Прагляд крыніцы для Тэрмэнвокс

{{Музычны інструмэнт
|назва                      = Тэрмэнвокс
|кляса                      = электронны
|назвы                      = тэрмэн
|выява                      = Theremin-Exhibit-02, Bakken Museum.jpg
|памер_выявы                = 
|подпіс_выявы               = Драўляная мадэль тэрмэнвоксу
|клясыфікацыя               = электрафон
|горнбостэль_закс           = 53
|горнбостэль_закс_апісаньне = [[электрафон]]
|вынаходнікі                = [[Леў Тэрмэн]]
|стварэньне                 = 1920
|тэмбар                     = 
|гучнасьць                  = 
|гучаньне                   = Epro theremin middle bach.ogg
|подпіс_гучаньня            = Выкананьне «Ісус, радасьць жаданьня чалавечага» Ё. С. Баха на тэрмэнвоксе «Moog Etherwave»
|дыяпазон                   = 
|тон                        = 
|падобныя                   = {{Просты сьпіс|
* [[Хвалі Мартэно]]
* [[Траўтоніюм]]
* [[Электратэрмэнвокс]]
}}
|музыкі                     = {{Просты сьпіс|
* [[Жан-Мішэль Жар]]
* [[Лідзія Кавіна]]
* [[Памэлія Кэрстын]]
* [[Торвальд Ёргенсэн]]
}}
|вытворцы                   = {{Просты сьпіс|
* [[Moog Music|Moog Music Inc.]]
* Burns Theremins
* Harrison Instruments
* Theremaniacs LLC
* PAiA Corporation
* Jaycar Electronics
}}
|артыкулы                   = 
}}
'''Тэрмэнво́кс''' ці '''тэрмэн''', сьпярша вядомы як '''этэрфон''' — [[Электронны музычны інструмэнт|электрамузычны інструмэнт]], названы паводле імя вынаходніка, [[Леў Тэрмэн|Льва Тэрмэна]], які запатэнтаваў яго ў 1928 року.

Гэта адзін зь першых электронных інструмэнтаў, які кіруецца выканаўцам бяздотыкава дзякуючы дзьвюм антэнам, якія атрымліваюць інфармацыю пра разьмяшчэньне рук тэрмэніста. Адна з антэнаў кіруе [[Ваганьні|ваганьнямі]] ([[Частасьць|частасьцю]] гуку), другая — [[амплітуда]]й ([[Гучнасьць|гучнасьцю]] інструмэнта). Атрыманыя электрычныя [[сыгнал]]ы з тэрмэнвоксу падаюцца на [[дынамік]] праз [[узмацняльнік]].

== Мінуўшчына ==
Інструмэнт быў распрацаваны ў кастрычніку 1920 року маладым супрацоўнікам [[Фізыка-тэхнічны інстытут імя Ёфэ Расейскай акадэміі навук|Фізыка-тэхнічнага інстытуту ў Петраградзе]] [[Леў Тэрмэн|Львом Тэрмэнам]], які працаваў над задачай вымярэньня дыэлектрычнай сталай газаў пры розных цісках і тэмпэратурах<ref name="kokin">{{Артыкул|аўтар = Лев Кокин.|загаловак = История о том, как из электроизмерительного прибора родилась электромузыка|арыгінал = |спасылка = http://andrey.eto-ya.com/ob-izobretenii-termenvoksa|аўтар выданьня = |выданьне = Наука и жизнь|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 1967|выпуск = |том = |нумар = 12|старонкі = 130—138|isbn = }}</ref>. Прыбор апынуўся вельмі адчувальным, рэагаваў на найдрабнейшыя ваганьні ёмістасьці хістальнага контуру, якая зьмянялася ад набліжэньня рукі. Паколькі Леў Тэрмэн зь дзяцінства захапляўся музыкай, ён здолеў падабраць мэлёдыю і ўжо ў лістападзе на паседжаньні гуртка мэханікаў даў свой першы канцэрт<ref name="kokin" />. Сьпярша свой музычны інструмэнт навуковец назваў «''этэратонам''» (гук з этэру, паветра); неўзабаве ён быў перайменаваны ў тэрмэнвокс<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 23 жніўня 2010|url = http://statehistory.ru/1038/Lev-Termen/|загаловак = Лев Термен - изобретатель электронной музыки, советский разведчик, политзаключённый и лауреат Сталинской премии|фармат = |назва праекту = Россия. История государства|выдавец = |дата доступу = 9 лютага 2017|мова = ru|камэнтар = }}</ref>.

