Прагляд крыніцы для Меч

[[Файл:Espadon-Morges.jpg|міні|100пкс|Двухручны меч]]
'''Меч''' — [[халодная зброя]] з прамым двухбаковавострым [[клінок|клінком]], прызначаная пераважна для рубкі. Сустракаюцца мячы й з аднабаковым клінком. Якрамя мячоў, якія свораны для рубкі — старажытнаславянскі й старажытнанямецкі тыпы, таксама існуюць рубкава-колючы (меч каралінгаў, рускі меч, [[спата]]), колюча-рубкавы ([[глядыюс]], [[акінак]], [[ксывас]]) і колючыя ([[канчар]], [[эсток]]). Дзяленьне двухбаковагострай рубкава-колючай зброі на мячы й [[шталет]]ы далі ўмоўнае, часьцей за ўсё меч адрозьніваецца больш длінным клінком (ад 40 сантымэтраў). Маса мяча знаходзіцца ў рамках 700 грамаў (глядыюс) — 5 кіляграмаў (парадна-цырыманіяльны [[цвайхандэр]], [[флямбэрг]]). Маса аднаручнага рубкавага ці рубкава-колючага мяча складае ад 0,6 да 2 кіляграмаў.

Зьяўленьне першых бронзавых мячоў адносяць да пачатку 2 тысячагодзьдзя да н. э., калі зьявілася магчымасьць вырабляць клінкі большага памеру, чым у штылетаў. Мячы актыўна выкарыстоўваліся да канца XVI стагодзьдзя. А ў наступным стагодзьдзі ў [[Эўропа|Эўропе]] яны былі ўжо паўсюдна выціснутымі й зьмененымі на [[шпага|шпагі]] й [[палаш]]ы. Меч зьяўляецца нападнікава-абарончай зброяй прафэсійнага жаўнера. Каб навучыцца валодаць такой зброяй, патрабаваліся дадатковыя трэнэроўкі, годы практыкі й спэцыяльная фізычная падрыхтоўка.

Даволі часта да мячоў памылкова адносяць розныя віда выгнутай клінковай зброі, як то [[хопэш]], [[копіс]], [[фалката]], [[катана]], [[вакідзасі]], а таксама шэраг іншых відаў прамой клінковай зброі з аднабаковай заточкай, як то [[скрамасакс]], [[фальшыён]].

== Старажытнасьць ==
Нягледзячы на тое, што мячы зьявіліся не пазьней за 1000 год да н. э., шырокага распаўсюджваньня яны не атрымалі. Справа ў тым, што асноўным матэрыялам для вырабу клінкоў была [[бронза]], а яна адрозьніваецца даволі вялікай масай і высокім коштам. Меч атрымліваўся альбо занадта цяжкім, альбо занадта кароткім з дрэннымі сякучымі ўласьцівасьцямі. Таму клінковая зброя старажытных цывілізацыяў першапачаткова была выгнутай з аднабаковым загострываньнем. Да іх адносяцца [[Старажытны Эгіпет|старажытнаэгіпецкі]] [[хопэш]], [[Старажытная Грэцыя|старажытнагрэцкая]] [[махайра]] й запазычаны грэкамі ў [[Пэрсы|пэрсаў]] [[копіс]].

Мячы пачынаюць актыўна выкарыстоўвацца з [[6 стагодзьдзе да н. э.|VI стагодзьдзя да н. э.]] Найбольшую вядомасьць атрымалі наступныя віды колюча-сякучых мячоў:

* [[Ксывас]];
* [[Глядыюс]];
* [[Акінак]].

Сякучы мячы ўжываць пачалі [[кельты]] й [[сарматы]]. Сарматы выкарыстоўвалі мячы ў конным баі, іхняя даўжыня даходзіла да 110 см. Крыжавіна сармацкага мяча была досыць вузкай (шырэй ляза на 2-3 см), дзяржальна доўгай (ад 15 см), навяршыньне было зроблена ў форме колца. [[Спата]] кельтаў ўжывалася як пешымі ваярамі, гэтак і вершнікамі. Агульная даўжыня спаты даходзіла да 90 см, крыжавіна адсутнічала, наяршыньне было масіўным і шарападобным. Першапачаткова ляза спата ня мела.

== Сярэднявечча ==
У [[Эўропа|Эўропе]] меч у [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] атрымаў шырокае распаўсюджваньне, меў мноства мадыфікацыяў і актыўна выкарыстоўваўся да [[Новы Час|Новага Часу]]. Меч мяняўся на ўсіх этапах Сярэднявечча.

