Прагляд крыніцы для Жалеза

{{Хімічны элемэнт
|Назва = Жалеза
|Ангельская назва = Iron
|Сымбаль = Fe
|Атамны нумар = 26
|Зьлева = [[Манган]]
|Справа = [[Кобальт]]
|Зьнізу = [[Рутэн|Ru]]
|Зьверху = 
|Структура крышталічнай краты = body-centered cubic
|Апісаньне выгляду = шэры мэтал
|Выява2 =
|Памер выявы2 =  
|Апісаньне выявы2 =
|Колер катэгорыі = 
|Катэгорыя = Пераходныя мэталы
|Колер фазы = 
|Фаза = цьвёрдае цела
|Група = 8
|Пэрыяд = 4
|Блёк = d
|Атамная маса = 55,847
|Канфігурацыя электронаў = [Ar] 3d<sup>6</sup> 4s<sup>2</sup>
|Электронаў у абалонцы = 2, 8, 14, 2
|Колер =
|Шчыльнасьць Па = <!--г/см³-->
|Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры = 7,874<ref>{{Спасылка|url=http://education.jlab.org/itselemental/ele026.html|загаловак=Жалеза|выдавец=Jefferson Lab|аўтар=Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education.|дата=11 кастрычніка 2020|мова=en}}
</ref>
|Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры 2 = <!--г/см³-->
|Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры 3 = <!--г/см³-->
|Шчыльнасьць пры тэмпэратуры плаўленьня = <!--г/см³-->
|Тэмпэратура плаўленьня пад ціскам = 
|Тэмпэратура плаўленьня К =1811
|Тэмпэратура плаўленьня Ц =1539
|Тэмпэратура плаўленьня Ф =2800
|Тэмпэратура сублімацыі пад ціскам = 
|Тэмпэратура сублімацыі К =
|Тэмпэратура сублімацыі Ц =
|Тэмпэратура сублімацыі Ф =
|Тэмпэратура кіпеньня пад ціскам = 
|Тэмпэратура кіпеньня К =3134
|Тэмпэратура кіпеньня Ц =2861
|Тэмпэратура кіпеньня Ф =5182
|Патройны пункт К =
|Патройны пункт кПа = 
|Крытычны пункт К = 
|Крытычны пункт МПа = 
|Удзельная цеплыня плаўленьня =13,77 <!--кДж/моль-->
|Удзельная цеплыня плаўленьня пад ціскам = 
|Удзельная цеплыня плаўленьня 2 = <!--кДж/моль-->
|Удзельная цеплыня выпарваньня =350 <!--кДж/моль-->
|Удзельная цеплыня выпарваньня пад ціскам =
|Цеплаёмістасьць = 25,14
|Цеплаёмістасьць пад ціскам = <!--Вт/м/K-->
|Цеплаёмістасьць 2 = <!--Вт/м/K-->
|Насычаная пара 1 =
|Насычаная пара 10 = 
|Насычаная пара 100 = 
|Насычаная пара 1 k = 
|Насычаная пара 10 k = 
|Насычаная пара 100 k = 
|Насычаная пара 1 2 =
|Насычаная пара 10 2 = 
|Насычаная пара 100 2 = 
|Насычаная пара 1 k 2 = 
|Насычаная пара 10 k 2 = 
|Насычаная пара 100 k 2 = 
|Лік энергіяў іянізацыі =3
|1-я энэргія іянізацыі =762,47
|2-я энэргія іянізацыі =1562,98
|3-я энэргія іянізацыі =2957,4
|Band gap =  <!--эВ-->
|Атамны радыюс (разл.) = 
|Атамны радыюс =
|Ізатопы = {{!}}-----
{{!}} <sup>54</sup>Fe {{!!}} 5,84%
{{!}}colspan="4" {{!}} Зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]].
{{!}}-----
{{!}} <sup>56</sup>Fe {{!!}} 91,75%
{{!}}colspan="4" {{!}} Зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]].
{{!}}-----
{{!}} <sup>57</sup>Fe {{!!}} 2,12%
{{!}}colspan="4" {{!}} Зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]].
{{!}}-----
{{!}} <sup>58</sup>Fe {{!!}} 0,28%
{{!}}colspan="4" {{!}} Зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]].
|Кавалентны радыюс камэнтар = 
|Кавалентны радыюс =  <!--пм-->
|Каэфіцыент Пуасона = 
|Каэфіцыент цеплавога расшырэньня пры 25 =  <!--мкм/(м·K)-->
|Каэфіцыент цеплавога расшырэньня =  <!--мкм/(м·K)-->
|Кропка Кюры = <!--769 C-->
|Магнэтызм = 2,218 [[магнетон Бора|μ<sub>Б</sub>]]
|Мінэральная цьвёрдасьць Моаса = 4-5<ref name="XuMuK.ru"/>
|Модуль зруху = 76,4-78,4<ref name="XuMuK.ru"/>
|Модуль пругкасьці =  <!--ГПа-->
|Модуль Юнга = 190-210
|Назва ў родным склоне = 
|Насычаная пара камэнтар 2 =  
|Насычаная пара камэнтар = 
|Нумар CAS = 7439-89-6
|Радыюс Ван дэр Ваальса =255
|Ступені атляняньня заўвага =
|Ступені атляняньня = 6, 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2
|Трываласьць на разрыў =  <!--МПа-->
|Тэмпэратураправоднасьць = <!--мм²/с-->
|Хуткасьць гуку пры 20 (лінейная) =    <!--м/с-->
|Хуткасьць гуку пры п.т. (лінейная) =  <!--м/с-->
|Хуткасьць гуку =  <!--м/с-->
|Цеплаправоднасьць =80<ref>WebElements, https://www.webelements.com, accessed October 2020.</ref>
|Цьвёрдасьць Брынэля = 450-900
|Цьвёрдасьць Вікерса =  <!--МПа-->
|Цьвёрдасьць Моаса = 
|Электраадмоўнасьць = 1,64
|Электрычны супор пры 0 = <!--Ом·м-->
|Электрычны супор =9,7×10<sup>-8</sup> <!--Ом·м-->
}}
'''Жалеза (Fe), зялеза''' — [[хімічны элемэнт]] з сымбалічым пазначэньнем Fe і атамным нумарам 26. Гэта мэтал першай групы [[Пераходныя мэталы|пераходных мэталаў]]. Найбольш распаўсюджаны элэмэнт (паводле масы) [[Зямля|Зямлі]], з жалеза складаецца большая частка вонкавага й унутранага ядраў Зямлі. Гэта чацьвёрты самы распаўсюджаны элемэнт у зямной кары  (4,65% паводле масы)<ref name="XuMuK.ru">{{Спасылка|url=http://www.xumuk.ru/encyklopedia/1527.html|загаловак=Жалеза|назва праекту=XuMuK.ru|мова=ru|дата=11 кастрычніка 2020}}</ref> і самы распаўсюджаны мэтал. Вядома каля 300 мінэралаў жалеза, але прамысловае значэньне маюць толькі [[Жалезная руда|руды]] з утрыманьнем жалеза больш за 16%. Найважнейшыя мінэралы жалеза — [[магнэтыт]], [[гематыт]], [[гётыт]], [[сыдэрыт]] і [[ліманіт]].

