Прагляд крыніцы для Вайна Маскоўскае дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім 1492—1494 гадоў

{{Бітва 
| Назва           = Маскоўска-літоўская вайна
| Вайна           =  
| Выява           = 
| Подпіс да выявы =  
| Дата            = 1492—1494
| Месца           = [[Украіна]], [[Беларусь]], [[Расея]] 
| Вынік           = [[Вечны мір (1494)]]
| Войска1         = [[Файл:Arms of Gediminaičiai dynasty Lithuania.svg|30px]]&nbsp; [[ВКЛ|Вялікае Княства Літоўскае, Рускае й Жамойцкае]] <br /> [[Вялікая Орда]]
| Войска2         = [[Файл:Coat of arms of Russia (XV Century).svg|28px]] [[Вялікае княства Маскоўскае]]<br /> [[Файл:Gerae-tamga.svg|30px]]&nbsp; [[Крымскае ханства]]
| Камандуючы1     = [[Казімер Ягелончык|Казімер IV]] <br /> [[Аляксандар Ягелончык]]
| Камандуючы2     = [[Іван ІІІ]] <br /> [[Мэнґлі Ґірэй]]
| Колькасьць1     =  
| Колькасьць2     =  
| Страты1         = 
| Страты2         = 
}}
'''Вайна 1492—1494 гадоў (Памежная вайна)''' — першая адкрытая вайна [[Маскоўская дзяржава|Вялікага княства Маскоўскага]], у саюзе з [[Крымскае ханства|Крымскім ханствам]], супраць [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага, Рускага й Жамойцкага]] за г. зв. ''«отчину»'' — усходнеславянскія землі, якія знаходзіліся ў складзе [[ВКЛ|Літвы]]. Адзін з асноўных вынікаў — пераход [[Вярхоўскія княствы|Вярхоўскіх княстваў]] у склад Масковіі.

== Гісторыя ==
Да [[1480-я|1480-х гг.]] Вялікае Княства Літоўскае падпарадкавала сабе [[Наўгародзкая рэспубліка|Наўгародзкую рэспубліку]], [[Вялікае княства Цьвярское]], а ў 1487 г. маскоўскія войскі ўзялі Казань і зрабілі сваім васалам Казанскае княства. Адначасова ў Маскве фармуецца дактрына ''«Трэцяга Рыму»'' й маскоўскія князі пачынаюць актыўна ''«зьбіраць рускія землі»'', якія раней належалі да Кіеўскай Русі.

Вайне папярэднічалі памежныя канфлікты, якія пачасьціліся з 1486, калі ваяводы [[Іван III|Івана ІІІ]] напалі й абрабавалі [[Любуцк]], [[Мцэнск]] і [[Вяземскае княства]]. Вясною 1492 году Іван ІІІ накіраваў да польскага караля й вялікага князя літоўскага [[Казімер Ягелончык|Казімера IV]] пасла з праграмай тэрытарыяльных дамаганьняў, аднак той вярнуўся назад, даведаўшыся пра раптоўную сьмерць Казімера (7 чэрвеня 1492 году ў [[Горадня|Горадні]]). Склалася спрыяльная сытуацыя для вайны. У жніўні войска на чале з Ф. Целяпнём-Абаленскім, накіраванае на Любуцк і Мцэнск, папаліла гарады, а баяр і жыхароў забрала ў палон. Увосень маскоўскія ваяводы занялі [[Хлепень]] і [[Рагачоў]]. У гэты час у Маскву перабеглі князі з памежных раёнаў ВКЛ — С. Ф. Варатынскі, М. Р. Мязецкі, А. і В. Бялеўскія, А. Ю. Вяземскі, што дазволіла Івану ІІІ авалодаць землямі ў вярхоўях [[Ака|Акі]]. Пры дапамозе князёў-перабежчыкаў былі занятыя Мязецк, Сярпейск, Масальск, спалены Апакаў, пазьней войска князя Д. В. Шчэні захапіла Вязьму. Рыхтуючыся да пашырэньня ваенных дзеяньняў, вялікі князь маскоўскі сабраў войска ў [[Вялікія Лукі|Вялікіх Луках]], [[Ноўгарад]]зе, [[Пскоў|Пскове]] й [[Цьвер]]ы, заклікаў крымскага хана Менглі-Гірэя нанесьці ўдар па ВКЛ з поўдня. У 1493 годзе маскоўскае пасольства наведала князя [[Конрад Мазавецкі|Конрада Мазавецкага]] й магістра [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] з прапановай стварыць супраць Ягайлавічаў ваенны альянс. ВКЛ не было гатовае да абароны, таму вялікі князь [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]] накіраваў сваіх паслоў у [[Крымскае ханства|Крым]], [[Заволская Арда|Заволжскую Арду]] й да свайго брата польскага караля [[Ян I Ольбрахт|Яна Альбрэхта]] з просьбай аб дапамозе. Каб спыніць агрэсію, віленскі двор прапанаваў выдаць дачку Івана ІІІ [[Алена Іванаўна|Алену]] замуж за вялікага князя Аляксандра. Гэта паслужыла пачаткам перамоваў, у час якіх маскоўскі ўрад імкнуўся заняць як мага больш тэрыторыі ВКЛ.

== Вялікае пасольства ==
''«Вялікае пасольства»'' вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], у склад якога ўваходзілі троцкі ваявода П. Яновіч, жмудзкі староста С. Я. Кезгайла, Войтка Яновіч і пісар Хведар Грыгор’еў, прыбыло ў [[Масква|Маскву]] ў студзені 1494 году. У выніку складаных перамоваў было дасягнутае пагадненьне аб новай мяжы паміж дзяржавамі. Да маскоўскай дзяржавы адышлі Вяземскае княства й землі ў басэйне Верхняй Акі (Вярхоўскія княствы), дзе дакладная мяжа не была вызначаная, што пакідала падставы для будучых канфліктаў. ВКЛ адмовілася ад прэтэнзіяў на Ноўгарад Вялікі, Пскоў, Цьвер, Разань, прызнала ўсе ''«ад’езды»'' вярхоўскіх князёў. Пасольства [[ВКЛ]] правяло таксама перамовы аб сватаньні Аляксандра да дачкі Івана ІІІ і, атрымаўшы станоўчы адказ, прадстаўляла вялікага князя на заручынах.

== Літаратура ==
* Базилевич К. В. Внешняя политика Русского централизованного государства. Вторая половина 15 в. М., 1952.
* Греков И. Б. Очерки по истории международных отношений Восточной Европы 14-16 вв. М., 1963.
* Natanson-Leski J. Dzieje granicy wschodniej Rzeczypospolitej. Cz. 1. Lwów, Warszawa, 1922.

{{Войны Маскоўскай дзяржавы й Расеі з ВКЛ і Рэччу Паспалітай}}
{{Расейска-беларускія бітвы}}

[[Катэгорыя:Літоўска-маскоўскія войны]]
[[Катэгорыя:Войны XV стагодзьдзя]]
[[Катэгорыя:Літоўска-маскоўская вайна 1487—1494 гадоў]]