Прагляд крыніцы для Сямігадовая вайна

{{Іншыя значэньні|тып=артыкул|Сямігадовая вайна (неадназначнасьць)|вайну ў Эўропе XVIII стагодзьдзя|іншыя значэньні}}
{{Вайна
|Назва                 = Сямігадовая вайна
|Частка                = 
|Выява                 = Benjamin West 005.jpg|300пкс
|Подпіс да выявы       = [[Бэнджамін Ўэст]]. «[[Сьмерць генэрала Вульфа]]» (1771) у [[Бітва на палёх Абрагама|бітве на палёх Абрагама]] над [[Квэбэк (горад)|Квэбэк]]ам ([[Канада]]).
|Дата                  = 1754/1756—1763
|Месца                 = Эўропа, Паўночная і Цэнтральная Амэрыка, Афрыка, Індыя, Філіпіны
|Прычына               = 
|Вынік                 = {{Просты сьпіс|
* [[Пецярбурская мірная дамова (1762)]]
* [[Гамбурская мірная дамова (1762)]]
* [[Парыская мірная дамова (1763)]]
* [[Губэртусбурская мірная дамова]] (1763)
}}
|Тэрытарыяльныя зьмены = ''[[Status quo ante bellum|бязь зьменаў]]'' у Эўропе. Пераразьмеркаваньне калёніяў паміж Вялікабрытаніяй, Францыяй і Гішпаніяй.
* Францыя саступіла Вялікабрытаніі [[Канада (Новая Францыя)|Новую Францыю]] (акрамя Люізыяны) і прызнала брытанскае вяршынства ў [[Бэнгалія|Бэнгаліі]].
* Гішпанія саступіла Вялікабрытаніі Флёрыду.
* Францыя саступіла Гішпаніі Люізыяну.
* Вялікабрытанія вярнула Гішпаніі Кубу і Філіпіны.
|Супернік1             = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцягафікацыя|Каралеўства Вялікабрытанія}}
* {{Сьцягафікацыя|Прусія|1750}}
* {{Сьцяг|Гановэр|1692}} [[Браўншвайг-Люнэбург|Гановэр]]
* [[Файл:Blason duché ni Brunswick.svg|20пкс]] [[Браўншвайг-Вольфенбютэль]]
* [[Файл:Flag of the Iroquois Confederacy.svg|20пкс]] [[Іракезы|Іракеская канфэдэрацыя]]
* {{Сьцяг|Партугалія|1750}} [[Партугалія (каралеўства)|Партугалія]] <small>(з 1762)</small>
* [[Файл:Flag of Hesse.svg|20пкс]] [[Гесэн-Касэль]]
* [[Файл:Flagge Fürstentum Schaumburg-Lippe.svg|20пкс]] [[Шаўмбург-Ліпэ]]
}}
|Супернік2             = {{Просты сьпіс|
* {{Сьцягафікацыя|Каралеўства Францыя}}
* {{Сьцяг|Аўстрыя|імпэрыя}} [[Аўстрыя (эрцгерцагства)|Аўстрыя]]
* {{Сьцягафікацыя|Расейская імпэрыя}} <small>(да 1762)</small>
* {{Сьцяг|Гішпанія|1748}} [[Гішпанская імпэрыя]] <small>(з 1762)</small>
* {{Сьцягафікацыя|Швэцыя}} <small>(1757-62)</small>
* {{Сьцягафікацыя|Курфюрства Саксонія}}
* {{Сьцягафікацыя|Магольская імпэрыя}} <small>(з 1757)</small>
}}
|Камандуючыя1          = 
{{Сьцяг|Прусія|1750}} [[Фрэдэрык II Вялікі|Фрэдэрык II]]
* [[Генрых Прускі (1726—1802)|Прынц Генрых]]
* [[Фрыдрых Вільгельм фон Зэйдліц|Фрыдрых фон Зэйдліц]]
{{Сьцяг|Каралеўства Вялікабрытанія}} [[Георг II (кароль Вялікабрытаніі)|Георг II]] <small>(да 1760)</small><br/>
{{Сьцяг|Каралеўства Вялікабрытанія}} [[Георг III (кароль Вялікабрытаніі)|Георг III]] <small>(ад 1760)</small>
* [[Ўільям Піт (старэйшы)|Ўільям Піт]]
* [[Джон Манэрс (маркіз Гранбі)|Джон Манэрс]]
* [[Робэрт Клайв]]
* [[Джэфры Амгэрст]]
{{Сьцяг|Гановэр|1692}} [[Фэрдынанд фон Браўншвайг-Вольфенбютэль|Фэрдынанд Браўншвайскі]]<br/>
[[Файл:Flag Portugal (1750).svg|20пкс]] [[Вільгельм (граф Шаўмбургу-Ліпэ)|Вільгельм]]
|Камандуючыя2          = 
{{Сьцяг|Каралеўства Францыя}} [[Людовік XV]]
* [[Шарль дэ Руан-Сюбіз]]
* [[Люі Шарль Сэзар ле Тэлье]]
{{Сьцяг|Аўстрыя|імпэрыя}} [[Марыя Тэрэзія]]
