Прагляд крыніцы для Гарадзенска-Троцкая унія

{{Дамова
|назва                = Гарадзенска-Троцкая унія
|поўная назва         = 
|выява                = Map of the Grand Duchy of Lithuania (pink) and the Crown of the Kingdom of Poland (red) in 1386 - 1434.png
|шырыня выявы         = 250пкс
|подпіс выявы         = ВКЛ і Польшча ў 1386—1434 гг.
|тып                  = 
|дата падрыхтоўкі     = 
|дата падпісаньня     = 1432 (1), 1433 (2)
|месца падпісаньня    = [[Горадня]] (1), [[Трокі]] (2)
|замацаваная пячаткай = 
|набыла моц           = 
|умовы                = 
|тэрмін дзеяньня      = 
|страціла моц         = 
|падпісаная           = 
|бакі                 = [[Вялікае Княства Літоўскае]]<hr/>[[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польскае Каралеўства]]
|месца захаваньня     = 
|статус               = 
|мова                 = 
|мовы                 = 
|сайт                 = 
|wikisource           = 
}}
'''Гарадзе́нска-Тро́цкая у́нія''' (1432—1433) — зьвяз паміж [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Каралеўствам Польскім]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]], складзены 15 кастрычніка 1432 году ў [[Горадня|Горадні]] і пацьверджаны 20 студзеня 1433 году ў [[Трокі|Троках]]. Высокімі бакамі ўмовы выступілі кароль польскі [[Ягайла|Ўладзіслаў II Ягайла]] й вялікі князь літоўскі [[Жыгімонт Кейстутавіч]]. Унія была складзеная ва ўмовах [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1431—1435 гадоў|грамадзянскай вайны]], па тым як Жыгімонту з дапамогай палякаў атрымалася зрынуць [[Сьвідрыгайла Альгердавіч|Сьвідрыгайлу Альгердавіча]] й самому заняць вялікакняскі стол. Дзеіла да забойства ў 1440 годзе Жыгімонта й абраньня вялікім князем сына Ягайлы [[Казімер Ягайлавіч|Казімера]].

Да складаньня новай уніі дачыненьні паміж дзяржавамі разьвіваліся ва ўмовах [[Віленска-Радамская унія|Віленска-Радамскай уніі]] 1401 году, галоўныя палажэньні якой ляглі ў аснову Гарадзенскай уніі. Вялікае Княства Літоўскае прызнавалася спадчынным валоданьнем Ягайлы й яго нашчадкаў, а такім спосабам, і польскай Кароны. У дачыненьні караля польскага вялікі князь літоўскі захоўваў той жа статус, які быў замацаваны раней: ён, як і яго васалы, даваў прысягу на вернасьць польскай Кароне. Вялікі князь літоўскі мог быць абраны баярамі Вялікага княства толькі на згоду польскае шляхты. Упершыню за каралём польскім замацоўваўся тытул «вярхоўны князь літоўскі»<ref name="ЭВКЛ"/>. Было пацьверджана права паноў на валоданьне радавымі маёнткамі й вялікакняскімі дараваньнямі паводле польскага ўзору, ніякіх абмежаваньняў на праваслаўных накладзена не было<ref name="ЭВКЛ"/>.

Жыгімонт прызнаваўся вялікім князем. Тэрыторыя дзяржавы адносна кіраваньня [[Вітаўт]]а заставалася нязьменнай, але па сьмерці Жыгімонта Вялікае Княства Літоўскае мусіла было перайсьці пад беспасярэдняе кіраваньне Ягайлы або яго нашчадкаў. Гэтая ўмова не пашыралася на вотчынныя землі Жыгімонта — [[Троцкае княства]], якія захоўваліся за ім і яго нашчадкамі. У выпадку спыненьня роду [[Кейстутавічы|Кейстутавічаў]], гэтыя землі мусілі былі б быць таксама перададзеныя Кароне. Такім чынам, паводле ўмоваў уніі, адзіны сын Жыгімонта [[Міхал Жыгімонтавіч|Міхал]] пазбаўляўся правоў на ўспадкоўваньне бацькаўскага тытулу й мог прэтэндаваць толькі на валоданьне сваёй вотчынай у якасьці васала караля польскага.

