Прагляд крыніцы для Бітва пад Грунвальдам (карціна Яна Матэйкі)

{{Іншыя значэньні|Грунвальдзкая бітва (неадназначнасьць)}}
{{Карціна
|Назва = Бітва пад Грунвальдам
|Выява = Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem.jpg
|Памер = 350пкс
|Альтэрнатыўны тэкст = 
|Подпіс выявы = 
|Назва іншай мовы 1 = [[Польская мова]]
|Назва на іншай мове 1 = Bitwa pod Grunwaldem
|Назва іншай мовы 2 = 
|Назва на іншай мове 2 = 
|Мастак = [[Ян Матэйка]]
|Год = 1878
|Тып = алей, палатно
|Вышыня = 426
|Шырыня = 987
|Даўжыня = 
|Дыямэтар  = 
|Музэй = [[Варшаўскі нацыянальны музэй]]
|Горад = [[Варшава]]
|Уладальнік = 
}}
«'''Бітва пад Грунвальдам'''» — карціна [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]], намаляваная ў 1878 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]]. 

Сюжэт карціны — [[Грунвальдзкая бітва]] (1410), у якой войскі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Каралеўства Польскага]] разграмілі нямецкі [[Тэўтонскі ордэн]].

Мастак падчас працы ў асноўным выкарыстоўваў хронікі [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] — польскага храніста, які паводле аповедаў свайго бацькі апісаў [[Грунвальдзкая бітва|бітву пад Грунвальдам]]. Ян Матэйка маляваў карціну прыкладна 6 гадоў (1872—1878)<ref>[https://web.archive.org/web/20100716225044/http://www.naukowy.pl/encyklopedia/Jan_Matejko Jan Matejko — Polski Serwis Naukowy]{{ref-pl}}</ref>.

== Апісаньне ==
Сярод прадстаўленага на карціне ваюючага тлуму вылучаецца значная колькасьць гістарычных постацей з абодвух бакоў бітвы. Карціна сымбалічна паказвае бітву ў той момант, калі адбываецца зацятая барацьба, але шалі перамогі схіляюцца да польска-літоўскага боку.

У цэнтры палатна знаходзіцца [[Вітаўт Вялікі|князь Вітаўт]]; без брані і шлему, апрануты ў чырвоны жупан, зь мітрай на галаве. У раскінутых і ўзьнесеных руках трымае меч і шчыт у трыюмфальным жэсьце.

Зь левага боку карціны знаходзіцца крыжацкі магістр [[Ульрых фон Юнгінгэн]]. Ён прыбраны ў белы плашч з чорным крыжам на грудзях. З выразам сполаху на твары абараняецца перад атакай двух ваяроў. Далей па левым баку сьпяшаецца яму на дапамогу князь Шчэцінскі. Імчыцца ён на чорным кані, у шлеме з паўлінымі пёрамі. Абаронцу, аднак, атакуе польскі рыцар з дзідай — Якуб Скарбік з Гары. Гермік жа ў сваю чаргу схапіў за лейцы каня, на якім сядзеў князь шчэцінскі [[Казімер V]].

Збоку ля загінуўшага крыжацкага магістра магчыма ўбачыць барадатага старца. Гэта камандор эльблёнскі Вэрнэр Тэтынген. У сярэдзіне, далоўку карціны ляжыць вялікі камандор Конрад Ліхтэнштайн, які памірае.

Зь левага боку ўверсе, за князем Вітаўтам ідзе барацьба за нямецкую харугву, якую паляк выдзірае ў немца. Затое па правым баку магчыма ўбачыць рыцара з польскім штандарам. Гэты сьцяг ганарова лунае на ветры, у той час як нямецкі ваяр хіліцца да зямлі. Гэта зьяўляецца сымбалем канчатковай перамогі палякаў.

З правага боку палатна цэнтральным пунктам зьяўляецца рудабароды асілак у зброі: камандор брандэбурскі Марквард фон Сальзбах. Яго панцыраваны конь падае як раз у той момант, калі сам камандор ахоплены канатам татараў.

Наперадзе магчыма ўбачыць вусатую постаць рыцара ў зброі, які адной нагой стаіць на зямлі, а другой — на паваленым праціўніку. Той падняў меч угару, каб нанесьці апошні ўдар ворагу — Генрыку, тухаленскаму камандору. У гэты час перашкаджае яму постаць у цёмным убраньні, якая намагаецца нанесьці ўдар паляўнічым нажом.

