Прагляд крыніцы для Ракаўскае прадмесьце

[[Файл:Rakaǔskaja street (Miensk).JPG|міні|Ракаўскае прадмесьце]]
'''Ракаўскае прадмесьце''' — гістарычная мясцовасьць [[Менск]]у, разьмешчаная ўздоўж старадаўняга [[Ракаў]]скага шляху. Тут знаходзіліся ўніяцкая царква, [[Касьцёл Сьвятой Марыі Магдалены і кляштар кармэлітаў (Менск)|кармеліцкі кляштар з касьцёлам Сьвятой Марыі Магдалены]], Петрапаўлаўскі манастыр, ад якога захавалася [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Менск)|Петрапаўлаўская царква]]. У час нацысцкай акупацыі частка раёну ўваходзіла ў склад жыдоўскага гета.

На захад ад Ракаўскага прадмесьця пачынаецца [[Раманаўская Слабада]], на поўнач — [[Татарская Слабада]] ([[Пятніцкае прадмесьце]]), на ўсход — менскае [[Замчышча (Менск)|Замчышча]], на поўдзень — цэнтральны [[Нізкі Рынак]]<ref name="m-2">{{Літаратура/Гісторыя Менску (2006)|к}} C. 196—197.</ref><ref name="m-3">{{Літаратура/Гісторыя Менску (2006)|к}} C. 550—551.</ref>.

== Гісторыя ==
[[Файл:Miensk, Niamiha-Rakaŭskaja. Менск, Няміга-Ракаўская (D. Strukov, 1864-67).jpg|міні|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Менск)|Петрапаўлаўская царква]], 1864—67 рр.]]

Ракаўскае прадмесьце — адзін з найстарэйшых раёнаў Менску, які пачаў засяляцца ў XI ст. як гандлёва-рамесьніцкі [[пасад]] старажытнага места [[Полацкае княства|Полацкага княства]]. Паводле сьведчаньняў падарожніка і краязнаўцы [[Павал Шпілеўскі|Паўла Шпілеўскага]], яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. менчукі адносілі Ракаўскае прадмесьце разам зь [[Нізкі Рынак|Нізкім Рынкам]], [[Траецкае прадмесьце|Траецкая гарой]] і [[Пятніцкае прадмесьце|Пятніцкім (Татарскім) канцом]] да менскага [[Старое Места (Менск)|Старога Места]]<ref>Шпилевский П. М. Путешествие по Полесью и белорусскому краю. — Минск, 1992.</ref>.

[[Файл:Miensk, Niamiska-Rakaŭskaja. Менск, Няміска-Ракаўская (1942-43).jpg|значак|Няміска-Ракаўская вуліца, 1942—43 рр.]]

У выніку раскопак археолягі выявілі старажытнае прадмесьце на тэрыторыі паміж вуліцамі Ракаўскай, Нямігай, Віцебскай і Вызваленьня. Пласт шэрага і цёмнашэрага колеру, насычаны рэшткамі драўлянай забудовы XVI—XIX стагодзьдзямі і прадметамі матэрыяльнай культуры, дасьледаваў у 1976, 1979 і 1980 роках [[Валянтын Собаль]]. Найбольшая таўшчыня пласта ўздоўж вуліцы Няміга дасягала каля 4,5 м, паступова яна памяншаецца каля вуліцы Раманаўская Слабада да 1—1,5 м. У раёне вуліцаў Віцебскай, Ракаўскай і Вызваленьня таўшчыня пласта складае 0,5—2 м. Тэрыторыю Ракаўскага прадмесьця, паводле археалягічных дасьледаваньняў, засялілі ў XV ст. Сярод знаходак ганчарны горан і каробчатая кафля канца XVI ст., упрыгожаная расьлінавымі і геамэтрычнымі ўзорамі, кавалкі гліняных прэсформаў, пры дапамозе якіх выціскалі ўзор на вонкавай пласьціне кафлі, побытавая кераміка XV—XVIII стагодзьдзяў. Большая частка вырабаў пакрытая палівай зялёнага або карычневага колераў. Трапляюцца чорнаглянцаваныя міскі, талеркі, збаны, а таксама посуд, упрыгожаны ангобнай размалёўкай пад празрыстую зялёную паліву, абутак, жалезныя прылады, шкляны посуд, манэты [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] і [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>[[Валянтын Собаль|Собаль В.]] Ракаўскае прадмесце // {{Літаратура/Памяць/Менск|1к}} С. 552.</ref>.