Жалеза мае дыяпазон [[ступень затляненьня|ступеняў затляненьня]], ад -2 да +6, але +2 і +3 зьяўляюцца найбольш распаўсюджанымі. Элемэнтарнае жалеза сустракацца ў [[мэтэароід]]ах і іншых умовах нізкай колькасьці [[тлен]]у, але рэагуе на тлен і [[вада|воду]]. Паверхня жалеза мае бліскучы серабрыста-шэры колер, але на паветры з часам затляняецца, утвараючы гідратаваны аксід жалеза, шырока вядомы як [[іржа]].

[[Атамны нумар]] (Z) жалеза роўны 26, [[адносная атамная маса|атамная маса]] (A) роўная 55,847. [[Шчыльнасьць]] <math> \rho </math> = 7874 кг/м³. Тэмпэратура тамленьня <math> t_m </math> = 1539 °C, тэмпэратура кіпеньня <math> t_b </math> = 2861 °C. Жалеза зьяўляецца добрым правадніком [[электрычны ток|электрычнага току]] (удзельны супор <math>R_s</math> = 9,8 мкОм<math>\cdot</math>см) і цеплыні ([[удзельная цеплаёмістасьць]] <math> C_p </math> = 0,45 кДж/(кг<math>\cdot</math>К)).

Жалеза ўваходзіць у склад [[гемаглябін]]у.

У залежнасьці ад утрыманьня вугляроду адрозьніваюць мягкае жалеза (< 0,2% C), [[сталь]] (0,2-1,7% C) і [[чыгун]] (1,7-5% C).

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга|аўтар=Болсун А. И., Галякевич Б. К.|загаловак=Физика: Краткий словарь-справочник|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=1997|старонак=320|isbn=985-11-0102-8}}
* {{Кніга|аўтар=Васильчикова Е. Н., Кошкин Н. И.|загаловак=Элементарная физика: Справочник|месца=М.|выдавецтва=Столетие|год=1996|старонак=304|isbn=5-7459-0056}}.
* {{Кніга|аўтар=Бердоносов.|частка=Железо|старонкі=30|загаловак=Физическая энциклопедия|адказны=Гл. ред. А. М. Прохоров. Ред. кол. Д. М. Алексеев, А. М. Балдин, А. М. Бонч-Бруевич, А. С. Боровик-Романов и др|месца=М.|выдавецтва=Сов. энциклопедия|том=II. Добротность - Магнитооптика|год=1990|isbn=5-85270-061-4}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.periodicvideos.com/videos/026.htm Жалеза]. The Periodic Table of Videos {{ref-en}}

{{Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў}}

[[Катэгорыя:Жалеза| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]