Прагляд крыніцы для Белавеская пушча

{{Іншыя значэньні|тып=артыкул|Белавеская пушча (нацыянальны парк)|лясны масіў у Беларусі і Польшчы|нацыянальны парк у Беларусі}}
{{Аб’ект сусьветнае спадчыны
|Назва        = Белавеская пушча
|Name         = Bielavieskaja Pušča / Białowieża Forest
|Шырыня блёку = 24em
|Краіна       = [[Беларусь]]<br />[[Польшча]]
|Выява        = [[Файл:Poland Bialowieza - BPN.jpg|250пкс]]
|Тып          = прыродны
|Крытэры      = vii
|ID           = 33bis
|Рэгіён       = Эўропа і Паўночная Амэрыка
|Год          = 1979
|Сэсія        = 3-я
|У небясьпецы = 
|Падаўжэньне  = 
}}
'''Белаве́ская пу́шча''' — адзін з самых старых запаведных лясных масіваў [[Эўропа|Эўропы]], найбуйнейшы астатак [[рэлікт]]авага першабытнага [[раўніна|раўніннага]] [[лес]]у, які ў дагістарычны час рос на тэрыторыі [[Эўропа|Эўропы]]. Паступова ён быў высечаны і ў адносна непарушаным стане ў выглядзе буйнога масіву захаваўся толькі ў Белавескім рэгіёне (тэрыторыя [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]], [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]] і [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]]. У 1992 годзе рашэньнем [[ЮНЭСКО]] Дзяржаўны нацыянальны парк «Белавеская пушча» ўключаны ў [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сьпіс Сусьветнай спадчыны]] чалавецтва. У 1993 годзе яму прысвоены статус біясфэрнага запаведніка.

== Прырода ==
[[Файл:Zubr 003.jpg|міні|220пкс|Эўрапейскі [[зубар]]]]
Белавеская пушча зьяўляецца ўнікальным і буйнейшым масівам старажытных лясоў, тыповых для раўнін Сярэдняй Эўропы. Сярэдні ўзрост лясоў Белавескай пушчы складае больш за 100 гадоў, асобныя ўчасткі лесу маюць узрост 250—350 гадоў. У пушчы зарэгістравана больш за тысячу дрэваў-волатаў (400—600-гадовыя [[дуб]]ы, 250—350-гадовыя [[ясень (дрэва)|ясені]] і [[хвоя|хвоі]], 200—250-гадовыя [[елка|елкі]]). Белавеская пушча па ліку відаў расьлінаў і жывёлін ня мае сабе роўных у [[Эўропа|Эўропе]]. Тут растуць 958 відаў [[судзінкавыя расьліны|судзінкавых]] споравых і [[насенныя расьліны|насенных]] расьлінаў, зарэгістравана 260 відаў [[мох (расьліна)|імхоў]] і мохападобных, больш за 290 відаў [[лішайнік]]аў і 570 відаў [[грыб]]оў. У сьпісе фаўны Белавескае пушчы налічваецца 59 відаў [[млекакормячыя|млекакормячых]], 227 відаў [[птушкі|птушак]], 7 відаў [[гады|гадаў]], 11 відаў [[земнаводныя|земнаводных]], 24 віды [[рыбы|рыб]] і больш за 11 000 [[беспазванковыя|беспазванковых]] жывёлін. Тут жыве самая буйная ў сьвеце папуляцыя [[зубар|зуброў]]. З буйных траваедных жывёлін тут сустракаюцца [[высакародны алень]], [[дзік]], [[эўрапейская казуля]] і [[лось]], з драпежнікаў насяляюць [[воўк]], [[лісіца]], [[рысь]], [[барсук]], [[лясная куніца]], [[выдра]] і іншыя. У Пушчы захаваліся ўнікальныя супольнасьці беспазванковых — насельнікаў мёртвай і гнілой драўніны, [[кнот]]авых грыбоў, верхавых і нізінных [[балота]]ў. Флёра і фаўна прадстаўленыя вялікім лікам рэдкіх відаў расьлінаў ([[піхта]], [[скальны дуб]], [[лілея-саранка]], [[астранцыя]] вялікая, [[ліліелісны званочак]]), жывёлін (зубар, рысь, [[барсук]]) і птушак ([[Арлан-белахвост|арлан белахвосты]], [[арол-вужаед]], [[чорны бусел]], [[шэры журавель]], [[малы арлец]], [[пугач]], [[барадатая кугакаўка]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://www.gosinspekciya.gov.by/actual/rybolovstvo-i-rybolovnoe-khozyaystvo/339/|выдавец=[[Дзяржаўная інспэкцыя аховы жывёльнага і расьліннага сьвету пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2023|дата доступу=21 красавіка 2023}}</ref>, [[вераб’іны сычык]], [[беласьпінны дзяцел]], [[жоўтагаловы дзяцел]], [[сіваграк]], [[вяртлявая чарацянка]] і шматлікія іншыя), занесеных у [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|Чырвоную Кнігу Рэспублікі Беларусь]].