У пачатку XX ст. Ракаўскае прадмесьце ўваходзіла ў [[другая паліцэйская частка Менску|другую паліцэйскую частку]] места. Праз прамесьце праходзілі [[Ракаўская вуліца|Ракаўская]], [[Вуліца Няміга|Нямга]], [[Вуліца Віцебская (Менск)|Няміска-Ракаўская]] (цяпер Віцебская), [[Вуліца Вызваленьня (Менск)|Уваскрасенская]] (Вызваленьня)<ref name="sac">Сацукевіч І. Тапанімія вуліцы і плошчаў Менска ў ХІХ — пачатку ХХ стст. // «Беларускі калегіюм», 4 чэрвеня 2008.</ref>.

У 1968—1973 рокі савецкія ўлады зьнесьлі большую і найбольш каштоўную частку гістарычнай забудовы былога прадмесьця ў зьвязку з рэканструкцыяй Нямігі. Захаваліся некаторыя камяніцы, што не далучаліся беспасярэдне да вуліцы Нямігі.

== Старыя адрасы ==
[[Файл:Miensk, Rakaŭskaja. Менск, Ракаўская (1895).jpg|значак|Праект дома жыдоўскіх вясельляў, 1895 р.]]

* ''Рог Нямігі і Ракаўскай.'' Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Жоўтая). Будавалася ў 1611—1613 роках. У 1795 року [[Кацярына Другая|Кацярына II]] загадала перайменаваць царкву ў Кацярынінскую. У 1870-я рокі праводзілася рэканструкцыя яе на мэце падагнаць вонкавы выгляд помніка ў адпаведнасьць з існымі расейскімі канонамі. Па рэстаўрацыі (1972—1979) будынак займалі Архіў навукова-тэхнічнай дакумэнтацьгі і Архіў-музэй літаратуры і мастацтва БССР (Ракаўская, 4). Ад 1992 року царква дзее пад тытулам Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла ([[Беларускі экзархат|Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату]]).

[[Файл:Miensk, Rakaŭskaja. Менск, Ракаўская (1895) (2).jpg|значак|Праект дома жыдоўскіх вясельляў, 1895 р.]]

