Прагляд крыніцы для Вайна Рэчы Паспалітай са Швэцыяй (1600—1611)

{{Узброены канфлікт
|Назва     = Вайна ВКЛ са Швэцыяй 1600—1611 гадоў
|Частка    = Вайна Рэчы Паспалітай са Швэцыяй 1600—1611 гадоў
|Выява     = Husarz, Józef Brandt, 1890.jpg
|Подпіс да выявы  = [[Гусарыя]] — галоўная ўдарная сіла войска ВКЛ і Польшчы
|Дата      = 1600—1611
|Месца     = [[Інфлянты]] (цяпер [[Эстонія]], [[Латвія]])
|Прычына   = спрэчка за Эстляндыю разам з дынастычным канфліктам за швэдзкі сталец [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] і [[Карл IX Ваза|Карла Сёдэрманляндзкга]]
|Вынік     = перамір’е
|Тэрытарыяльныя зьмены =
|Супернік1 = [[Файл:Coat of arms of Sweden.svg|25px]] [[Швэцыя]]
|Супернік2 = [[Файл:Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodow.svg|25px]] [[Рэч Паспалітая]]
|Камандуючыя1 = [[Карл Карлсан Юленьельм]],<br />[[Карл IX (кароль Швэцыі)|Карл IX]],<br />[[Андэрс Ленартсан]],<br />[[Ёахім Фрыдрых фон Мансфэльд]],<br />[[Ян Насаўскі]],<br />[[Арвід Эрыксан Столярм]]
|Камандуючыя2 = [[Ян Караль Хадкевіч]],<br />[[Юрген Фарэнсбах]],<br />[[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштап Радзівіл «Пярун»]],<br />[[Ян Замойскі]],<br />[[Станіслаў Жаўкеўскі]]
|Сілы1     = 
|Сілы2     = 
|Страты1   = 
|Страты2   = 
|Агульныя страты  = 
|Дадаткі   = 
}}
{{Бітвы вайны Рэчы Паспалітай са Швэцыяй (1600—1611)}}
'''Вайна́ Рэ́чы Паспалі́тай са Швэ́цыяй у Інфля́нтах 1600—1611 гадо́ў''' была працягам спрэчкі [[Швэцыя|Швэцыі]] і [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] за землі былой [[Лівонскі ордэн|Лівонскай канфэдэрацыі]], якая стала лягічным працягам дынастычнай барацьбы за швэдзкі каралеўскі трон 1598—1600 гадоў паміж [[Карл IX (кароль Швэцыі)|Карлам Сёдэрманляндзкім]] і [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонтам Вазам]].

== Прычыны ==
Пасьля сьмерці ў лістападзе 1592 году [[Сьпіс каралёў Швэцыі|караля Швэцыі]] [[Юган III|Югана ІІІ]] ягоная карона перайшла да ягонага старэйшага сына і правамоцнага спадчыньніка [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]], караля [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Пасьля каранацыі Жыгімонта Вазы і ягонай жонкі ўтварылася пэрсанальная унія Рэчы Паспалітай і Швэдзкага каралеўства. Але ў выніку інтрыгаў ягонага дзядзькі Карла герцага Сёдэрманляндзкага, які ўзначаліў лютэранскую апазыцыю, кароль прайграў бітву пад Лінчэпінгам 1598 году і страціў асабісты дамэн — Фінляндыю ў 1599 г., пасьля чаго быў распрацаваны новы праект нападу сіламі Інфлянцкай земскай службы на чале зь Юргенам Фарэнсбахам на Эстляндыю і Фінляндыю. Пытаньне ўскладнялі прэтэнзіі Жыгімонта ІІІ Вазы на швэдзкі сталец, паколькі Жыгімонт ІІІ Ваза не жадаў пераходзіць у лютэранства і вызнаваў сябе каталіком, тады як швэдзкая арыстакратыя была згодная толькі на лютэранскага манарха.

== Вайна ==

=== Швэдзкі наступ ===
У лістападзе 1599 войскі герцага [[Карл IX (кароль Швэцыі)|Карла Сёдэрманляндзкага]] захапілі [[Нарва (горад)|Нарву]], а да сакавіка 1600 занялі [[Эстляндыя|Эстляндыю]], прымусіўшы мясцовую шляхту прысягнуць Карлу. У [[Талін|Рэвэлі]] і Нарве 19 жніўня 1600 г. высадзілася швэдзкае войска ў 10 000 жаўнераў, да якога далучылася эстляндзкая шляхта і сялянская пяхота, агулам — 14 000. Агульнае кіраўніцтва ажыцьцяўляў Карл Сёдэраманляндзкі. Войскамі Рэчы Паспалітай у Інфлянтах на загад караля быў прызначаны [[Вэндэнскае ваяводзтва|ваявода вэндэнскі]] [[Юрген Фарэнсбах]], які меў 2400 наёмных жаўнераў (з 800 [[Гусарыя|гусараў]] і 1000 пяхоты). Калі да яго дабраліся падмацаваньні ад гораду [[Рыга|Рыгі]], [[Інфлянты|інфлянцкага]] [[папалітае рушаньне|паспалітага рушаньня]] і [[Татары ВКЛ|татараў ВКЛ]], сілы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] дасягнулі 4500 жаўнераў.

