Прагляд крыніцы для Друкарня Мамонічаў

{{Картка зь ВікіЗьвестак}}
'''Друка́рня Мамо́нічаў''' была заснаваная ў [[Вільня|Вільні]] [[Пётра Мсьціславец|Пётрам Мсьціслаўцам]] на сродкі магілёўскіх купцоў [[Мамонічы|Мамонічаў]] у 1574 годзе. У ёй былі аддрукаваны ад 80 да 100 кнігаў, зь іх каля паловы — [[Старабеларуская мова|па-старабеларуску]]. Кнігі вызначаліся высокім паліграфічным і мастацка-арнамэнтальным аздабленьнем.

Была адзінай беларускай [[друкарня]]й, якая выпускала зборнікі заканадаўчых актаў, у тым ліку [[Статут ВКЛ 1588 году|Статут ВКЛ]], «Трыбунал абывацелям Вялікага Княства Літоўскага», канстытуцыі «вальных» соймаў.

== Пачатак працы ==
У траўні 1574 году ў хаце Лукаша і Кузьмы Мамонічаў была арганізаваная друкарня [[Пётра Мсьціславец|Пётры Мсьціслаўца]]. Матэрыяльную дапамогу Мсьціслаўцу аказвалі таксама актыўныя прыхільнікі [[Праваслаўе|праваслаўя]] браты Зарэцкія. Маёмасьць Мсьціслаўца ў друкарні не выкарыстоўвалася<ref name="400years">{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = 400 лет русского книгопечатания|арыгінал = |спасылка = http://www.ivki.ru/svitok/book/kvb.htm|адказны = |выданьне = |месца = Москва|выдавецтва = Наука|год = 1964|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>.

Першая кніга — літургічнае «Эвангельле напрастольнае» — выйшла 30 сакавіка 1575 году. Кніга мела «густоўнага рысунку» шрыфт, які праектаваў, выразаў ды адліў для свае друкарні сам Мсьціславец. Мова кнігі, як выданьня прызначанага для богаслужэбнага ўжытку ў праваслаўных цэрквах, была царкоўнаславянская<ref name="vilnja3">{{Кніга|аўтар = |частка = Друкарня Пётры Мсьціслаўца. Да 400-годзьдзя віленскага Евангельля|загаловак = Запісы|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = № 13|месца = Нью-Ёрк|выдавецтва = |год = 1975|том = |старонкі = 3|старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>. 16 студзеня 1576 году выйшаў «Псалтыр», пасьля — «Часовник».

Як вынікае з пасьляслоўяў да выдадзеных кнігаў, Пётра Мсьціславец за галоўных ініцыятараў і мэцэнатаў стварэньня друкарні ўважаў братоў Івана й Зянова Зарэцкіх, якія былі багатымі і ўплывовымі прадстаўнікамі тагачаснага купецкага стану ў Вільні ды займалі адказныя адміністрацыйна-дзяржаўныя пасады.

Пасьля таго, як у 1576 годзе [[Сьпіс каралёў польскіх|каралём]] стаў зацяты [[каталік]] і заступнік [[Езуіты|езуітаў]] [[Стэфан Баторы]], паміж Мсьціслаўцам і [[Мамонічы|Мамонічамі]] пачаўся канфлікт. Паводле пастановы суду друкарскае абсталяваньне было прысуджанае Мсьціслаўцу, а выдадзеныя кнігі — Кузьму Мамонічу пасьля сплаты ім Мсьціслаўцу 30 копаў грошаў «личбы литовское». Пастанова суду так і не была выкананая, таму ў 1577 годзе суд паўторна вынес вырак і прызначыў штраф. Друкарня была апячатаная і не працавала<ref name="400years"/>.

Далейшых зьвестак пра жыцьцё і дзейнасьць Мсьціслаўца не захавалася. Праз 20 гадоў ад віленскае судовае справы ягоныя шрыфты зьявіліся на [[Валынь|Валыні]], у [[Астроская друкарня|Астроскай друкарні]]<ref name="vilnja15">{{Кніга|аўтар = |частка = Друкарня Пётры Мсьціслаўца. Да 400-годзьдзя віленскага Евангельля|загаловак = Запісы|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = № 13|месца = Нью-Ёрк|выдавецтва = |год = 1975|том = |старонкі = 15|старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>.

== Па Мсьціслаўцы ==
Пасьля гэтага чарговыя кнігі друкуюцца іншым шрыфтом, што можа сьведчыць пра спагнаньне судом належнага Мсьціслаўцу друкарскага абсталяваньня.