* ''Няміга, 9, дом Шабада.'' Прадстаўніцтва акцыянэрнага таварыства мальцаўскіх машынабудаўнічых заводаў у [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходнім краі]]. Будынак стаяў на левым баку сучаснай вуліцы Нямігі, прыблізна паміж пачаткам праспэкта Пераможцаў і канцом вуліцы Камсамольскай.
* ''Няміга, 14, дом Давідзон.'' Тытунёвая фабрыка купчыхі Р. Цукерман-Давідзон, збудаваная ў 1883 року. Выпускала махорку, нюхальны тытунь. Частка вырабаў прадавалася ўва ўласнай крамцы. У 1913 року на прадпрыемстве працавалі [[дынама-машына]] і газавы рухавік. Разьмяшчалася прадпрыемства ў раёне Нямігі, паміж сучаснымі праспэктам Пераможцаў і вуліцай Раманаўскай Слабадой.
* ''Рог Нямігі, 26, і Новараманаўскай.'' Начлежны прытулак для бедных прыезжых [[жыды|жыдоў]]. Будынак стаяў на рагу сучасных вуліцаў Нямігі і Рэвалюцыйнай.
* ''Рог Ракаўскай і Няміска-Ракаўскай, дом Дам’е.'' Шпалерная фабрыка І. Шыфрановіча (суўладальнік — Ліфшыц), заснаваная ў 1892 року. У 1898 року зьявіўся паравы кацёл (дагэтуль вытворчасьць была цалкам ручной). У 1906 року — паравая машына (45 конскіх сілаў) і [[дынама-машына]]. У 1912 року паміж кампаньёнамі пачаліся грашовыя спрэчкі, і фабрыка спачатку трапіла ў рукі да Сыркінай, а праз рок — да Гельфанда. Цяпер у гэтым будынку разьмяшчаецца хлебазавод № 1 (Ракаўская, 25).
* ''Ракаўская, 8, дом Рубінштэйна.'' Другая мужчынская аднаклясная прыходзкая вучэльня. У 1901—1906 роках пры ім працавала мужчынская нядзельная школа, арганізаваная К. Ізмайловіч. Будынак зьбярогся (Ракаўская, 14).
* ''Ракаўская, 13, дом Чэрчыса.'' У 1905—1906 роках у глядзельнай зале будынка наладжваліся рэвалюцыйныя сходы. Будынак зьбярогся (Ракаўская, 17), рэстаўруецца.
* ''Ракаўская, 26, дом Поляка.'' Шпалерная фабрыка А. Эпштэйна. Уступіла ў дзеяньне ў 1898 року. У [[крыза]]вым 1901 року гаспадар спыніў выплаты ўласных пазыковых забавязаньняў, але, дзякуючы нечай падтрымцы, здолеў выйсьці зь цяжкага становішча. Тады на прадпрыемстве дзеяў газавы рухавік. У 1909 року Эпштэйн разам з сынам стварылі суполку і ўзьвялі на Вялікай Татарскай вуліцы новы корпус другой фабрыкі. Закупілі спэцыяльнае вытворчае абсталяваньне і паравую машыну. Але ў 1911 року на новай фабрыцы здарыўся пажар, па чым яна закрылася. У 1912 року ў старым будынку надбудавалі другі паверх, перанесьлі туды частку ўцалелага па пажары абсталяваньня. У савецкі пэрыяд на базе шпалерні Эпштэйна ўзьнікла шпалерная фабрыка імя В. Вароўскага (1924). Цяпер старыя памяшканьні рэстаўрыруюцца (Ракаўская, 28—30). У тым жа будынку ад 1910 року знаходзілася і абутковая фабрыка «Праца» Г. Гольдбэрга, Ф. Бэнцмана, Л. Гурвіча. У 1913 року на ёй быў электрарухавік магутнасьцю 40 конскіх сілаў. У красавіку 1905 року прайшоў рабочы [[страйк]].
* ''Уваскрасенская.'' Талмуд-Тора (рэлігійная школа з вывучэньня законаў юдэйскай веры і асноваў жыоўскай граматы). Разьмяшчалася ў некалькіх двухпавярховых камяніцах, мела сад і ўласны адасоблены двор. Захаванасьць будынкаў застаецца нявызначанай<ref>{{Літаратура/Менск: Старонкі жыцьця дарэвалюцыйнага гораду (1994)|к}}</ref>.

