Прагляд крыніцы для Хуткія шахматы

'''Ху́ткія ша́хматы''' (альбо '''хуткія шахі''') — адмена [[Шахматы|шахматаў]], дзе кожны з бакоў атрымлівае на ход менш часу, чым у [[Кантроль часу|звычайных шахматах]]. Гэта азначае, што ў распараджэньні кожнага з гульцоў меней за 60 хвілінаў на 60-хадовую партыю, а часам і таго меней. Паводле кантролю часу хуткія шахматы дзеляцца дадаткова на непасрэдна хуткія, бліц ды імгненныя; у пэўных сытуацыях выкарыстоўваецца так званы «армагедон», дзе гульцы розных колераў маюць розны запас часу.

Па хуткіх шахматах і бліцы ладзяцца асобныя чэмпіянаты сьвету, хоць і менш прэстыжныя за [[Чэмпіянат сьвету па шахматах|чэмпіянат сьвету па клясычных шахматах]]. Тытулам чэмпіёна ў хуткіх шахах валодае ўкраінец [[Васіль Іванчук]], у бліцы — расеец [[Сяргей Каракін]]; абодвума жаночымі тытуламі валодае ўкраінка [[Ганна Музычук]].

== Характарыстыка ==
Паводле кантролю часу гульня ў шахматы меней чым па 60 хвілінаў на 60 хадоў падзяляецца на чатыры катэгорыі. Таксама пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час.

=== Хуткія шахматы ===
Кожны гулец у хуткіх шахах атрымлівае час ад 10 да 60 хвілінаў<ref name="fidehandbook"/>. Пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час: напрыклад, 10 сэкундаў за ход. У гэтым выпадку запас часу для кожнага гульца з улікам дададзенага часу павінен быць ад 10 да 60 хвілінаў<ref name="fidehandbook">{{Спасылка |url=http://www.fide.com/component/handbook/?id=171&view=article |загаловак = FIDE Handbook — E.I. Laws of Chess — For competitions starting on or after 1 July 2014 — Appendices |дата доступу = 2014-07-27 |выдавец = [[FIDE|World Chess Federation]] |цытата = ''A.1 A ‘Rapidplay’ game is one where either all the moves must be completed in a fixed time of more than 10 minutes but less than 60 minutes for each player; or the time allotted plus 60 times any increment is of more than 10 minutes but less than 60 minutes for each player.'' … ''B.1 A ‘blitz’ game’ is one where all the moves must be completed in a fixed time of 10 minutes or less for each player; or the allotted time plus 60 times any increment is 10 minutes or less.''}}</ref>.

На чэмпіянаце сьвету па хуткіх шахматах гульцы маюць па 15 хвілінаў і па 10 сэкундаў за кожны ход, пачынаючы зь першага<ref name="fidefast"/>.

=== Бліц ===

Кожны гулец у бліцы мае да 10 хвілінаў на партыю<ref name="fidehandbook"/>, таксама без альбо з дадаваньнем часу пасьля кожнага ходу. У апошнім выпадку найчасьцей абіраецца варыянт па тры хвіліны на партыю з двухсэкундным павелічэньнем. Агульны час гульца ў партыі з 60 хадоў у такім разе ня мусіць перавышаць 10 хвілінаў<ref name="fidehandbook"/>.

На чэмпіянаце сьвету па бліцы гульцы маюць па 3 хвіліны і па 2 сэкунды за кожны ход, пачынаючы зь першага<ref name="fidefast">{{Спасылка | url=https://www.fide.com/FIDE/handbook/WorldRapidBlitzChampionshipsRegulations.pdf | загаловак = Regulations for the FIDE World Blitz Championship 2015 & FIDE World Rapid Championship 2015 | выдавец = FIDE | дата публікацыі = 2015 | дата доступу = 18 студзеня 2016}}</ref>.