[[Завіша Чорны]] прадстаўлены ў фіялетавым убраньні, бяз шлему; атакуе, узброены турнеевай дзідай.

== Пэрсанажы ==
<gallery>
Vytautas on the Battle of Grunwald oby Jan Matejko.PNG|[[Вітаўт]]
Grunwald Wielki Mistrz.jpg|[[Ульрых фон Юнгінген]]
Jan Zizka - Grunwald.jpg|[[Ян Жыжка]]
Grunwald Zyndram.jpg|Зындрам з Машковіцаў
Grunwald Marcin z Wrocimowic.jpg|Марцін з Врацімавіцаў
Zawisza Czarny z Garbowa.JPG|[[Завіша Чорны]]
Grunwald Swiety Stanislaw.jpg|[[Станіслаў са Шчэпанава]]
Grunwald Skarbek.jpg|Якуб Скарбак з Гуры
Grunwald Skunarowski.jpg|Мікалай Скунароўскі
</gallery>

== Гісторыя карціны ==
У лютым 1878 году Матэйка прадаў карціну за 45 000 злотых пану Расэнблюму з Варшавы<ref name="mhmt">[https://web.archive.org/web/20131029193154/http://www.mhmt.pl/wystawy-zamek/wystawa-czasowa-zamek/125-grunwald-jak-malowal-jan-matejko.html GRUNWALD. Jak malował Jan Matejko]{{ref-pl}}</ref>. Першая выстава была адчыненая 28 верасьня 1878 году ў залі кракаўскага гарадзкога ўраду. У тым самым годзе палатно было перавезенае з Кракава на выставу ў [[Вена|Вену]], а ў 1880 годзе было прэзэнтавана ў [[Варшава|Варшаве]]. Пасьля карціна была паказана па чарзе на мастацкіх выставах у [[Пецярбург]]у, [[Бэрлін]]е, [[Львоў|Львове]] і [[Бухарэст|Бухарэсьце]]. У красавіку 1880 году палатно знайшлося ў [[Парыж]]ы, а потым вярнулася ў Варшаву, дзе назаўжды стала экспанатам у Нацыянальнай галерэі падтрымкі мастацтва.

У 1902 годзе карціна была выкупленая ў нашчадкаў Разэнблюма і перададзеная ў якасьці ахвяраваньня да збораў Музэю таварыства падтрымкі выяўленчых мастацтваў у Варшаве. У пэрыяд [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] карціна, у мэтах бясьпекі, была вывезеная ў [[Масква|Маскву]]. У Польшчу вярнулася ў 1922 годзе і была разьмешчаная ў Варшаве<ref name="mhmt"/>.

У верасьні 1939 году, падчас навінаў пра надыход у сталіцу нямецкіх войскаў, было прынята рашэньне аб эвакуацыі і схове карціны — знаходжаньне яе ў Варшаве пагражала яе зьнішчэньнем па прычынах бомбавых налётаў ці мэтанакіраванага зьнішчэньня немцамі. Палатно было скручана, запакавана ў спэцыяльныя скрыні, пагружана на доўгую платформу і разам са Станіславам Радзецкім-Мікулічам (адміністрацыйным дырэктарам галерэі), мастаком Станіславам Эйсмандам (віцэ-прэзыдэнтам «Падтрымкі») і яшчэ адным мастаком Баляславам Сурала, было накіравана ў [[Люблін]].

9 верасьня 1939 году ў 7:00 ахова з карцінай пад’ехала да Люблінскага музэю, дзе была перададзеная інтэнданту музэю, прафэсару Ўладыславу Войду. Падчас падарожжа, у выніку нямецкай паветранай атакі на Люблін, адна з бомб трапіла ў музэй і забіла дзьвюх асобаў, якія суправаджалі канвой — Станіслава Эйсмонда і Баляслава Сурала.

Пасьля паразы Польшчы люблінскае гестапа распачало інтэнсіўныя пошукі карціны. Міністар прапаганды [[Трэці Райх|ІІІ Райха]] Джозэп Гобэлс прызначыў узнагароду ў 2 000 000 нямецкіх марак за знаходку палатна ці зьвестак пра месца яго знаходжаньня. Першапачаткова прадстаўнікі гестапа спрабавалі падкупіць прафэсара Войду ўзнагародай, нямецкім грамадзянствам і пашпартам у Нямеччыну, пасьля пагражалі пазбавіць жыцьця — Войда ўпэўнена адмаўляўся супрацоўнічаць. У рэшце рэшт польскае радыё ў [[Лёндан]]е пакінула ілжывыя зьвесткі пра тое, што «Бітва пад Грунвальдам» перапраўлена ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытанію]]. Толькі тады немцы спынілі свае пошукі карціны.