== Вуліцы і пляцы ==
{| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 800px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;"
|- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center"
| '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы'''
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Замкавая вуліца || '''Замкавая''' вуліца || 
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Віцебская вуліца || '''Новаракаўская''' вуліца<ref name="hud">Карповіч Т. Культурнае жыццё Мінска I паловы XIX стагоддзя. — Менск, «Рыфтур», 2007. С. 4—5. [http://minchanin.esmasoft.com/maps/1858/index.html]</ref><br> '''Няміска-Ракаўская''' вуліца <br /> '''Няміскі''' завулак || 
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Вызваленьня вуліца || '''Уваскрасенская''' вуліца <br> '''Татарская''' вуліца <br /> '''Уваскрасенскі''' завулак <br /> '''Вялікая Татарская''' вуліца || 
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Кальварыйская вуліца || '''Кальварыйская''' вуліца <br> '''Кальварыйска-Ракаўская''' вуліца <br /> '''Кальварыйскі''' тракт || 
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Максіма Танка вуліца || '''Новая''' вуліца<ref name="hud" /> <br /> '''Навакрасная''' вуліца || Танкавая вуліца (1928—1998)
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Мельнікайце вуліца || '''Высокая''' вуліца<ref name="hud" /> <br> '''Глухоўская''' вуліца (частка) <br /> '''Людамонцкі''' завулак (частка) <br /> '''Глухая''' вуліца <br /> '''Татарская Глухая''' вуліца <br /> '''Ратамская''' вуліца (да 1976) || 
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Няміга вуліца || '''Няміга''' вуліца <br> '''Няміская''' вуліца <br> '''Няміска-Школьная''' вуліца (частка)<br />'''Няміска-Раманаўская''' вуліца (частка) || Кацярынінская вуліца (частка, 1866—1926)<br />Кастуся Каліноўскага вуліца (частка, 1926—1940-я)
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Ракаўская вуліца || '''Ракаўская''' вуліца <br> '''Юраўская''' вуліца (частка)<br />'''Новафранцішканская''' вуліца (частка) || Астроўскага вуліца (1937—1993)
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Шпалерная вуліца || '''Уваскрасенская''' вуліца <br> '''Уваскрасенскі''' завулак || Вызваленьня вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Юбілейны пляц || '''Юбілейны''' пляц || 25 кастрычніка плошча
|-style="background:{{Колер|Беларусь}};" align="left" colspan="3"
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Юраўска-Завальная вуліца || '''Юраўска-Завальная''' вуліца <br> '''Завальная''' вуліца || 
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Не існуе || '''Няміска-Ракаўская''' вуліца ||
|}

== Галерэя ==
<gallery caption="Старыя здымкі" widths=150 heights=150 class="center">
Miensk, Rakaŭskaje pradmieście. Менск, Ракаўскае прадмесьце (1900).jpg|Царква па [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]] з боку прадмесьця, 1900 р.
Miensk, Rakaŭskaja-Niamiha. Менск, Ракаўская-Няміга (1903).jpg|Няміга і Высокі Рынак з боку прадмесьця, 1903 р.
Miensk, Niamiska-Rakaŭskaja, Kantarovič. Менск, Няміска-Ракаўская, Кантаровіч (1901-17).jpg|Шпалерная фабрыка Кантаровіча, да 1918 р.
Miensk, Rakaŭskaja. Менск, Ракаўская (1918).jpg|Ракаўская вуліца, 1918 р.
</gallery>

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гісторыя Менску (2006)}}
* Карповіч Т. Культурнае жыццё Мінска I паловы XIX стагоддзя. — Менск, «Рыфтур», 2007. — 64 с. ISBN 978-985-6700-57-9
* {{Літаратура/Памяць/Менск|1}}
* {{Літаратура/Менск: Старонкі жыцьця дарэвалюцыйнага гораду (1994)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|711Е000001}}
* [http://minchanin.esmasoft.com/walks/rakov/suburb/index.html Шпацыраваньне Ракаўскім прадмесьцем], [http://minchanin.esmasoft.com Бібліятэка Менчука]{{ref-ru}}
* [https://web.archive.org/web/20081120091324/http://minsk-old-new.com/minsk-2702.htm Ракаўская вуліца], [[Менск стары і новы]]{{ref-ru}}
* Сацукевіч І. [https://web.archive.org/web/20110824075549/http://baj.by/belkalehium/lekcyji/historyja/sacukievicz_01.htm Тапанімія вуліцы і плошчаў Менска ў ХІХ — пачатку ХХ стст.] // «Беларускі калегіюм», 4 чэрвеня 2008.
* [http://minchanin.esmasoft.com/maps/1903/index.html План губернского города Минска (1903)], [http://minchanin.esmasoft.com Бібліятэка Менчука]{{ref-ru}}
* [http://minchanin.esmasoft.com/maps/1800-2004/index.html Формирование территории Минска (1800—2004)], [http://minchanin.esmasoft.com Бібліятэка Менчука]{{ref-ru}}
* [http://minchanin.esmasoft.com/maps/1898/index.html План губернского города Минска (1898)], [http://minchanin.esmasoft.com Бібліятэка Менчука]{{ref-ru}}

{{Гістарычныя раёны Менску}}
{{Менск}}

[[Катэгорыя:Гістарычныя раёны Менску]]