* [[Карл Аляксандар Лётарынскі]]
* [[Леапольд Ёзэф фон Даўн]]
* [[Франц Морыц фон Лясі]]
* [[Марыс Бэнёўскі]]
* [[Эрнст Гідэон фон Ляўдон]]
{{Сьцяг|Расейская імпэрыя}} [[Лізавета (расейская імпэратарка)|Лізавета]] <small>(да 1762)</small><br/>
{{Сьцяг|Расейская імпэрыя}} [[Пётар III]] <small>(ад 1762)</small><br/>
* [[Пётар Салтыкоў]]
* [[Ўільям Фэрмар]]
* [[Аляксандар Бутурлін]]
{{Сьцяг|Гішпанія|1748}} [[Карляс III]]
* Нікаляс дэ Карвахал
* [[Пэдра Абарка дэ Балеа]]
* [[Мануэль Роха дэль Рыё]]
* Хуан дэ Прада
* [[Пэдра Антоніё дэ Сэвальёс]]
{{Сьцяг|Курфюрства Саксонія}} [[Аўгуст Сас|Фрыдэрык Аўгуст II]]
* [[Фрыдэрык Аўгуст Рутоўскі]]
{{Сьцяг|Магольская імпэрыя}} [[Аламгір II]] <small>(да 1759)</small><br/>
{{Сьцяг|Магольская імпэрыя}} [[Шаг Алам II]] <small>(ад 1759)</small><br/>
* Наваб Шыраджу-уд-Даўляху
* {{Не перакладзена|Аркот (дзяржава)|Наваб Карнатыкі|ta|ஆற்காடு நவாப்}}
|Сілы1                 = 
|Сілы2                 = 
|Сілы3                 = 
|Сілы4                 = 
|Страты1               = 
|Страты2               = 
|Страты3               = 
|Страты4               = 
|Агульныя страты       = 
|Дадаткі               = 
}}
{{Бітвы Сямігадовай вайны}}
'''Сямігадо́вая вайна́''' — вайна, якая цягнулася паміж 1754 і 1763, але асноўныя падзеі адбываліся ў сямігадовы пэрыяд 1756—1763 рокаў. У канфлікце ўдзельнічала большасьць тагачасных [[Вялікая дзяржава|вялікіх дзяржаваў]], баявыя дзеі вяліся ў Эўропе, Паўночнай і Цэнтральнай Амэрыцы, Заходняй Афрыцы, Індыі і Філіпінах. У гістарыяграфіі асобных краінаў вайну таксама называюць паводле ўдзельнікаў на адпаведным тэатры: [[Француска-індзейская вайна]] ў ЗША або Вайна заваёвы ў франкамоўнай Канадзе, хоць у ангельскамоўнай яе частцы яна завецца Сямігадовай (Паўночная Амэрыка, 1754-63); [[Памэранская вайна]] (Швэцыі з Прусіяй, 1757-62); Трэцяя [[Карнацкія войны|Карнацкая вайна]] (на Індыйскім паўвостраве, 1757-63); Трэцяя [[Сылескія войны|Сылеская вайна]] (Прусіі з Аўстрыяй, 1756-63).

Вайна была выкліканая сутычкай інтарэсаў вялікіх дзяржаваў Эўропы. [[Вялікабрытанія (каралеўства)|Вялікабрытанія]] спаборнічала як з [[Францыя (каралеўства)|Францыяй]], так і з [[Гішпанская імпэрыя|Гішпаніяй]] за гандаль і калёніі. Тым часам крэплая [[Прусія (каралеўства)|Прусія]] змагалася з [[Габсбурская манархія|Аўстрыяй]] за панаваньне ўнутры і звонку [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] ў цэнтральнай Эўропе. Неўзабаве па [[Вайна за аўстрыйскую спадчыну|вайне за аўстрыйскую спадчыну]] вялікія дзяржавы «[[Дыпляматычная рэвалюцыя|памяняліся партнэрамі]]»; Прусія склала [[Ангельска-прускі хаўрус (1756)|хаўрус з Брытаніяй]], а традыцыйныя ворагі — Францыя і Аўстрыя — сфармавалі [[Вэрсальская дамова (1756)|ўласны альянс]]. Да ангельска-прускага зьвязу далучыліся меншыя [[Сьпіс тэрыторыяў Сьвятой Рымскай імпэрыі|нямецкія дзяржавы]] (асабліва [[Гановэр]]), а пазьней і [[Партугальская імпэрыя|Партугалія]]. У аўстра-францускі хаўрус увайшлі [[Швэцыя]], [[Саксонія (курфюрства)|Саксонія]] і, пазьней, Гішпанія. [[Расейская імпэрыя]] спачатку супрацоўнічала з Аўстрыяй, але пасьля ўзыходу на сталец цара [[Пётар III|Пятра III]] у 1762, падобна Швэцыі, заключыла сэпаратны мір з Прусіяй.

