Прагляд крыніцы для Рабства

{{Картка зь ВікіЗьвестак}}
'''Ра́бства''' — гвалтоўнае падпарадкаваньне аднаго [[чалавек]]а іншаму альбо адной групы людзей іншай групе людзей.

Слова паходзіць ад стараславянскага слова «раб», якім у [[славяне|славянаў]] называлі працоўнага чалавека, які выконваў тую ці іншую [[гаспадарка|гаспадарчую працу]]. Пазьней з пашырэньнем у сьвеце рабаўладаньня, гэтае слова стала ўжывацца ў значэньні — чалавек, які выконвае свае абавязкі прымусова, які знаходзіцца ва ўласнасьці іншых людзей або арганізацыі й якога можна разглядаць як складнік гаспадаркі ў якасьці прылады працы. Раба можна прадаць, абмяняць, забіць бязь ягонай згоды, ён ня мае асабістых правоў.

Рабаўладальніцкія адносіны зьявіліся ў старажытнасьці, калі на [[Блізкі Ўсход|Блізкім Усходзе]] пачалі ўзьнікаць першыя дзяржавы й складаныя гаспадарчыя сыстэмы зь некалькімі ўзроўнямі кіраваньня, то бок храмавыя гаспадаркі. З часам гэты тып адносінаў распаўсюдзіўся па ўсім сьвеце, набыў больш чалавечыя рысы й у рэшце рэшт прывёў да зьяўленьня сучаснай сыстэмы працоўных адносінаў у сусьветнай гаспадарцы. Вялікае значэньне ў працэсе адмены рабаўладаньня ў ягонай антычнай форме згулялі [[вера]], [[адукацыя]] й [[навука]] ў прыватнасьці зьяўленьне й разьвіцьцё такіх сусьветных веравучэньняў як то [[хрысьціянства]], [[юдаізм]], [[іслам]], [[будызм]] і [[канфуцыянства]].

[[Файл:Geromeslavemarket.jpg|200пкс|міні|«Кірмаш рабоў» (прыкладна 1884 год). [[Жан-Леон Жэром]]]]
Разам з эканамічным прагрэсам паступова рабства як масавая зьява паступова зьнікла ў большасьці колькі-небудзь разьвітых і густанаселеных краінах, у іншых яно было забаронена з прычыны ўнутранай барацьбы або пад уплывам суседзяў. Зрэшты рабства да гэтага часу існуе ў некаторых кутках сьвету, а як зьява, як нелегальная форма працоўных адносінаў у большасьці краінах сьвету. Гэтае азначае, што рабства, як пэўны тып адносінаў суправаджае сусьветную гаспадарку ў працэсе ейнага разьвіцьця, набываючы вострыя формаў у пэрыяды праблемаў у глябальным грамадзтве.

Адным з гістарычна апошніх прыкладаў масавага клясычнага, то бок легальнага й адкрыта дэкляруемага рабства, было рабства нэграў у заходнеэўрапейскіх калёніях, пераважна ў [[Амэрыка|Амэрыцы]] ў XVI—XIX стагодзьдзях. Мільёны афрыканцаў вывозіліся з кантынэнту ў іншыя краіны й выкарыстоўваліся як бясплатныя прылады працы, працуючы на [[плянтацыя]]х, на здабычы карысных выкапняў, у шахтах, а пазьней на [[мануфактура]]х. Многія зь іх хутка паміралі, але ўсё роўна эканамічны плён ад падобнай эксплюатацыі быў велізарным нягледзячы на сумленьне й дэкляруемае хрысьціянамі чалавекалюбства. [[Каталіцкая царква]] заплюшчвала вочы на рабства ў краінах [[Лацінская Амэрыка|Лацінскае Амэрыкі]], бо сама выкарыстоўвала рабоў у схаванай форме. Рабства ў [[Брытанская імпэрыя|Брытанскай імпэрыі]] афіцыйна было забаронена ў 1833 годзе, у [[ЗША]] ў пачатку [[Грамадзянская вайна ў ЗША|грамадзянскай вайны]] 1861—1865 гадоў (19 чэрвеня 1862 г.<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дзьве даты: 19 чэрвеня|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=60651|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=19 чэрвеня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-06-19 118 (26726)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/60617/19cher-8.indd.pdf 8]|issn=1990-763x}}</ref>). Працягвае надалей існаваць нелегальна.

У сучасным разуменьні тэрмін «рабства» часам выкарыстоўваецца для абазначэньня сумежных катэгорыяў гвалтоўнага прымусу людзей для выкананьня пэўнай працы. У гэтым сэнсе [[праваабарончая арганізацыя|праваабарончыя арганізацыі]] распрацавалі пэўныя крытэры вызначэньня сучаснага рабства.

== Гандаль людзьмі ==
{{Асноўны артыкул|Гандаль людзьмі}}
Па выніках 2012 году [[гандаль людзьмі]] заняў 3-е месца паводле прыбытковасьці пасьля [[Наркагандаль|наркагандлю]] і незаконнага [[Гандаль зброяй|гандлю зброяй]]. Ахвярам часта прапаноўвалі выехаць за мяжу з абяцаньнем параўнальна вышэйшага [[Заробак|заробку]] ў галіне [[будаўніцтва]] і па іншай работніцкай спэцыяльнасьці. Вярбоўнікі ўтойвалі небясьпечныя ўмовы працы і не забясьпечвалі аховы здароўя. Па выезьдзе пацярпелыя не атрымлівалі заробку і не маглі вярнуцца дадому<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Сьвятлана Бусько.|загаловак=Як правільна працаўладкавацца за мяжой|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140520/1400538660-yak-pravilna-pracauladkavacca-za-myazhoy|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=20 траўня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/91-27701 91 (27701)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/05/20may-4.indd_.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>.

