Прагляд крыніцы для Казімер III Вялікі

[[Файл:CasimirtheGreat.jpg|міні|200пкс|Казімер III Вялікі]]
'''Казімер III Вялі́кі''' (30 красавіка 1310 — 5 лістапада 1370) — польскі кароль з 1333 году, апошні кароль [[Польшча|Польшчы]] з дынастыі [[Пясты|Пястаў]].

== Біяграфія ==
Сын [[Уладзіслаў I Лакаток|Уладзіслава I Лакатка]] (1320—1333), які аднавіў адзінства польскага каралеўства пасьля працяглага пэрыяду фэадальнай раздробленасьці. У 1325 годзе Ўладзіслаў і [[Гедзімін]], якія да гэтага варагавалі, заключылі накіраваны супраць [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскага Ордэна]] саюз, замацаваны дынастычным шлюбам Казімера і дачкі Гедзіміна [[Альдона Гедымінаўна|Альдоны]] (у хрышчэньні Ганна), заключаны насуперак жаданьню Казімера. У якасьці пасагу, паводле паданьня, Гедзімін нібыта адпусьціў з [[Вялікае княства Літоўскае|ВКЛ]] больш за 20 тыс. польскіх палонных. Адным з вынікаў гэтага саюзу быў сумесны рэйд польска-літоўскага войска ў 1326 годзе на [[Брандэнбург]] і [[Франкфурт-на-Одры]].

Прыйшоўшы да ўлады, Казімер працягнуў лінію бацькі на тэрытарыяльную экспансію, якую ў інтарэсах фэадалаў [[Малапольшча|Малапольшчы]] накіраваў на ўсход. Нягледзячы на значныя страты ў [[Памор’е|Памор’і]] і [[Велікапольшча|Велікапольшчы]] на карысьць [[крыжакі|крыжакоў]], тэрыторыя [[Польшча|Польскага каралеўства]] пры Казімеры павялічылася са 106 да 270 тыс. км², за што Казімер і празваны Вялікім. Скарыстаўшыся з адсутнасьці спадкаемцы ў апошняга галіцка-валынскага князя [[Юры-Баляслаў II Тройдзенавіч|Юрыя-Баляслава II Тройдзенавіча]] (памёр у 1340 годзе), спрабаваў захапіць [[Галічына|Галічыну]] і абвясьціць сябе гаспадаром «Русі», фармальна зьвязанай з Польшчай асабістай уніяй. Гэта выклікала канфлікт з [[Вялікае княства Літоўскае|Літвой]], паколькі галіцкае баярства прызнала гаспадаром сына Гедзіміна [[Дзьмітры-Любарт|Дзьмітрыя-Любарта]], які, як і Казімер, быў блізкім сваяком Юрыя і якому ўдалося замацавацца на [[Валынь|Валыні]]. У 1347 годзе Любарт падтрымаў ініцыятыву кіеўскага мітрапаліта [[Феагност]]а па скасаваньні асобнай Галіцкай мітраполіі, каб яна не паслужыла інструмэнтам пашырэньня ўплыву Казімера на паўднёва-заходнія землі ВКЛ. У [[жнівень|жніўні]] — [[лістапад]]зе 1349 году Казімер пры падтрымцы [[Залатая Арда|Залатой Арды]], [[Вугоршчына|Вугоршчыны]] і [[Мазавецкае княства|Мазовіі]] захапіў амаль усю тэрыторыю былога [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]], у тым ліку [[Берасьце]]. У 1350 годзе войскі ВКЛ вярнулі Берасьце і Валынь, нават на кароткі час авалодалі [[Львоў|Львовам]], але Галічына засталася ў руках Казімера. У 1351—1352 гадах польска-вугорскія войскі зьдзейсьнілі некалькі паходаў на Берасьце, [[Белз]], [[Уладзімер (Украіна)|Уладзімер]], але ВКЛ удалося захаваць большую частку набытых пры падзеле спадчыны Юрыя-Баляслава тэрыторыяў.

Паколькі шлюб з Альдонай, як і наступныя, не прынёс Казімеру законных сыноў, ён прымаў захады па забесьпячэньні пераемнасьці сваёй улады. З мэтай урэгуляваць гэтае і іншыя пытаньні міждзяржаўных адносінаў у [[Цэнтральная Эўропа|Цэнтральнай Эўропе]] была арганізаваная сэрыя сустрэч (з 1335 году) у вугорскім горадзе [[Вішэград]]зе з удзелам Казімера, вугорскага караля [[Людовік I|Людовіка I]] (пляменьніка Казімера) і чэскага караля [[Ян Люксэмбург|Яна Люксэмбурга]], якая стала правобразам сучаснай Вішэградзкай групы краінаў (Польшча, Вугоршчына, [[Чэхія]] і [[Славаччына]]). У выніку было дамоўлена, што польскі трон у выпадку, калі Казімер памрэ без законных спадкаемцаў, пераходзіць да Людовіка. Пасьля пэрыяду збліжэньня з ВКЛ (1356—1366) узнавіў барацьбу за Валынь, якая працягвалася і пры яго наступніку Людовіку.

{{Пачатак блёку}}
{{Адзінка блёку
|папярэднік = [[Уладыслаў I Локцік]]
|назва      = [[Сьпіс польскіх манархаў|Кароль польскі]]
|гады       = 1370—1382
|наступнік  = [[Людвік I Вялікі|Людовік Вугорскі]]
}}
{{Канец блёку}}

== Літаратура ==
* [[Алесь Белы]] // {{Літаратура/ЭГБ}}
* Довнар-Запольский М. В. Из истории литовско-польской борьбы за Волынь // Киевские университетские известия. 1896. № 8.
* Шабульдо Ф. М. Земли Юго-Западной Руси в составе Великого княжества Литовского. К., 1987.
* Рудзкі Э. Ганна Альдона, дачка Гедыміна, жонка польскага караля Казіміра Вялікага // Спадчына, № 5. 1993.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.kamunikat.net.iig.pl/autary/biely/www/encyklapedyja/k.htm#3 Арыгінальны артыкул]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Валадары Польшчы}}

[[Катэгорыя:Пясты]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 30 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1310 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Куяўска-Паморскім ваяводзтве]]
[[Катэгорыя:Памерлі 5 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1370 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Кракаве]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Вавэльскай катэдры]]