=== Раньнія стагодзьдзі ===
[[Германцы]] выкарыстоўвалі клінкі з аднім лязом, якія мелі добрыя сякучыя ўласьцівасьці. Яркі прыклад — [[скрамасакс]]. На развалінах [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] найбольшай папулярнасьцю карыстался [[спата]]. У гэтыя часы бітвы адбываліся на адкрытых прасторах, а абарончая [[тактыка]] ўжывалася вельмі рэдка, у выніку, у Эўропе панавалі сякучыя мячы з плоскім або закругленым джалам, вузкай, але тоўстай крыжавінай, кароткай ручкай і масіўным навершам. Звужэньня клінка ад рукаяці да джала практычна не было. Дол быў досыць шырокі й неглыбокі. Маса мяча не перавышала 2 кг. Такі тып мяча прынята называць мэравінскім. Каралінскі меч адрозьніваецца ад мэравьнскага, галоўным чынам, завостраным канцом. Але й гэты меч выкарыстоўваўся як сякучая зброя, нягледзячы на завостраны канец. Скандынаўскі варыянт старажытнагерманскага меча адрозьніваецца большай шырынёй і меншай даўжынёй, паколькі [[кавалерыя|кавалерыю]] старажытныя скандынавы практычна не выкарыстоўвалі з прычыны геаграфічнага становішча. Старажытнаславянскія мячы па канструкцыі ад старажытнагерманскіх практычна не адрозьніваліся.

=== Высокае Сярэднявечча ===
У часы [[Высокае Сярэднявечча|Высокага Сярэднявечча]] адбываўся рост гарадоў і рамёстваў. Рос ўзровень кавальскага майстэрства й [[мэталюргія|мэталюргіі]]. Адбываліся [[Крыжовыя паходы]] й міжусобіцы. На зьмену скураным дасьпехам прыйшлі мэталічныя. Значна павялічылася роля кавалерыі, а таксама набралі папулярнасьць [[рыцарскі турнір|рыцарскія турніры]] й дуэлі. Баі часта праходзілі ў цеснаце (у [[замкі|замках]], дамах, на вузкіх вулачках). Усё гэта наклала адбітак на меч. У гэтыя часы пануючым стаў рубячы-колючы меч. Лязо стала больш доўгім, тоўстым і вузкім. Дол вузкі й глыбокі. Клінок звужаўся да джала. Падаўжэла рукаяць, наверша стала невялікім, а крыжавіна — шырокай. Маса мяча не перавышала 2 кг. Гэта так званы раманскі меч.

=== Пазьнейшыя стагодзьдзі ===
[[Файл:Battle of Kappel detail.jpg|міні|Дэталь малюнку 1548 году, якая адлюстроўвае [[Другая капэльская вайна|бітву пры Капэлі]]. На ёй можна пабачыць выкарыстаньне двухручнага мяча.]]
У пазьнейшыя стагодзьдзі мела месца [[экспансія]] ў іншыя краіны. Тактыка вядзеньня баявых дзеяньняў стала больш разнастайнай. Выкарыстоўваліся дасьпехі з высокай ступеньню абароны. Усё гэта моцна ўплывала на эвалюцыю мяча. Разнастайнасьць мячоў была проста каласальнай. Акрамя аднуручных мячоў сустракліся [[палутараручны меч|палутараручныя]] й [[двухручны меч|двухручныя мячы]]. Зьявіліся колючыя мячы й мячы з хвалістым лязом. З гэтага часу пачынае актыўна выкарыстоўвацца складаная гарда, якая забясьпечвала максымальную абарону ручыцы, і гарда тыпу «кошык».

Разнастайнасьць эўрапейскіх мячоў:
* [[Паўтарачны меч|Бастардба]];
* [[Кацбальгер]];
* [[Цвайгэндэр]];
* [[Флямбэрг]];
* [[Эспадон]];
* [[Клеймор]];
* [[Эсток]];
* [[Скіявонэ]];
* [[Шатляндзкі кошыкавы меч]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Шабля]]

== Літаратура ==
* М.С. Горбулева. [https://web.archive.org/web/20121022075247/http://ec-dejavu.net/s-2/Sword.html Меч как символико-культурная категория] // Дефиниции культуры. — Томск: Изд-во Томского ун-та, 2007. {{ref-ru}}
* Stefan Mäder: ''Stähle, Steine, Schlangen: Ein neuer Blick auf alte Schwerter.'' Karfunkel Combat Nr. 1, Karfunkel-Verlag, Wals-Michelbach 2005 {{ref-de}}
* Veronica Fiorato, Anthea Boylston, Christopher Knüsel: ''Blood red roses: the archaeology of a mass grave from the Battle of Towton AD 1461.'' 2000, {{ISBN|1-84217-025-2}}. {{ref-en}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.arhangelskie.com Базісная інфармацыя аб сталі й булятах] — Леанід Архангельскі.{{ref-ru}}
* [https://web.archive.org/web/20140730230855/http://encyclopedia.hobbi-t.ru/index.php?cid=1&tid=14 Клясыфікацыя: Меч] — стваральнік Калабавеў Ю.{{ref-ru}}
* [http://www.archaeologie-online.de/magazin/fundpunkt/forschung/2006/scotts-talisman-damastsalat-und-nanodraht/seite-1/ Рэфэрат аб дамаскай сталі].{{ref-de}}
* [https://web.archive.org/web/20130629005202/http://www.zornhau.de/source/schwertexkursion/ Дадзеныя арыгіналаў].{{ref-de}}
* [https://web.archive.org/web/20101119130354/http://bladeist.ru/page-id-45.html Віды мячоў].{{ref-ru}}

[[Катэгорыя:Мячы| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]