=== Імгненныя шахматы ===

Кожны гулец у імгненных шахматах мае да 3 хвілінаў па партыю з 40 хадоў<ref name="bullet">{{Спасылка | url=https://www.chessclub.com/user/help/bullet | загаловак = ICC Help: bullet | выдавец = ICC | дата доступу = 6 кастрычніка 2016}}</ref><ref name="chess.com">{{Спасылка | url=https://support.chess.com/customer/portal/articles/1444851-why-are-there-three-different-ratings-in-live-chess- | загаловак = Why are there three different ratings in Live Chess? | выдавец = chess.com | дата доступу = 6 кастрычніка 2016}}</ref>. Найбольш распаўсюджаны варыянт — 2 хвіліны з даданьнем аднае сэкунды або 1 хвіліна з даданьнем дзьвюх сэкундаў.

З розных прычынаў імгненныя шахматы асабліва папулярныя ў он-лайне. Па-першае, недахоп часу не дазваляе апанэнту карыстацца кампутарнымі праграмамі аналізу. Да таго ж он-лайн-гульня пазбаўленая такіх праблемаў гульні на сапраўднай дошцы, як выпадковае крананьне і раскіданьне фігураў пры хуткіх рухах.

=== Армагедон ===

Гэты варыянт гульні абавязкова сканчаецца перамогай аднаго з бакоў, бо чорным у выпадку нічыёй залічваецца перамога. У якасьці кампэнсацыі ж белыя маюць болей часу на партыю. Распаўсюджанымі варыяцыямі ёсьць шэсьць хвілінаў для белых і пяць для чорных альбо пяць і чатыры адпаведна. Пасьля кожнага ходу можа дадавацца дадатковы час<ref name="about_armageddon">{{Спасылка | url=http://chess.about.com/od/chessvariants/a/Armageddon-Tiebreakers.htm | загаловак = Armageddon Tiebreakers | выдавец = about.com | дата доступу = 18 студзеня 2016}}</ref>. Шахматны «армагедон» звычайна ўжываецца на спаборніцтвах, дзе пераможца ня быў выяўлены.

== Мінуўшчына ==
Да зьяўленьня лічбавых гадзіньнікаў стандартам для хуткіх шахаў ці бліцу быў кантроль па пяць хвілінаў на партыю. А да зьяўленьня шахматных гадзіньнікаў увогуле час кантраляваўся судзьдзём, які агучваў яго кожныя 10 сэкундаў.

У 1988 року амэрыканскі гросмайстар [[Ўолтэр Браўн]] заснаваў Сусьветную асацыяцыю бліц-шахматаў.

== Правілы ==
У гульнях з абмежаваным кантролем часу ягонае сканчэньне для аднаго з гульцоў азначае паразу, акрамя тых выпадкаў, калі супернік ня мае дастаткова матэрыялу, каб паставіць мат (у такім разе партыя сканчаецца ўнічыю). «Параза па часе» распаўсюджваецца і на клясычныя шахі, аднак там здараецца нашмат радзей.

Агульнапрынятым на спаборніцтвах па хуткіх шахматах лічыцца правіла «недазволенага ходу»: калі гулец робіць ход немагчымы ход (напрыклад, ход іншай фігурай у той час, як ягоны кароль знаходзіцца пад шахам), ягоны супернік можа паведаміць пра гэта і запатрабаваць прысуджэньня яму перамогі.

У турнірах, дзе патрэбна вызначыць канчатковае становішча ўдзельнікаў, можа выкарыстоўвацца сэрыя з партыяў са скарочаным кантролем часу, звычайна дзьве партыі — па адной кожным колерам. У [[шахбокс]]е таксама выкарыстоўваецца варыянт гульні ў хуткія шахі.

== Чэмпіянаты сьвету ==
Неафіцыйныя сусьветныя спаборніцтвы па хуткіх шахматах ладзяцца з 1970 року; чэмпіянаты сьвету пад эгідай [[ФІДЭ]] існуюць з канца 1980-х.

