsung Triumph of Modern Physics. Penguin. p. 223. ISBN 978-0-452-28786-0.</ref>.

Калі два ці больш розных элемэнтаў хімічна аб’яднаны [[атам]]амі, якія ўтрымліваюцца разам з дапамогай [[хімічная сувязь|хімічных сувязяў]], вынікам гэтага зьяўляецца [[хімічнае злучэньне]]. Хімічныя злучэньні могуць складацца з элемэнтаў, аб’яднаных у дакладны нумар атамных суадносінаў, як то [[вада]] (H<sub>2</sub>O) , [[Соль|павараная соль]] (NaCl) і [[мінэрал]]ы, як то [[кварц]] (SiO<sub>2</sub>), [[кальцыт]] (CaCO<sub>3</sub>), і некаторых рудаў. Тым ня менш, хімічная сувязь многіх відаў элемэнтаў прыводзіць да стварэньня крышталічных [[цьвёрдае цела|цьвёрдых целаў]] і мэталічных [[стопак|стопкаў]], для якіх дакладнай хімічнай формулы не існуе. Адносна чыстыя прыклады ізаляваных элемэнтаў бяз прымешкаў ёсьць рэдкасьцю ў прыродзе.

Па стане на лістапад 2011 году вызначанымі зьяўляліся 118 элемэнтаў, апошнім зь якіх быў [[унунсэпт]], вынайдзены ў 2010 годзе<ref>Oganessian, Yu. Ts.; Abdullin, F. Sh.; Bailey, P. D.; Benker, D. E.; Bennett, M. E.; Dmitriev, S. N.; Ezold, J. G.; Hamilton, J. H. et al. (2010). «Synthesis of a New Element with Atomic Number Z=117». Physical Review Letters (142502 ed.) (Physical Review Letter) 104 (14): 142502.</ref>. З 118 вядомых элемэнтаў, толькі першыя 98, як вядома, сустракаюцца на Зямлі, 80 зь іх зьяўляюцца стабільнымі, у той час як іншыя зьяўляюцца радыяактыўнымі, якія распадаюцца на больш лёгкія элемэнты з розным пэрыядам распаду ад часткі сэкунды да мільярдаў гадоў. Тыя элемэнты, якія не сустракаюцца ў прыродзе на Зямлі былі зроблены штучна, то бок зьяўляюцца сынтэтычнымі прадуктамі штучных ядравых рэакцыяў.

== Гісторыя ==
Яшчэ [[антычнасьць|антычная]] філязофская думка паклала пачатак дзяленьню рэчываў на клясычныя элемэнты-стыхіі, каб растлумачыць назіраныя заканамернасьці ў прыродзе. Гэтыя элемэнты першапачаткова ставіліся да [[стыхія]]ў, як то зямля, вада, паветра і агонь, а не хімічных элемэнтаў сучаснай навукі. Тэрмін «элемэнты» быў упершыню выкарыстаны грэцкім філёзафам [[Плятон]]ам каля [[360 да н. э.|360 году да н. э.]] у сваім дыялёгу [[Тымэй (Плятон)|Тымэй]], які ўключаў у сябе абмеркаваньне складу неарганічных і арганічных целаў і зьяўляецца спэкулятыўным трактатам па [[хімія|хіміі]]. Пазьней [[Арыстотэль]] таксама выкарыстоўваў тэрмін элемэнты, дадаўшы пяты клясычных элемэнт гэтак званы [[этэр]], зь якога складаліся нябёсы паводле ягоных уяўленьняў.

У эпоху росквіту [[альхімія|альхіміі]] вучэньне пра элемэнты мела характар уяўленьня элемэнтаў як нейкай якасьці. Першае навуковае вызначэньне элемэнтаў як нераскладальных, простых рэчываў даў (эмпірычна) [[Робэрт Бойль]] у 1661 годзе.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Chemical elements}}
* [http://periodicvideos.com/ Відэаагляд усіх элемэнтаў]. Нотынггэмскі ўнівэрсытэт {{ref-en}}

{{Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў}}

{{Накід:Хімія}}

[[Катэгорыя:Хімічныя элемэнты| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]