== Папярэджаньне ==
Прадухіленьню трапляньня ў няволю за мяжой найперш спрыяла законнае працаўладкаваньне. Гэтак, на 2014 год [[Міністэрства ўнутраных справаў Беларусі]] склала сьпіс 87 прадпрыемстваў, якія мелі дазвол на працаўладкаваньне за мяжой. Большасьць зь іх мела дазволы для накіраваньня працаўнікоў у суседнія краіны — Расею, Польшчу, Летуву, Украіну і Латвію. Сярод іншых краінаў Эўропы прапаноўвалі [[Чэхія|Чэхію]], Нямеччыну, Італію, [[Бэльгія|Бэльгію]] і [[Нідэрлянды]]. У Азіі прапаноўвалі [[Казахстан]], [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвую Карэю]], [[ААЭ]], [[Бахрэйн]] і [[Катар]]. У Амэрыцы — ЗША і [[Бразылія|Бразылію]]. [[Працоўная дамова]] мела агаворваць характар, тэрмін, месца, умовы і аплату працы, умовы пражываньня і харчаваньня, абавязкі і правы бакоў<ref name="а"/>.

Абавязкова варта мець працоўную [[Віза|візу]] дзяржавы працаўладкаваньня, выдадзеную амбасадай або консульствам. Таксама належыць мець з сабой копіі ўсіх пасьведчаньняў на выпадак страты арыгіналаў, як і [[Страхоўка|страхоўку]] ад здарэньняў і хваробаў. Па прыезьдзе за мяжу варта стаць на часовы консульскі ўлік і не аддаваць нікому свой [[пашпарт]]. Пры адрозьненьні ўмоваў знаходжаньня ад прапісаных у дамове належыць зьвязацца агенцтвам працаўладкаваньня і безадкладна запатрабаваць паляпшэньня ўмоваў. Пры адсутнасьці паляпшэньня варта адмовіцца ад працы паводле дамовы. У выпадку [[Крадзеж|крадзяжу]] пасьведчаньняў і больш істотных цяжкасьцяў належыць зьвярнуцца ў амбасаду або [[консульства]] сваёй краіны і ў [[Паліцыя|паліцыю]] краіны знаходжаньня<ref name="а"/>.

== Беларусь ==
У Беларусі [[заканадаўства]] дапускала рабства да [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]]. Артыкул 11 Разьдзелу XII Статуту называўся «Чалавек вольны ні за якое злачынства не павінен быць аддадзены ў няволю». Артыкул 21 «Хто можа быць нявольнікамі» Разьдзелу XII адзначаў: «Нявольнікамі надалей не павінныя быць зь іншых прычынаў, як толькі [[Ваеннапалонны|палонныя]], а іншая [[чэлядзь]] нявольная і таксама [[Дзіця|дзеці]], нашчадкі палонных павінныя быць пасаджаныя на землях і разумецца павінныя як [[Бортніцтва|вотчычы]]» ([[Пчалярства|пчаляры]])<ref>{{Кніга|аўтар=[[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонт ІІІ]].|частка=Разьдзел XII. Аб галоўшчынах і навязках людзей простых і аб такіх людзях і чэлядзі, якія ад паноў сваіх сыходзяць, таксама і аб слугах прыказных|загаловак=Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588|арыгінал=|спасылка=|адказны=Перакл. [[А.С. Шагун]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларусь (выдавецтва)|Беларусь]]|год=2002|том=|старонкі=185, 188|старонак=207|сэрыя=|isbn=985-01-0243-8|наклад=2000}}</ref>.

За 2002—2014 гг. у краіне ўстанавілі 5102 ахвяраў гандлю людзьмі (0,05% [[насельніцтва Беларусі]]). Зь іх 4502 (88,2%) трапілі ў сэксуальную няволю. 597 (11,7%) чалавек апынуліся ў працоўнай няволі. Яшчэ тром выразалі органы. З 2011 годзе лік выяўленых ахвяраў унутры краіны стаў перавышаць лік вывезеных за мяжу — 153 унутрыкраёвых і 142 вывезеных. У 2012 годзе — 124 і 85 ахвяраў адпаведна. У 2013 годзе —90 і 59 адпаведна. Вываз у рабства за мяжу ажыцьцяўляўся пераважна ў краіны [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]] (Польшча), [[Блізкі Ўсход|Блізкага Ўсходу]] (Турэччына) і Расею ([[Маскоўская вобласьць]]). Пры гэтым у працоўную няволю ў асноўным вывозілі ў Расею. З 2006 г. пачалі выяўляцца адзінкавыя замежныя ахвяры гандлю людзі, прывезеныя ў Беларусь з [[Малдова|Малдовы]], Расеі і Ўкраіны<ref>{{Навіна|аўтар=Кастусь Матушыч|загаловак=Ня менш за 4500 беларусаў трапілі ў сэксуальнае рабства|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/138671.html|выдавец=Газэта «[[Наша Ніва]]»|дата публікацыі=12 лістапада 2014|дата доступу=15 лістапада 2014}}</ref>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{commons|Category:Slavery}}
* [http://www.history.com/topics/slavery Рабства]
* [http://www.africanholocaust.net/ Афрыканскі Галакост]
* [https://web.archive.org/web/20061106053657/http://www.digitalhistory.uh.edu/historyonline/slav_fact.cfm Факты датычныя рабства]
* [https://web.archive.org/web/20120316161536/http://www.slaverymuseum.co.uk/ Музэй рабства]

[[Катэгорыя:Рабства| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]