Першым чэмпіёнам сьвету па «актыўных шахматах» у 1988 року стаў [[Анатоль Карпаў]], неўзабаве турнір стаў звацца чэмпіянатам па хуткіх шахматах<ref name="Rapid Chess">{{Спасылка|url=http://www.bworldonline.com/content.php?section=8&title=Rapid-chess&id=63818 |загаловак=Rapid Chess |выдавец=Business World |дата публікацыі=2013-01-06 |дата доступу=2015-10-15}}</ref>. У гэтым жа годзе першым чэмпіёнам сьвету па бліцы стаў [[Міхаіл Таль]]<ref name="web.archive.org">{{Спасылка|url=http://worldblitz2008.kz/about/championship_history |загаловак=Blitz Championship History (archived) |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081224224849/http://worldblitz2008.kz/about/championship_history |archivedate=24 сьнежня 2008 }}</ref>.

У 1992 року адбыліся першыя жаночыя чэмпіянаты ФІДЭ па хуткіх шахматах і бліцы. Абодва тытулы заваявала вугорская гросмайстарка [[Жужа Полгар]]<ref name="auto"/>.

З 2012 року ФІДЭ ладзіць чэмпіянаты па хуткіх шахах і бліцы ў адзін пэрыяд.

=== Чэмпіёны сьвету ===
{{Слупок-пачатак}}
{{Слупок-2}}
{|class="wikitable"
|+Хуткія шахматы
|-
! № || Імя || Рок || Краіна
|-
| 1 || [[Анатоль Карпаў]] || 1988<ref name="Rapid Chess"/> || {{Сьцягафікацыя|СССР}}
|-
| 2 || [[Гары Каспараў]] || 2001<ref>[http://en.chessbase.com/post/cap-d-agde-world-rapid-championship The title isn’t exactly a historic one, Kasparov’s in 2001 was the first.]</ref> || {{Сьцягафікацыя|Расея}}
|-
| 3 || [[Вішванатан Ананд]] || 2003<ref name="2003rapid">{{Спасылка|url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/2696-1187-anand-is-world-rapid-chess-champion.html | загаловак = FIDE announcement that Anand is World Rapid Champion}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Індыя}}
|-
| 4 || [[Сяргей Каракін]] || 2012<ref name=worldrapid20101>{{Спасылка|url=http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/6282-world-rapid-and-blitz-championships-2012-karjakin-wins.html | загаловак = World Rapid Championship 2012, Karjakin wins}}</ref> ||{{Сьцягафікацыя|Расея}}
|-
| 5 || [[Шахрыяр Мамэд’яраў]] || 2013<ref name="2013rapid">{{Спасылка | url=http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/7140-shakhriyar-mamedyarov-became-the-world-rapid-chess-champion.html | загаловак=Shakhriyar Mamedyarov became the World Rapid Chess Champion}}</ref> ||{{Сьцягафікацыя|Азэрбайджан}}
|-
| 6 || [[Магнус Карлсэн]] || 2014<ref name="2014rapid">{{Спасылка | url=https://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/8083-magnus-carlsen-wins-fide-world-rapid-championship.html | загаловак = Magnus Carlsen wins FIDE World Rapid Championship!}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Нарвэгія}}
|-
| 7 || [[Магнус Карлсэн]] || 2015<ref name="2015rapid">{{Спасылка |url=https://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/9107-world-chess-rapid-and-blitz-championship-2015.html | загаловак=Magnus Carlsen wins 2015 FIDE World Rapid Championship!}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Нарвэгія}}
|-
| 8 || [[Васіль Іванчук]] || 2016<ref>{{Спасылка |url=http://en.chessbase.com/post/vassily-ivanchuk-is-new-world-champion-in-rapid-chess | загаловак=Vassily Ivanchuk is new World Champion in Rapid Chess}}</ref><ref name="2016rapid">{{Спасылка |url=http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/9975-fide-world-rapid-a-blitz-championships-winners-of-rapid.html | загаловак=Double gold for Ukraine in FIDE World Rapid Championship}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Украіна}}
|}
{{col-2}}
{|class="wikitable"
|+Хуткія шахматы (жанчыны)
|-
! № || Імя || Рок || Краіна
|-
| 1 || [[Жужа Полгар]] || 1992<ref name="auto">{{Спасылка | url=https://chessdailynews.com/1992-womens-world-rapid-and-blitz-championship | загаловак = 1992 Women’s World Rapid and Blitz Championship}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Вугоршчына}}
|-
| 2 || [[Антаанэта Стэфанава]] || 2012<ref name="auto1">{{Спасылка|url=https://www.fide.com/index.php?option=com_fidecalendar&view=archiveview&aid=926 | загаловак= FIDE Archive: Women's World Rapid and Blitz Championships 2012}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Баўгарыя}}
|-
| 3 || [[Кацярына Лагно]] || 2014<ref name="women2014rapid">{{Спасылка|url=https://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/7917-kateryna-lagno-crowned-womens-world-rapid-champion.html | загаловак = Kateryna Lagno crowned Women’s World Rapid Champion }}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Украіна}}
|-
| 4 || [[Ганна Музычук]] || 2016<ref name="women2016rapid">{{Спасылка|url=http://chess-results.com/tnr255542.aspx?lan=1&art=1&rd=12&turdet=YES&flag=30&wi=984 | загаловак=FIDE "Women" World Rapid Ch. 2016 Final Ranking after 12 Rounds }}</ref><ref name="2016rapid"/> || {{Сьцягафікацыя|Украіна}}
|}
{{Слупок-канец}}