У 1582 годзе ў [[Вільня|Вільню]] прыяжджаў зь [[Львоў|Львова]] заблудавец [[Грынь Івановіч]], памочнік [[Іван Фёдараў|Івана Федаровіча Масквіціна]], які нарэзаў і адліў Мамонічам два камплекты шрыфтаў — адзін буйнейшы, другі меншы, курсіўны. Гэты шрыфт заставаўся адзіным кірылічным [[курсіў]]ным шрыфтам ажно да 1730-х гадоў.

У 1583 годзе дзейнасьць друкарні была ўзноўленая пад кіраўніцтвам Кузьмы Мамоніча, ягонага брата Лукі і сына Кузьмы Льва (Лявона Кузьміча). Магчыма, зь імі супрацоўнічаў віленскі друкар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Васіль Гарабурда||ru|Гарабурда, Василий Михайлович}}, які выдаў у 1582 (або 1580) годзе [[Актоіх]]<ref name="400years"/>.

Да падпісаньня [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай царкоўнай уніі]] 1596 году друкарня збольшага абслугоўвала патрэбы праваслаўных [[братэрства]]ў, братэрскіх школаў, цэркваў, простых [[Местачковец|местачкоўцаў]]. Выпускаліся [[Багаслоўе|багаслоўскія]] і [[Літургія|літургічныя]] выданьні, кнігі для чытаньня, [[Публіцыстыка|публіцыстычныя]] творы, [[падручнік]]і, зборнікі [[Заканадаўчы акт|заканадаўчых актаў]], выданьні [[права]]вога характару, канстытуцыі [[Сойм Рэчы Паспалітай|вальных соймаў]], [[Палеміка|палемічныя]] творы [[Іпаці Пацей|Іпаці Пацея]]<ref name="lew">[https://web.archive.org/web/20081227154145/http://starbel.narod.ru/mam_verszy.htm Лев Мамонич — белорусский поэт и книгоиздатель конца XVI — начала XVII веков]</ref>.

З XVII стагодзьдзя друкарня забясьпечвала патрэбы выключна [[Уніяцтва|ўніятаў]]<ref name="400years"/>. Справамі распараджаўся [[Лявон Мамоніч|Лявон Кузьміч Мамоніч]], імя якога ў выходных зьвестках выданьняў зьявілася ў 1609 годзе. Адсутнасьць кнігаў для праваслаўных сьведчыць пра адхіленьне Кузьмы і Лукі Мамонічаў ад справаў і пераходу кіраваньнем у рукі Лявона<ref name="400years"/>. Па сьмерці Кузьмы 16 ліпеня 1607 году Лявон успадкаваў друкарню<ref name="lew"/>.

За часы існаваньня друкарні Мамонічаў зь яе выйшлі каля 100 рэлігійных і сьвецкіх выданьняў у беларускай, царкоўнаславянскай і польскай мовах. Матэрыялы друкарні часткова перайшлі ва ўласнасьць віленскай Траецкай друкарні<ref name="lew"/>.

== Статут ВКЛ ==
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1588) (2).jpg|міні|зьлева|150пкс|[[Статут ВКЛ 1588 году]]]]

[[Статут ВКЛ 1588 году|Трэці статут ВКЛ]] друкаваўся тут у 1588, 1592—1593, 1594—1595 гадох.

Для выданьня [[Статут ВКЛ 1588 году|Літоўскага Статуту]] Мамонічы набылі [[Львоў]]скую друкарню [[Іван Федаровіч|Івана Федаровіча]]<ref name="kuzma">[http://www.wiki.ru/history/vkl/news/detail.php?ID=13339&IBLOCK_ID=156 Кузьма Мамонич]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}. Календарь истории Великого княжества Литовского</ref>. Для друку быў выкарыстаны кірылічны курсіўны шрыфт [[Грынь Івановіч|Грыня Івановіча]], пры стварэньні якога за ўзор было ўзятае тагачаснае беларускае скорапіснае пісьмо віленскае вялікакняскае канцылярыі<ref>{{Кніга|аўтар = Карский Е.Ф.|частка = |загаловак = Белорусы. Язык белорусского народа|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Вып. I|месца = Минск|выдавецтва = АН БССР|год = 1955|том = |старонкі = 86|старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>.

У 1614 і 1619 гадох з друкарні Мамонічаў выходзілі пераклады Статуту на [[Польская мова|польскую мову]].