Прафэсар Войда пасьля арганізаванага фікцыйнага вывазу карціны зь Любліна, зробленага з мэтай замесьці сьляды, абмежаваньня кола асобаў, якія ведаюць пра палатно і месца яго знаходжаньня, і пасьля новага ўпакаваньня на спэцыяльна сканструяваны рулон, вырашыў ізноў схаваць «Бітву пад Грунвальдам» у адной зь вёсак пад Люблінам, дзе карціна і прабыла да моманту вызваленьня горада [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміяй]] у 1944 годзе. Потым карціна была адкапаная і здабытая з зацэмэнтаванага раней саркафагу і 17 кастрычніка 1944 году афіцыйна прынятая кіраўніком ведамства культуры і мастацтва пры [[Польскі камітэт нацыянальнага вызваленьня|ПКНВ]]. Пасьля першапачатковага ачышчэньня і перавозу карціны ў Нацыянальны музэй у Варшаве яна была рупліва адрэстаўравана пад кіраўніцтвам прафэсара Багдана Марцоніна. У хуткім часе палатно разьмясьцілі ў Нацыянальным музэі ў Варшаве, як сталы экспанат экспазіцыі, дзе карціна і знаходзіцца да сёньняшняга дня.

У 2010 годзе карціна павінна была быць паказана на [[Вавэль|Вавэлі]] на выставе «У знак цудоўнай перамогі» з нагоды 600-й гадавіны бітвы пад Грунвальдам, аднак яна знаходзіцца ў благім стане і таму ня будзе паказана ў Кракаве<ref>Agnieszka Kowalska. [http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,34889,7506349,Bitwe_o__Grunwald__wygrali_konserwatorzy__Obraz_zostaje.html Bitwę o 'Grunwald' wygrali konserwatorzy. Obraz zostaje w Warszawie]. «Gazeta Wyborcza Stołeczna» (2010-01-29) {{ref-pl}}</ref>. Дарота Ігнатовіч-Вазьнякоўская, галоўны рэстаўратар Нацыянальнага музэю ў Варшаве, ацаніла, што рэстаўрацыйныя працы будуць каштаваць прыкладна 1 млн злотых. Прафэсар Ёсіф Шаняўскі, які браў удзел у аглядзе карціны, зьвярнуў увагу на патрапаныя куты і краі, разыходзячыя ніткі, а месцамі адна парахня. Да таго ж месцамі палатно пакрыта трыма ці чатырма слаямі лаку, пакладзенага часта няроўна, і пад якім бачны бруд, які псуе калярыстыку<ref>[http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,7522604,_Bitwie_pod_Grunwaldem__Matejki_grozi_katastrofa_.html «Bitwie pod Grunwaldem» Matejki grozi katastrofa. «Miejscami samo próchno»]. «Dziennik Gazeta Prawna» (2010-02-03){{ref-pl}}</ref>. З 90 км нітак 32-асабовая група гафтароў аднавіла карціну, пабіўшы сусьветны рэкорд<ref>[http://www.haftix.pl/bitwa_pod_grunwaldem/ Haftowana «Bitwa pod Grunwaldem»]</ref>, а адна асоба аднавіла палатно ў выглядзе барэльефу з драўніны, вагай 15 тон, што стала чарговым сусьветным рэкордам.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Jan Kopczewski, Mateusz Siuchniński, Grunwald. 550 lat chwały, PZWS, Warszawa, 1960 {{ref-pl}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://eduseek.interklasa.pl/artykuly/artykul/ida/3703/idc/1/ Z Matejką przez polskie dzieje: «Bitwa pod Grunwaldem» — historia obrazu i galeria postaci] {{ref-pl}}
* [https://web.archive.org/web/20100315090235/http://www.dziennik.pl/wydarzenia/article540841/Bitwa_pod_Grunwaldem_w_ruinie.html «Bitwa pod Grunwaldem» w ruinie], Dziennik.pl. wtorek 2 lutego {{ref-pl}}

[[Катэгорыя:Карціны Яна Матэйкі]]
[[Катэгорыя:Карціны Варшаўскага нацыянальнага музэю]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1878 годзе]]