{{Слупок-пачатак}}
{{Слупок-2}}
{| class="wikitable"
|+Бліц
|-
! № || Імя || Рок || Краіна
|-
| 1 || [[Міхаіл Таль]] || 1988<ref name="1988blitz">{{Спасылка | url=http://www.apnewsarchive.com/1988/World-Champion-Eliminated-From-Blitz-Chess-Tournament/id-1ff9e812e7ddf3b78d47be70d0ec351e | загаловак = World Champion Eliminated From Blitz Chess Tournament}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|СССР}}
|-
| 2 || [[Аляксандар Грышчук]] || 2006<ref name="2006blitz">{{Спасылка|url=https://www.fide.com/index.php?option=com_fidecalendar&view=archiveview&aid=341 | загаловак = FIDE Announcement of World Blitz Championship 2006}}</ref><ref>{{Спасылка | url=http://www.ruschess.com/Archive/view.php?id=602 | загаловак=FIDE World Blitz Championship}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Расея}}
|-
| 3 || [[Васіль Іванчук]] || 2007<ref name="2007blitz">{{Спасылка|url=https://www.fide.com/index.php?option=com_fidecalendar&view=archiveview&aid=456 | загаловак = FIDE announcement of World Blitz Chess Championship 2007}}</ref>|| {{Сьцягафікацыя|Украіна}}
|-
| 4 || [[Леньер Дамінгес]] || 2008<ref name="2008blitz">{{Спасылка| url=https://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/3493-dominquez-wins-world-blitz-championship.html | загаловак=Dominquez wins World Blitz Championship! }}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Куба}}
|-
| 5 || [[Магнус Карлсэн]] || 2009<ref name="2009blitz">{{Спасылка | url=http://articles.latimes.com/2009/nov/29/entertainment/la-ca-chess29-2009nov29 | загаловак = Magnus Carlsen wins blitz championship}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Нарвэгія}}
|-
| 6 || [[Лявон Аранян]] || 2010<ref name="fide.com">{{Спасылка | url=https://www.fide.com/index.php?option=com_fidecalendar&view=archiveview&aid=705 | загаловак = FIDE Archive: World Blitz Championships - Finals}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Армэнія}}
|-
| 7 || [[Аляксандар Грышчук]] || 2012<ref name="2012blitz">{{Спасылка| url=http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/6289-world-blitz-championship-2012-grischuk-wins.html| загаловак=World Blitz Championship 2012, Grischuk wins|выдавец=FIDE|дата публікацыі = 2012-07-09|дата доступу = 15 кастрычніка 2015}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Расея}}
|-
| 8 || [[Ле Кўанг Льем]] || 2013<ref name="2013blitz">{{Спасылка | url=http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/7145-le-quang-liem-is-the-world-blitz-chess-champion.html | загаловак = Le Quang Liem is the World Blitz Chess Champion }}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Віетнам}}
|-
| 9 || [[Магнус Карлсэн]] || 2014<ref name="2014blitz">{{Спасылка | url=https://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/8086-magnus-won-the-world-blitz-championship-2014.html | загаловак = Magnus won the World Blitz Championship 2014}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Нарвэгія}}