== Выданьні ==
[[Файл:Tribunal-1586.png|міні|150пкс|«Трыбунал абывацелям Вялікага Княства Літоўскага» (1586)]]

=== Пётры Мсьціслаўца ===
* «Эвангельле напрастольнае» (1575)
* «Псалтыр» (1576)
* «Часоўнік» (1576)

=== Мамонічаў ===
* «Службоўнік» (1583; шрыфт скапіяваны са шрыфту Мсьціслаўца<ref name="400years"/>)
* «Зборнік» (1585; выданьне прысьвечанае [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлеру]] [[Астафей Валовіч|Валовічу]]<ref name="400years"/>)
* «Псалтыр з аднаўленьнем» (1586; копія Псалтыру, выдадзенага [[Іван Фёдараў|Іванам Федаровічам]] у друкарні ў [[Заблудаў|Заблудаве]] ў 1570 годзе<ref name="400years"/>)
* «[[Кграматыка словенська языка]]» (8 кастрычніка 1586 году; пераклад працы сэрбскага аўтара XIV стагодзьдзя пра восем часьцінаў мовы, складзены паводле грэцкіх узораў. У пасьлямоўі сказана, што падручнік выдадзены на прозьбу жыхароў Вільні<ref name="400years"/>)
* «Дыялектыка» (каля 1586)
* «Трыбунал абывацелям Вялікага Княства Літоўскага» (1586, у 1614 годзе выйшла выданьне на [[Польская мова|польскай мове]])
* «[[Статут ВКЛ 1588 году|Статут ВКЛ]]» (1588; у 1614 годзе выйшла выданьне на польскай мове<ref name="lew"/>
* «Буквар» (1590-я, 1618, 1621)
* «Эвангельле» (1600; два выданьні ў адзін год. Спрошчаны варыянт Эвангельля Мсьціслаўца<ref name="400years"/>)
* «Малітвы паўсядзённыя» (1601)
* «Апалёгія флярэнтыйскага сабору» (1604)
* Язэп Руцкі. «Тэзы» (1608)
* «Гармонія… ўсходняй царквы з касьцёлам рымскім» (каля 1608)
* «Трыёдзь каляровая» (1609; копія маскоўскага выданьня 1591 году<ref name="400years"/>)
* «Трыёдзь посная бяз выхаду» (каля 1609; копія маскоўскага выданьня 1589 году<ref name="400years"/>)

== Глядзіце таксама ==
* [[Мамонічы]]
* [[Пётра Мсьціславец]]
* [[Грынь Івановіч]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар          = Н. Березкина.
|частка         = Из истории книгопечатания в Беларуси
|загаловак      = Вестник ББА
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.bla.by/herald_bla/1996_2_3.html
|адказны        = 
|выданьне       = № 2
|месца          = 
|выдавецтва     = 
|год            = 1996
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}
* {{Кніга
|аўтар          = Голенченко Г. Я.
|частка         = Статья
|загаловак      = Франциск Скорина и его время. Энциклопедический справочник
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = Мн.
|выдавецтва     = 
|год            = 1990
|том            = 
|старонкі       = 412
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}
* {{Кніга
|аўтар          = Зернова А. С.
|частка         = Типография Мамоничей в Вильне (XVII век)
|загаловак      = Исслед. и материалы
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = М.
|выдавецтва     = 
|год            = 1959
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}
* {{Кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = 400 лет русского книгопечатания
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.ivki.ru/svitok/book/kvb.htm
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = Москва
|выдавецтва     = Наука
|год            = 1964
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка
|аўтар           = Рыгор Максімовіч.
|аўтарlink       = 
|дата публікацыі = 
|url             = http://kamunikat.fontel.net/www/knizki/historia/tumasz/vybranyja/06.htm#2
|загаловак       = Тры выданьні Трэцяга Статуту Вялікага Княства Літоўскага
|фармат          = 
|назва праекту   = Вітаўт Тумаш, Выбраныя працы
|выдавец         = Беларуская інтэрнэт-бібліятэка «Камунікат»
|дата            = 20 лістапада 2010
|мова            = 
|камэнтар        = 
}}
* {{Спасылка
|аўтар           = Ніна Баршчэўская.
|аўтарlink       = Ніна Баршчэўская
|дата публікацыі = 
|url             = http://kamunikat.org/7959.html
|загаловак       = Беларускае кнігадрукаваньне ў асьвятленьні эміграцыйных часопісаў
|фармат          = 
|назва праекту   = 
|выдавец         = Беларуская інтэрнэт-бібліятэка «Камунікат»
|дата            = 20 лістапада 2010
|мова            = 
|камэнтар        = 
}}

[[Катэгорыя:Друкарні Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Вільні]]