Пасьля туру па Эўропе, дзе Тэрмэн дэманстраваў сваё вынаходніцтва пры перапоўненых залях, навуковец пераехаў у [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]], дзе ў 1928 року запатэнтаваў тэрмэнвокс<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = https://www.google.com/patents/US1661058|загаловак = Method of and apparatus for the generation of sounds. US 1661058 A|фармат = |назва праекту = Google Patents|выдавец = |дата доступу = 9 лютага 2017|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Пазьней ён перадаў правы на камэрцыйную вытворчасьць [[RCA|Радыёкарпарацыі Амэрыкі]].

[[Файл:Theremin At The Musical Museum, Brentford, London.jpg|значак|250пкс|зьлева|Тэрмэнвокс RCA ў Музычным музэі Брэнтфарду (Вялікабрытанія).]]
Тэрмэнвокс RCA (выпушчаны пасьля [[Крах на Ўол-стрыт 1929 году|біржавага краху 1929 року]]) не здабыў камэрцыйнага посьпеху, але, тым ня меней, уразіў як амэрыканцаў, так і замежнікаў. Пасьпяховыя туры па ЗША правялі, напрыклад, [[Клара Рокмар]], у 1930-х — Люсі Байглаў Роўзэн{{Зноска|Glinsky|2000|Glinsky|127—128}}.

У 1938 Леў Тэрмэн вяртаецца ў СССР пры цьмяных абставінах. Паводле непацьверджаных зьвестак, ён быў выкрадзены зь нью-ёрскай кватэры агентамі НКВД<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 23 лютага 2005|url = https://h2g2.com/edited_entry/A520831|загаловак = Theramin|фармат = |назва праекту = The Hitchhiker's Guide to the Galaxy: Earth Edition|выдавец = |дата доступу = 9 лютага 2017|мова = en|камэнтар = }}</ref> і ў [[СССР]] трапіў у лягер у Магадане, дзе працаваў у «{{Не перакладзена|Шарашка|шарашцы|ru|Шарашка}}». У біяграфічнай кнізе 2000 року «Тэрмэн: этэрная музыка і шпіянаж», прысьвечанай вынаходніку, Альбэрт Глінскі выказвае меркаваньне, нібыта Леў Тэрмэн вярнуўся ў СССР, каб не вяртаць агромністыя даўгі, але там трапіў пад сталінскія рэпрэсіі. Толькі ў 1991 року Тэрмэн зноў трапіў у ЗША{{Зноска|Glinsky|2000|Glinsky|185—187, 329}}.

Па Другой сусьветнай вайне цікавасьць да тэрмэнвоксу ў ЗША спала, галоўным чынам таму, што былі вынайдзеныя навейшыя электронныя інструмэнты. Аднак тэрмэнвокс захаваў папулярнасьць у электронных энтузіястаў і аматараў-самаробцаў. Адным з такіх энтузіястаў быў [[Робэрт Муг]], які пачаў зьбіраць тэрмэнвоксы ў 1950-х, яшчэ навучаючыся ў школе. Пазьней ён пачаў прадаваць наборы для ўласнаручнай зборкі інструмэнта і на аснове тэрмэнвокса вынайшаў уласны [[сынтэзатар]] «[[Moog (сынтэзатар)|Moog]]». Каля 1955 адзін з Мугавых калегаў, піянэр электроннай музыкі [[Рэйманд Скот]], сабраў на аснове ягонага канструктара новы інструмэнт [[клявівокс]], які ўяўляў зь сябе тэрмэнвокс з клявішамі<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.raymondscott.net/features/robert-moog/|загаловак = Robert Moog interview|фармат = |назва праекту = Raymond Scott. 1908—1994|выдавец = |дата доступу = 9 лютага 2017|мова = en|камэнтар = }}</ref>.