|-
| 10 || [[Аляксандар Грышчук]] || 2015<ref name="2015blitz">{{Спасылка|url=https://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/9116-grischuk-world-blitz-chess-championship-2015.html | загаловак = Alexander Grischuk is a new World Blitz Champion }}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Расея}}
|-
| 11 || [[Сяргей Каракін]] || 2016<ref name="2016blitz">{{Спасылка |url=http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/9975-the-winners-of-fide-world-rapid-a-blitz-championships.html| загаловак = Karjakin wins FIDE World Blitz Championship, double gold for Anna Muzychuk}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Расея}}
|}
{{Слупок-2}}
{| class="wikitable"
|+Бліц (жанчыны)
|-
! № || Імя || Рок || Краіна
|-
| 1 || [[Жужа Полгар]] || 1992<ref name="auto"/> || {{Сьцягафікацыя|Вугоршчына}}
|-
| 2 || [[Кацярына Лагно]] || 2010<ref name="women2010blitz">{{Спасылка|url=http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/4783-gm-kateryna-lahno-wins-the-womens-world-blitz-championship-2010.html |загаловак=GM Kateryna Lahno wins the Women's World Blitz Championship 2010 |выдавец = Fide.com |дата публікацыі = 2010-09-18 |дата доступу = 2013-12-08}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Украіна}}
|-
| 3 || [[Валянціна Гуніна]] || 2012<ref name="auto1"/> || {{Сьцягафікацыя|Расея}}
|-
| 4 || [[Ганна Музычук]] || 2014<ref name="women2014blitz">{{Спасылка| url=https://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/7932-anna-muzychuk-is-womens-world-blitz-champion.html | загаловак = Anna Muzychuk is Women's World Blitz Champion}}</ref> || {{Сьцягафікацыя|Славенія}}
|-
| 5 || [[Ганна Музычук]] || 2016<ref name="2016blitz"/> || {{Сьцягафікацыя|Украіна}}
|}
{{Слупок-канец}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
 |прозьвішча = Brady|імя = Frank
 |год = 1973
 |загаловак = Bobby Fischer: Profile of a Prodigy
 |выданьне = 2nd
 |выдавецтва = Dover
 |isbn = 0-486-25925-0
}}
* {{Кніга
 |прозьвішча = Plisetsky|імя = Dimitry
 |прозьвішча2=Voronkov|імя2=Sergey
 |загаловак = Russians versus Fischer
 |год = 2005
 |выдавецтва = Everyman Chess
 |isbn = 1-85744-380-2
}}
* {{Кніга
 | аўтар1=Harper, Bruce
 | аўтар2=Nakamura, Hikaru
 | год = 2009
 | загаловак = Bullet Chess: One Minute to Mate
 | выдавецтва = Russell Enterprises
 | isbn = 978-1-888690-67-5
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.fide.com/component/handbook/?id=125&view=article Правілы ФІДЭ]
* [https://web.archive.org/web/20180208200512/http://velocitychess.com/ Анляйнавы сэрвіс па хуткіх шахах]
* [http://ChessBullet.com/ Online Chess Clock / Анляйнавы шахматны гадзіньнік]

{{Шахматы}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Шахматная тэрміналёгія]]
[[Катэгорыя:Кантроль часу ў шахматах]]
[[Катэгорыя:Гісторыя шахматаў]]