Вайна скончылася падпісаньнем у 1763 мірных дамоваў [[Парыская мірная дамова (1763)|у Парыжы]] паміж Францыяй, Гішпаніяй і Вялікабрытаніяй і [[Губэртусбурская мірная дамова|ў Губэртусбургу]] паміж Саксоніяй, Аўстрыяй і Прусіяй. Вайна ў Эўропе характарызавалася аблогамі і падпаламі гарадоў, а таксама надзвычайна высокімі стратамі ў бітвах: агулам загінула паміж 900 000 і 1 400 000 чалавек.

Найбольшага посьпеху ў Сямігадовай вайне дабілася Вялікабрытанія, якая займела большасьць [[Новая Францыя|Новай Францыі]] ў Паўночнай Амэрыцы, [[Гішпанская Флёрыда|Гішпанскую Флёрыду]], некалькі [[Карыбы|карыбскіх]] астравоў у [[Вэст-Індыя|Вэст-Індыі]], калёнію [[Сэнэгал]] на заходнім узьбярэжжы Афрыкі і пераўзыходзтва над францускімі гандлёвымі фарпостамі на Індыйскім субкантынэнце. [[Індзейцы|Амэрыканскія абарыгены]] былі выгнаныя зь мірных паселішчаў і ня здолелі вярнуць страчаны статус пасьля [[Паўстаньне Пантыяка|вайны Пантыяка]]. У Эўропе вайна пачалася скрайне катастрафічна для Прусіі, аднак спалучэньне ўдачы і пасьпяховае стратэгіі дазволіла каралю [[Фрыдэрык II Вялікі|Фрыдэрыку Вялікаму]] аднавіць прускія пазыцыі і захаваць ''[[status quo ante bellum]]'' напрыканцы вайны. Удзел Партугаліі, Гішпаніі і Швэцыі не вярнуў іх да страчанага статусу вялікіх дзяржаваў. Францыя пазбавілся мноства калёніяў і была абцяжараная вайсковай запазычанасьцю, Гішпанія страціла Флёрыду, але атрымала [[Француская Люізыяна|Францускую Люізыяну]] і вярнула кантроль над калёніямі [[Куба]]й ды [[Філіпіны (генэрал-капітанства)|Філіпінамі]], заваяванымі было Брытаніяй.

== Літаратура ==
* Anderson, Fred. ''Crucible of War: The Seven Years' War and the Fate of Empire in British North America, 1754—1766''. Faber and Faber, 2000. [http://www.amazon.com/Crucible-War-British-America-1754-1766/dp/0375706364/ excerpt and text search]
* Asprey, Robert B., ''Frederick the Great: The Magnificent Enigma'' (Ticknor & Field Publishing: New York, 1986).
* Baugh, Daniel. ''The Global Seven Years War, 1754—1763'' (Pearson Press, 2011) 660 pp; [http://www.h-france.net/vol13reviews/vol13no5osman.pdf online review in H-FRANCE]
* Carter, Alice Clare. ''The Dutch Republic in Europe in the Seven Years' War''. MacMillan, 1971.
* Duffy, Christopher. ''Instrument of War: The Austrian Army in the Seven Years War'' (2000); ''By Force of Arms (The Austrian Army in the Seven Years War, Vol II'' (2008)
* Dull, Jonathan R.. [http://books.google.pt/books?id=4ns-VTh45SMC&pg=PA88&dq=%22Portugal+repulsed+the+Spanish+attack%22&hl=pt-PT&sa=X&ei=OwK9UdyQEOLy7Aai24H4Dg&redir_esc=y#v=onepage&q=%22Portugal%20repulsed%20the%20Spanish%20attack%22&f=false ''The Age of the Ship of the Line: the British and French navies, 1650—1851'']. University of Nebraska Press, 2009. {{ISBN|978-0-8032-1930-4}}.
