Прагляд крыніцы для Варшаўская дамова

{{Іншыя значэньні|Варшаўская дамова (неадназначнасьць)}}
{{Арганізацыя}}
'''Варша́ўская дамо́ва''' (''Дамова пра сябро́ўства, супрацо́ўніцтва і ўзаемадапамо́гу)'' ад 14 траўня 1955 году — дакумэнт, які замацаваў стварэньне вайсковага саюзу эўрапейскіх сацыялістычных краінаў начале з [[Савецкі Саюз|Савецкім Саюзам]] — '''Арганізацыя Варшаўскай Дамовы''' (АВД) і замацаваў двупалярнасьць сьвету на 44 годы. Падпісаньне дамовы было ў адказ на ўваход [[Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына (1949—1990)|ФРН]] у [[НАТО]]<ref>David S. Yorst. NATO Transformed: The Alliance’s New Roles in International Security. (Washington D.C.: U.S. Institute of Peace Press, 1998), 31.</ref>.

Дамову падпісалі [[Альбанія]], [[Баўгарыя]], [[Вугоршчына]], [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|НДР]], [[Польшча]], [[Румынія]], [[СССР]] і [[Чэхаславаччына]] 14 траўня 1955 году на Варшаўскай нарадзе эўрапейскіх краінаў па забясьпячэньні міру і бясьпекі ў Эўропе. Дамова набыла моц 5 чэрвеня 1955 году. У 1962 годзе ўрад Альбаніі спыніў удзел у працы Арганізацыі Варшаўскай дамовы, а ў 1968 годзе абвясьціў пра скасаваньне дамовы<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Даты, падзеі, людзі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=14 траўня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/87-27697 87 (27607)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/05/14may-8.indd_.pdf 8]|issn=1990-763x}}</ref>.

26 красавіка 1985 году, з-за сканчэньня тэрміну дзеяньня, была працягнута на 20 год. У сувязі з палітычнымі зьменамі ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і іншых краінах Цэнтральнай і [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропы]] ў лютым 1991 году дзяржавы-ўдзельніцы АВД распусьцілі ейныя вайсковыя структуры, а 1 ліпеня 1991 падпісалі Пратакол пра поўнае спыненьне дзейнасьці Дамовы.

== Склад ==
* {{Сьцяг СССР}} [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]
* [[Файл:Flag of Albania 1946.svg|border|22px]] [[Народная Рэспубліка Албанія]] (спыніла ўдзел у АВД у 1961 з-за ідэалягічных супярэчнасьцяў; афіцыйна выйшла ў 1968 — пасьля ўводу войскаў АВД у Чэхаславаччыну)
* {{Сьцяг НРБ}} [[Народная Рэспубліка Баўгарыя]]
* [[Файл:Flag of Romania (1965-1989).svg|border|22px]] [[Сацыялістычная Рэспубліка Румынія]]
* [[Файл:Flag of Hungary 1949-1956.svg|border|22px]] [[Вугорская Народная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг Польшчы}} [[Польская Народная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг Чэхаславаччыны}} [[Чэхаславаччына|Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка]]
* {{Сьцяг НДР}} [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка]] (1956—1990)

== Умовы дамовы ==
Дамова складалася з прэамбулы і 11 артыкулаў. У адпаведнасьці зь яго ўмовамі і [[Статут ААН|Статутам ААН]], дзяржавы — удзельнікі Варшаўскай дамовы абавязваліся ўстрымлівацца ў сваіх міжнародных адносінах ад пагрозы сілаю ці яе ўжываньня, а ў выпадку ўзброенага нападу на каго-небудзь зь іх, аказаць неадкладную дапамогу ўсімі сродкамі дзяржавам, якія падвергліся нападу.

== Кіраўнічыя органы ==
* '''Палітычны кансультатыўны камітэт''' ('''ПКК''') — для правядзеньня кансультацыяў і разгляда пытаньняў, якія ўзьнікаюць у зьвязку з ажыцьцяўленьнем Варшаўскай дамовы.
* '''Аб’яднанае камандаваньне ўзброенымі сіламі''' ('''АКУС''') — для забесьпячэньня ўзаемадзеяньня ўзброеных сілаў і ўмацаваньня абараназдольнасьці краінаў — удзельніцаў Варшаўскай дамовы.