Падольле цалкам вярталася ў склад Польшчы, а Валынь прызнавалася пажыцьцёвым валоданьнем Жыгімонта (на такіх жа ўмовах Валыньню валодаў і Вітаўт). Спрэчныя валынскія землі з замкамі [[Ратна]], [[Ветлы]], [[Лапацін (Львоўская вобласьць|Лапацін]] і [[Гарадло (гміна)|Гарадло]] адыходзілі Польшчы<ref name="ЭВКЛ"/>. Усе зьвязы й умовы, раней складзеныя Сьвідрыгайлам «у шкоду каралеўству», разрываліся. Так, напрыклад, Жыгімонт абавязаўся дапамагаць Польшчы ў змаганьні з крыжакамі, што разрывала [[Хрыстмэмэльская ўмова|Хрыстмэмэльскую умову]], складзеную Сьвідрыгайлам з [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]]<ref name="ЭВКЛ"/>.

Сьведкамі й гарантамі выкананьня Жыгімонтам умоваў уніі выступілі 22 прадстаўнікі літоўскай шляхты<ref name="ЭВКЛ"/>, у тым ліку віленскі біскуп [[Мацей зь Вільні|Мацей]], луцкі біскуп [[Андрэй (эпіскап луцкі)|Андрэй]], князі [[Аляксандар (Алелька) Уладзімеравіч|Аляксандар]] і [[Іван Уладзімеравіч Бельскі|Іван Уладзімеравічы]]{{Заўвага|Раней, у праватнасьці ў Анатоля Лявіцкага, гэтае месца ў дакумэнце прачытвалася як ''Аляксандар Іван Уладзімеравіч''}}, [[Сямён Іванавіч Гальшанскі|Сямён Іванавіч]], [[Фёдар Карыбутавіч]], кашталян віленскі [[Крысьцін Осьцік]], староста жамойцкі [[Кезгайла Валімонтавіч|Міхал Кезгайла]], [[Яўнут Валімонтавіч|Ян Яўнут]], [[Румбольд Валімонтавіч|Румбольд]] ды іншыя ўплывовыя асобы. З боку Польшчы сьведкамі выступілі 7 паноў на чале зь біскупам кракаўскім Зьбігневам [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Алясьніцкім]]<ref name="ЭВКЛ">Пазднякоў В. Гарадзенска-Троцкая унія 1432—33 // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 496—497.</ref>.

18 кастрычніка 1432 году сын Жыгімонта [[Міхал Жыгімонтавіч|Міхал]] выдаў акт, у якім адмаўляўся ад змаганьня за вялікакняскі стол і прызнаваў сябе васалам Польшчы. 3 студзеня 1433 году ў Кракаве польскі кароль і каронная рада выдалі два акты, у якіх прынялі бязь зьменаў Гарадзенскі акт і абяцалі падтрымку Жыгімонту.

20 студзеня 1433 году ў [[Трокі|Троках]] Жыгімонт выдаў дакумэнт, што пацьвярджаў варункі уніі, у якім упамінаецца ўжо 41 сьведка<ref name="ЭВКЛ"/>. Сярод памянёных асобаў няма прадстаўнікоў [[Русіны|рускай]] шляхты, што тлумачыцца тым, што баяры й князі ўсходніх земляў Вялікага княства ў большасьці сваім не падтрымлівалі Жыгімонта, працягваючы прызнаваць вялікім князем Сьвідрыгайлу. Ягайла і Жыгімонт яшчэ раз пацьвердзілі унію актамі, выдадзенымі 27 лютага 1434 году у Корчыне і Горадні<ref name="ЭВКЛ"/>. 

Нягледзячы на вызначаныя саступкі літоўскім баярам, напрыклад, дапушчэньні іх да выбараў вялікага князя, унія стала перамогай польскай замежнай палітыкі, бо Вялікае княства Літоўскае станавілася фактычна [[лен]]ам польскай Кароны<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2к}} С. 159.</ref>. Унія дзеіла да забойства ў 1440 годзе Жыгімонта й абраньня вялікім князем сына Ягайлы [[Казімер Ягайлавіч|Казімера]]<ref name="ЭВКЛ"/>.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2}}
* ''Halecki O.'' Dzieje unii jagiellońskiej. — T. 1—2. — Kraków, 1919—1920.
* ''Kutrzeba S., Semkowicz W.'' Akta Unji Polski z Litwa, 1385—1791. — Kraków, 1932. — S. 74—105.
* ''Lewicki A.'' Powstanie Świdrygiełły. Ustęp z dziejów Unii Litwy z Koroną. — Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1892.

{{Польска-літоўскія уніі}}

[[Катэгорыя:Польска-літоўскія уніі]]
[[Катэгорыя:Падзеі 1432 году]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Горадні]]