* Dull, Jonathan R.. ''The French Navy and the Seven Years' War''. University of Nebraska Press, 2005.
* Dumouriez, Charles-François. [http://books.google.pt/books?id=Ve8rAQAAMAAJ&pg=PA19&dq=%22was+highly+celebrated+in+Portugal,%22&hl=pt-PT&sa=X&ei=Eg7BUbGeJoeJ7AbK9YCgCw&redir_esc=y#v=onepage&q=%22was%20highly%20celebrated%20in%20Portugal%2C%22&f=false ''An Account of Portugal, as it Appeared in 1766 to Dumouriez'']. Lausanne, 1775.
* Fowler, William H.. ''Empires at War: The Seven Years' War and the Struggle for North America''. Vancouver: Douglas & McIntyre, 2005. {{ISBN|1-55365-096-4}}.
* García Arenas, Mar. [http://rua.ua.es/dspace/bitstream/10045/1369/1/RHM_22_14.pdf  ''El periplo ibérico del general Dumouriez: Una aproximación a las relaciones diplomáticas hispano-portuguesas (1765—1767)''] (in Spanish). Revista de Historia Moderna, Anales de la Universidad de Alicante, n. 22, 2004, pp.&nbsp;403-430. ISSN 0212-5862.
* Heidler, David Stephen; Heidler, Jeanne T.. ''[http://books.google.com/books?id=lJy1_faYLp0C Daily lives of civilians in wartime early America: from the colonial era to the Civil War]''. Greenwood Publishing Group; 2007. {{ISBN|978-0-313-33526-6}}.
* Keay, John. ''The Honourable Company: A History of the English East India Company''. Harper Collins, 1993.
* Luvaas, Jay, ''Frederick the Great on the Art of War'' (The Free Press: New York, 1966).
* Marston, Daniel. ''The Seven Years' War''. Essential Histories. Oxford, UK: Osprey, 2001. {{ISBN|1-84176-191-5}}. [http://www.amazon.com/Seven-Years-War-Daniel-Marston/dp/1579583431/ excerpt and text search]
* McLynn, Frank. ''1759: The Year Britain Became Master of the World''. London: Jonathan Cape, 2004. {{ISBN|0-224-06245-X}}.
* Rodger, N. A. M.. ''Command of the Ocean: A Naval History of Britain 1649—1815''. Penguin Books, 2006.
* Smith, Digby George. ''Armies of the Seven Years' War: Commanders, Equipment, Uniforms and Strategies of the 'First World War''' (2012)
* Szabo, Franz A. J.. ''The Seven Years' War in Europe 1756—1763''. Longman, 2007, Paperback edition, {{ISBN|0-582-29272-7}}.
* Terrage, Marc de Villiers du.[http://books.google.pt/books?id=L_1YAAAAMAAJ&q=%22d%C3%A9faites+en+Allemagne+et+en+Portugal%22&dq=%22d%C3%A9faites+en+Allemagne+et+en+Portugal%22&hl=pt-PT&sa=X&ei=4P68UcXqN-rG7AaL8oD4Cw&redir_esc=y ''Les dernières années de la Louisiane française''] (in French). E. Guilmoto, 1904.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/seven-years-war Сямігадовая вайна] {{ref-en}} ў ''Канадзкай энцыкляпэдыі''
* [https://web.archive.org/web/20080404000807/http://leuthenjournal.com/ Leuthen Journal]
* [http://napoleonistyka.atspace.com/FRENCH_ARMY.htm The French Army 1600—1900]
* [http://faculty.marianopolis.edu/c.belanger/QuebecHistory/encyclopedia/SevenYearsWar-FrenchandIndianWar-TheWaroftheConquest.htm Events and the participants in the Seven Years' War]
* [https://web.archive.org/web/20131221124712/http://ns1763.ca/remem/7yw-timeline-w.html Seven Years' War timeline]
* [http://www.heritage.nf.ca/exploration/7years.html Memorial University of Newfoundland’s page about the war]
* [http://www.kronoskaf.com/syw/ Kronoskaf.com: Seven Years' War Knowledge Base]
* [http://1759.ccbn-nbc.gc.ca 1759: From the Warpath to the Plains of Abraham Virtual Exhibition.]
* [http://faculty.marianopolis.edu/c.belanger/QuebecHistory/encyclopedia/SevenYearsWar-FrenchandIndianWar-TheWaroftheConquest.htm The Seven Years' War in Canada]
* [http://www.civilization.ca/cwm/exhibitions/gallery1/clash_e.shtml Clash of Empires and The Battle of the Plains of Abraham — The Canadian War Museum]

[[Катэгорыя:Сямігадовая вайна| ]]