[[Файл:Karl IX.jpg|міні|Карл IX]]
Пасьля сканчэньня канцэнтрацыі 13 верасьня швэдзкія войскі рушылі на [[Інфлянты]], яны падзяліліся на 2 групы: адна — з Рэвэлю на [[Пярну|Парнаву]] і другая — з [[Нарва (горад)|Нарвы]] на [[Тарту|Дэрпт]]. Сілы Рэчы Паспалітай былі замалыя, каб адбіцца, але здолелі перамагчы швэдаў у сутычцы 29 верасьня пад [[Бітва пад Каркусам|Каркусам]], аднак Парнава была страчана (17 кастрычніка), [[Вільяндзі|Фэлін]] — (3 лістапада), 6 студзеня 1601 году. Пасьля ўдалай для войска ВКЛ бітвы пад Кесьсю 7 студзеня 1601 г. войска ВКЛ разышлося па краі і пачало жорстка рабаваць насельніцтва. Мясцовыя жыхары пачалі спрыяць швэдам, і неўзабаве тыя занялі [[Валміера|Вольмар]].

У лютым 1601 швэды дайшлі да [[Дзьвіна|Дзьвіны]] і Рыгі (абаронай кіраваў Юрген Фарэнсбах), а 28 сакавіка аблажылі [[Какенгаўз]]. Мескі пасад здаўся 1 красавіка, і баранілася толькі пяхота ВКЛ на замку. Швэды блякавалі замак 2600 жаўнерамі, а асноўныя сілы адвялі на 30 км на ўсход ад гораду — да [[Эрляа]]. Там Карл Сёдэрманляндзкі перадаў кіраўніцтва свайму пазашлюбнаму сыну Карлу Карльсану Юленьельму, а сам зьехаў у Швэцыю.

[[Файл:Krzysztof Mikołaj "the Thunderbolt" Radziwiłł.PNG|значак|Вялікі гетман ВКЛ Крыштап Радзівіл «Пярун»]]

== Храналёгія бітваў ==
* 1600 — [[бітва пад Каркусам]] (29 кастрычніка)
* 1600 — [[бітва пад Лімбажы]] (15 лістапада)
* 1601 — [[бітва пад Кесьсю]] (7 студзеня)
* 1601 — [[бітва пад Эргле]] (2 чэрвеня)
* 1601 — [[бітва пад Кокенгаўзам]] (23 чэрвеня)
* 1601 — [[аблога Вольмару]] (18 кастрычніка — 18 студзеня)
* 1602 — [[аблога Фэліну]] (25 сакавіка — 17 траўня)
* 1602 — [[бітва пад Рэвэлем]] (30 чэрвеня)
* 1602 — [[аблога Белага Каменю]] (31 траўня — 30 верасьня)
* 1603 — [[бітва пад Ракверы]] (5 сакавіка)
* 1604 — [[бітва каля Белага Каменю]] (25 верасьня)
* 1605 — [[бітва пад Кірхгольмам]] (27 верасьня)
* 1608 — [[аблога Дынамэнту]] (жнівень)
* 1609 — [[аблога Парнавы]] (28 лютага — 2 сакавіка)
* 1609 — [[бітва пад Салісам]] (23—24 верасьня)
* 1609 — [[Бітва над Аа (1609)|бітва каля Даўгаўгрывы]] (6 кастрычніка)

== Літаратура ==
* ''Mała Encyklopedia Wojskowa'', 1967, Wydanie I.
* Stanisław Herbst, ''Wojna Inflancka 1600—1602'', wyd. II, Inforteditions 2007.
* Leszek Podhorodecki, ''Rapier i koncerz'', Warszawa 1985, {{ISBN|83-05-11452-X}}
* [[Павал Ясяніца|Paweł Jasienica]], ''Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny Wiek'', Warszawa 1982, {{ISBN|83-06-01093-0}}.
* Henryk Wisner, Kircholm 1605. Warszawa 2011, Bellona, {{ISBN|978-83-11-12034-1}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.polona.pl/dlibra/doccontent?id=2073&from=FBC List o oblężeniu zamku dynamentskiego w Inflanciech do iasnie wielmożnego pana Chrisztopha Moniwida na Dorostaiach, marszałka … W.X. Litewsk. … od namiestnika … dynamentskiego pana Gabriela Bialozora, dzierzawce nowomłynskiego dnia 22 miesiąca Octob. w roku 1605 pisany — Białozor, Gabriel]{{Недаступная спасылка|date=April 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.polona.pl/dlibra/doccontent?id=2072&from=FBC Nowiny z Inflant o sczęslivvey porazce, ktora sie stała nad Karolusem ksiazęciem sudermanskim przez … Iana Karola Chotkievvicza nayvvyzszego hetmana W.X.L. dnia 27 Septemb. vv dzien s. Stanislavva roku 1605]{{Недаступная спасылка|date=April 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[Катэгорыя:Войны Рэчы Паспалітай і Швэцыі]]
[[Катэгорыя:Войны XVII стагодзьдзя]]