Цяпер гатовыя інструмэнты і наборы для зборкі выпускаюць такія вытворцы, як «[[Moog Music|Moog Music Inc.]]», «Burns Theremins», «Harrison Instruments, Inc.», «Theremaniacs LLC», «PAiA Corporation USA», «Jaycar Electronics».

== Прынцып работы ==
[[Файл:Block diagram Theremin.png|значак|upright=1.5|Блёк-схема тэрмэнвоксу. Фіялетавым пазначаны амплітудны контур, жоўтым — танальны контур, чырвоным — аўдыёвыхад.]]
Тэрмэнвокс адрозьніваецца ад іншых музычных інструмэнтаў тым, што гук на ім здабываецца безь непасрэднага фізычнага кантакту. Тэрмэніст стаіць перад інструмэнтам і маша рукамі перад дзьвюмя мэталёвымі антэнамі. Адлегласьць ад вэртыкальнае простае антэны вызначае частасьць (тон), ад гарызантальнае падковападобнае — амплітуду (гучнасьць). Чым бліжэйшая рука да першай антэны, тым вышэйшы гук; чым бліжэйшая рука да другой антэны, тым гук цішэйшы. Па сутнасьці антэны не зьяўляюцца такімі, бо служаць ня дзеля прыманьня-перадачы радыёхваляў, а выконваюць ролю [[кандэнсатар]]аў.

Дзеля генэрацыі аўдыёсыгналу ў тэрмэнвоксе прымяняецца прынцып [[гетэрадын]]а. Электронны ланцуг інструмэнта складаецца з двух [[Радыёчастасьць|радыёчастасных]] [[Электронны генэратар|генэратараў]], якія прадукуюць сыгналы да 500 [[Герц|кГЦ]], каб зьменшыць [[Электрамагнітныя завады|перашкоды]]. Адзін генэратар працуе на пастаяннай частасьці, другі — амаль на той самай, але яна можа зьмяняцца тэрмэністам набліжэньнем ці аддаленьнем да тонавай антэны. Міксэр вяртае рознасьць двух тонаў і перадае гук на ўзмацняльнік.

Кантроль гучнасьці ажыцьцяўляецца падобным чынам іншай рукой тэрмэніста. Калі рука набліжаецца да антэны, пастаянная частасьць схемы зьмяншаецца з-за павелічэньня ёмістасьці, што расстройвае генэратар і паніжае ток, які праходзіць празь яго.

[[Файл:Jean Michel Jarre spielt auf einem Theremin.jpg|250пкс|значак|[[Жан-Мішэль Жар]] выконвае кампазыцыю на тэрмэнвоксе]]
Уменьне працы з гукавой антэнай вельмі істотнае пры гульні на тэрмэнвоксе, паколькі, у адрозьненьне ад традыцыйных інструмэнтаў, дзе гук спыняецца пасьля сканчэньня дотыку ці пры заглушэньні рэзанатару, тэрмэніст мусіць, па выказваньні [[Клара Рокмар|Клары Рокмар]], «граць ня толькі ноты, а і паўзы»<ref>{{Спасылка|аўтар = Bob Moog.|прозьвішча = Moog|імя = Bob|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 26 кастрычніка 2002|url = http://www.thereminvox.com/article/articleview/21/1/22/|загаловак = In Clara's Words|фармат = |назва праекту = thereminvox.com|выдавец = |дата доступу = 9 лютага 2017|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Калі «тонавая» рука пераходзіць між нотамі без паніжэньня гуку, атрымліваецца «хісткі» гук, падобны да гуку {{Не перакладзена|Сьлізгаючая флейта|джаз-флейты||Slide whistle}} ці да [[глісанда]] пры гульні на [[Скрыпка|скрыпцы]]. Невялікія хістаньні «тонавай» рукі даюць эфэкт [[вібрата]]. Каб атрымаць асобныя ноты, неабходна заглушаць «гукавай» рукой сыгнал, пакуль «тонавая» рука пераходзіць у іншую пазыцыю.

