Прагляд крыніцы для Селы

{{Гісторыя Латвіі}}
'''Се́лы''' (Село́ны)&nbsp;— [[усходнія балты|усходнебалцкае]] племя, што ў [[13 стагодзьдзе|ХІІІ стагодзьдзі]] жыло на левым беразе [[Заходняя Дзьвіна|Заходняй Дзьвіны]], на поўдні сучаснай [[Латвія|Латвіі]] і часткова паўночным усходе [[Летува|Летувы]]. Колішнім племянным цэнтрам селаў лічыцца [[гарадзішча Селпілс]] (існуе з 6 ст.) на беразе Заходняй Дзьвіны. Селы вялі барацьбу супраць нямецкай агрэсіі, але ў [[1208]] трапілі пад уладу [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэна]]. 

У 2021 годзе ў Латвіі прыняты закон, згодна зь якім вылучаецца пяты гістарычны рэгіён у складзе Латвіі&nbsp;— Сэлія (апроч Латгалэ, Зэмгалэ, Курзэмэ й Відзэмэ).

== Назва ==
Назва селаў найімаверней гідранімічнага паходжаньня, ад назвы краю ''*Sėlia'' (Се́ля, Се́лія), якая ад не захаванай да сёньня рачной назвы тыпу балцк. *''Sēla''.

Ад кораня ''*sel-{{Рыска}}sal-'', ад якога таксама латвійскія гідронімы тыпу ''Sēlīte, Salaca, Salate, Saliene, Sal-upe'', літоўскія ''Sėliupis, Sal-upis, Sala, Salantas'', таксама балцкія гідронімы на Павоччы тыпу ''Села, Селна, Сельна, Сэлена, Салона''<ref>Топоров В. Н. Еще раз о неврах и селах в общебалтийском этноязыковом контексте (народ, земля, язык, имя). Из истории и.-евр. *''neur-'': *''-nour-'' и *''sel-'' (неумирающая память об одном балтийском племени) // Балто-славянские исследования. XVII. Москва, 2006. С. 479—482.</ref>.

Зьвязана зь летувіскім ''salti'' «памалу цячы, разьлівацца», прускім ''salus'' «дажджавы ручай». Назва ракі Села значыла «Плыткая (рака)».

Адзіны тапонім, зьвязаны зь селамі, на тэрыторыі сучаснай Беларусі&nbsp;— [[Селігоры]] (< ''Сълигора'' < ''Sēligalā'' «Селіголь; край селаў»<ref>K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. C. 539.</ref>).

Назвы многіх рэгіёнаў, утвораныя ад назваў балцкіх плямёнаў, зьвязаныя менавіта з гідронімамі, якія найчасьцей таксама не захаваліся й не ідэнтыфікуюцца. Назвы [[Галінды|Галінда]], Натангія (прускія землі), [[Яцьвягі|Яцьвязь]], Судовія (зямля роднасных яцьвягам судоваў)<ref>V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 207—208, 296—289, 649, 890.</ref>, [[Нальшчаны|Нальша]], [[Латгалы|Латыголь]]<ref>K. Karulis. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 2001. C. 504—507.</ref>, імаверна й [[Літва]], а таксама назва дагістарычных [[Нэўры|нэўраў]], зьвязваюцца з гідронімамі з асновамі ''Gal-ind-, Nat-ang-, Jat-(а)v-, Sūd-(а)v-, Nal-š-, Lat-, Liet-(u)v-''<ref>Vanagas A. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas.&nbsp;— Vilnius: Mokslas, 1981.&nbsp;— С. 105, 137, 182, 185, 221—232, 295, 319.</ref>, ''Nau-r-''<ref>Топоров В. Н. Еще раз о неврах и селах в общебалтийском этноязыковом контексте (народ, земля, язык, имя). Из истории и.-евр. *''neur-'': *''-nour-'' и *''sel-'' (неумирающая память об одном балтийском племени) // Балто-славянские исследования. XVII. Москва, 2006. С. 453—462.</ref>. Мяркуецца, што на адпаведных рэчках маглі знаходзіцца сакральна-рэлігійныя цэнтры пэўнага рэгіёну (племэні).

== Гідронімы «сялонскага» паходжаньня ==
У падзьвінскім рэгіёне, які прымыкае адначасова да [[Латвія|Латвіі]] і [[Літва|Літвы]], назоўная спадчына селаў&nbsp;— назвы азёраў [[Опса (возера)|Вісяты]], [[Золва]], [[Опса (возера)|Опса]].

Гэтыя назвы аднаўляюцца як ''*Veisintas, *Zalva''<ref>K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. C. 546, 549.</ref>, *''Apsa.'' Іх літоўскія адпаведнікі&nbsp;— водныя назвы ''[[:lt:Viešintas|Viešintas]], Žalvė'', ''[[:lt:Apšė|Apša]]'' («Цякучае», «Зеленаватае», «Асінавае»)'','' без уласьцівага мове селаў пераходу ''ž'' > ''z'' і ''š > s''.

Недалёка ад іх, на тэрыторыі Літвы, уздоўж літоўска-латвійскай мяжы&nbsp;— азёры, назвы якіх таксама вызначаюцца як сялонскія: ''Zarasas, Vazajis, Zalvas, Zalvė''<ref>A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1980. С. 368, 392, 393.</ref>''.''

Далей на ўсходзе вядомыя некалькі балцкіх гідронімаў «сялонскага» тыпу:

* назва ракі [[Вазуза]]<ref>В.Н. Топоров. Древняя Москва в балтийской перспективе // Балто-славянские исследования. 1981. Москва, 1982. С. 6.</ref> (на паўночным усходзе [[Смаленская вобласьць|Смаленскай вобласьці]], правы прыток [[Волга|Волгі]]) суадносіцца з назвай возера [[Важа]] (каля [[Мёры|Мёраў]], недалёка ад Вісятаў);
* рачная назва [[:ru:Сезелка|Сезельда]] (на Ніжнім [[Павочча|Павоччы]], са структурай як у гідроніма [[Ясельда]])&nbsp;— з назвай ракі [[:ru:Сежа_(приток_Касни)|Сежа]]<ref>В.Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. III // Балто-славянские исследования. 1988-1996. Москва, 1998. С. 301.</ref> (у басэйне Вазузы)''.''

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Moora, H. Pirmatnējā kopienas iekārta un agrā feodālā sabiedrība Latvijas PSR teritorijā.&nbsp;— Rīga, 1952.
* Генрих Латвийский. Хроника Ливонии.&nbsp;— 2-е издание.&nbsp;— М.&nbsp;— Л., 1938.
* История Латвийской ССР. Том 1.&nbsp;— Рига, 1952.
* {{Літаратура/БелЭн|14|308|Селы}}

{{Балтыйскія плямёны}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Латвіі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Летувы]]
[[Катэгорыя:Усходнія балты]]
[[Катэгорыя:Старажытныя народы]]