== Вайсковыя кіраўнікі АВД ==

[[Файл:Iron Curtain map.svg|справа|frameless|upright=1.25]]

=== Галоўнакамандуючыя Аб’яднанымі ўзброенымі сіламі краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы ===
* 1955—1960 — [[іван Конеў]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1960—1967 — [[Андрэй Грэчка]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1967—1976 — [[Іван Якубоўскі]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1977—1989 — [[Віктар Кулікаў]] — Маршал Савецкага Саюзу,
* 1989—1991 — [[Пётар Лушаў]] — ґенэрал арміі.

=== Начальнікі штаба Аб’яднаных узброеных сілаў краінаў-удзельніцаў Варшаўскай дамовы ===
* 1955—1962 — [[Аляксей Антонаў]] — ґенэрал арміі,
* 1962—1965 — [[Павел Батаў]] — ґенэрал арміі,
* 1965—1968 — [[Міхаіл Казакоў]] — ґенэрал арміі,
* 1968—1976 — [[Сяргей Шцяменка]] — ґенэрал арміі,
* 1976—1988 — [[Анатоль Грыбкоў]] — ґенэрал арміі,
* 1989—1991 — [[Уладзімер Лобаў]] — ґенэрал арміі.

== Дзейнасьць ==
Жнівень 1968 году — увод войскаў у [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]] (прыгнечаньне [[Праская вясна|Праскае вясны]])

=== Дэклярацыі ===
На Маскоўскім паседжаньні ПКК (1958) была прынята Дэклярацыя, у якой прапанавалася скласьці пакт пра ненапад паміж дзяржавамі — удзельнікамі Варшаўскай дамовы і чальцамі НАТА.

У прынятай на паседжаньні ПКК у Маскве (1960) Дэклярацыі саюзныя дзяржавы ўхвалілі рашэньне Савецкага ўраду ў аднабаковым парадку адмовіцца ад ядравых выпрабаваньняў пры ўмове, што заходнія дзяржавы таксама не адновяць ядравых выбухаў, і заклікалі стварыць спрыяльныя ўмовы для завяршэньня выпрацоўкі дамовы пра спыненьне выпрабаваньняў [[ядравая зброя|ядравай зброі]].

На Варшаўскай нарадзе ПКК (1965) абмяркоўвалася становішча, якое склалася ў зьвязку з плянамі стварэньня шматбаковых ядравых сілаў НАТА, а таксама разгледжаныя ахоўныя меры на выпадак ажыцьцяўленьня гэтых плянаў. Будапэшцкая нарада ПКК (1966) — прынята Дэклярацыя пра ўмацаваньне міру і бясьпекі ў Эўропе.

=== Вучэньні і манэўры ===
Праводзіліся сумесныя камандна-штабныя і вайсковыя вучэньні і манэўры. Вучэньні праводзіліся на тэрыторыі ўсіх уваходных у АВД краінаў. Да ліку найболей буйных ставіліся вучэньні пад кодавымі назвамі «Квартэт» (1963), «Кастрычніцкі штурм» (1965), «Радопы» (1967), «Днепр» (1967), «Поўнач» (1968), «Братэрства па зброі» (1970), «Захад-81» (1981), «Шчыт-82» (1982).

=== Выведка ===
Падчас дзеяньня Варшаўскай Дамовы паміж выведкамі краінаў-удзельніцаў вялася сталая каардынацыя, з 1979 году пачала дзейнічаць глябальная сыстэма [[радыёэлектронная выведка|радыёэлектроннае выведкі]] — Сыстэма аб’яднанага ўліку зьвестак пра праціўніка ([[САУД]]), якая ўключала ў сябе сродкі радыёэлектроннае і касьмічнае выведкі СССР, Баўгарыі, Вугоршчыны, Польшчы, Чэхаславаччыны, НДР, а таксама якія не ўваходзілі ў Варшаўскую Дамову [[Віетнам]]у, [[Манголія|Манголіі]] і [[Куба|Кубы]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Арганізацыя Варшаўскай дамовы}}
{{Халодная вайна}}
{{Усходні блёк}}

[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1955 годзе]]
[[Катэгорыя:Варшаўская дамова| ]]