== Падобныя інструмэнты ==
* [[Хвалі Мартэно]] (1928) таксама заснаваныя на прынцыпе гетэрадынных генэратараў, аднак дадаткова маюць клявіятуру і паўзунок, гук здабываецца дотыкам<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.thomasbloch.net/en_ondes-martenot.html|загаловак = Ondes Martenot|фармат = |назва праекту = |выдавец = Thomas Bloch|дата доступу = 9 лютага 2017|мова = en|камэнтар = }}</ref>.
* [[Электратэрмэнвокс]] (1950-я<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.electrotheremin.com/etfaq.htm|загаловак = FAQ's|фармат = |назва праекту = The Paul Tanner Electro-Theremin Page|выдавец = |дата доступу = 9 лютага 2017|мова = en|камэнтар = }}</ref>) ня мае гетэрадынных генэратараў і ёсьць дотыкавым, аднак выдае бесьперапынныя частасныя і танальныя варыяцыі гукаў, падобных да тэрмэнвокса.
* [[Траўтоніюм]] (1929), манафанічны электронны інструмэнт Фрыдрыха Траўтвайна.
* Пэрсэфон (2004), аналягавы клявішны сынтэзатар з [[MIDI]], дазваляе выдаваць бесьперапынныя гукі ў мэжах да 10 актаваў.
* [[Кантынуўм (музычны інструмэнт)|Кантынуўм]] (1998) складаецца з плоскай паверхні, па якой музыка водзіць пальцамі, рэгулюючы тон і тэмбар гуку. Падобны да клявішнага інструмэнту бяз клявішаў.
* [[Музычная піла|Музычная]], або сьпеўная піла, дзе гук здабываецца з [[Аднаручка|ручной пілы]] і нагадвае гучаньне тэрмэнвоксу.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар          = 
|імя            = Carolina
|прозьвішча     = Eyck
|частка         = 
|загаловак      = The Art of Playing the Theremin
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = Berlin
|выдавецтва     = SERVI Verlag
|год            = 2006
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 3-933757-08-8
|наклад         = 
}}
* {{Кніга
|аўтар          = 
|імя            = Albert
|прозьвішча     = Glinsky
|частка         = 
|загаловак      = Theremin: Ether Music and Espionage
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://books.google.by/books?id=6DHlQJcMpBQC&printsec=frontcover&redir_esc=y&hl=en#v=onepage&q&f=false
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = Urbana, Illinois
|выдавецтва     = University of Illinois Press
|год            = 2000
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 0-252-02582-2
|наклад         = 
|ref            = Glinsky
}}
* {{Кніга
|аўтар          = 
|імя            = Clara
|прозьвішча     = Rockmore
|частка         = 
|загаловак      = Method for Theremin
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.electrotheremin.com/claramethod.html
|адказны        = Edited by David Miller & Jeffrey McFarland-Johnson
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = 
|год            = 1998
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|наклад         = 
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.thereminworld.com/ Сьвет тэрмэнвоксу]

[[Катэгорыя:Электронныя музычныя інструмэнты]]
[[Катэгорыя:Расейскія музычныя інструмэнты]]
[[Катэгорыя:Вынаходніцтвы Льва Тэрмэна]]
[[Катэгорыя:Экспэрымэнтальныя музычныя інструмэнты]]
[[Катэгорыя:Монафанічныя сынтэзатары]]