== Гісторыя ==
Як стары суцэльны лес, Пушча згадваецца яшчэ ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] 983 г.<ref>Качаноўскі, Карочкіна, 1976</ref>. У кіеўскіх летапісах зазначаецца, што тэрыторыя сучаснай Пушчы была заселена племем [[яцьвягі|яцьвягаў]], якія займаліся паляваньнем і рыбнай лоўляй.

[[Файл:Napoleon Orda-Belaya Vezha.jpg|міні|245пкс|Камянецкая вежа у сяр. ХІХ ст., [[Напалеон Орда|Н. Орда]]]]
У XII стагодзьдзі на тэрыторыі Белавескай пушчы падоўгу жыў [[Уладзімер Манамах]], а ў 1276 г. князь [[Уладзімер Валынскі]] заснаваў тут горад-крэпасьць [[Камянец]]. У канцы XIII — пачатку XIV стагодзьдзяў Пушчай валодаюць літоўскія князі: [[Трайдзень]], [[Кейстут]], [[Ягайла]] і інш. У 1413 г., паводле [[Гарадзельская вунія|Гарадзельскай вуніі]], Белавеская пушча перайшла ў польскае валоданьне. Неўзабаве тут усталёўваюцца строгія правілы аховы дзікіх зьвяроў, хоць польскія каралі [[Жыгімонт I Стары]], [[Стэфан Баторы]], [[Аўгуст III]] — пераемнікі Ягайлы — ператварылі Пушчу ў месца сваіх раскошных паляваньняў.

Першая спроба атрымаць ад Пушчы прыбытак мела месца ў сярэдзіне XVI стагодзьдзя пры вялікім князі літоўскім і каралю польскім [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонце Аўгусьце]], калі на яе тэрыторыі былі пабудаваныя 4 жалезаапрацоўчыя заводы. Тут жа дабывалі [[смала|смалу]], турылі [[дзёгаць]], выпальвалі [[вугаль]], спрабавалі наладзіць сплаў лесу.

У 1795 г. Белавеская пушча ўвайшла ў склад [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Плошча яе тады складала 120 тыс. дзесяцін. Мала цікавячыся лёсам унікальнага лесу, [[Кацярына II]] раздала значную частку яго сваім набліжаным, якія ўдзельнічалі ў заваяваньні краю: графу Румянцаву, [[Міхаіл Кутузаў|Міхаілу Кутузаву]], палкоўніку Дрэнякіну і інш. У 1811 г. на тэрыторыі Белавескай пушчы адбыўся самы буйны за яе гісторыю пажар (з траўня па кастрычнік), выкліканы вельмі моцнай і працяглай засухай. У 1821 г. рушыў усьлед загад аб забароне ўсякай рубкі і паляваньні ў Пушчы, аднак падчас [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|польскага паўстаньня]] (1831 г.) гэты парадак ізноў быў парушаны. У 1842—1847 гг. у Белавескай пушчы праведзена першае лесаўладкаваньне, пасьля чаго Пушча была падзеленая на квартальную сетку, а ў 1861—1862 гг. мінула другое лесаўладкаваньне. З гэтага моманту пачынаецца дакладны ўлік яе ляснога фонду.

У 1875 г. у інтарэсах захаваньня [[зубар|зуброў]] вылучаецца адмысловая частка Пушчы, з найстражэйшым рэжымам гаспадаркі ў ёй. У 1897 г. цар [[Мікалай II (расейскі імпэратар)|Мікалай II]] даў указаньне падбаць, каб Пушча захавала характар першабытнага лесу, і не імкнуцца да выманьня найбольшага прыбытку ў ёй.
[[Файл:Mapa Bielavieskaj pushchy 1900 r..jpg|міні|245пкс|Мапа Белавескай пушчы на пачатак ХХ ст.]]
Падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] з 1915 па 1918 гг. Белавеская пушча знаходзіцца пад акупацыяй нямецкіх войскаў. Гэты пэрыяд зьявіўся прыкладам наймоцнай эксплюатацыі яе багацьцяў. У гэты час пачынаецца інтэнсіўная пракладка вузкакалейных чыгунак (каля 300 км) з мэтай нарыхтоўкі каштоўнай драўніны, а для яе перапрацоўкі будуюцца 4 лесапільныя заводы. За два з паловай гады ў [[Нямеччына|Нямеччыну]] было вывезена 4,5 млн куб. м драўніны, прычым самых каштоўных парод. Гэта амаль столькі ж, колькі нарыхтавана ў Пушчы за ўсю папярэднюю гісторыю (5 млн куб. м). Пасьля заканчэньня вайны Пушча перайшла ва ўласнасьць Польшчы. Аднак эксплюатацыя яе лясоў на гэтым ня скончылася.

У 1921 г. ля адміністрацыйнага цэнтру Пушчы — мястэчка [[Белавежа]] — на ўчастку 4594 га было адкрыта лесьнікоўства «Рэзэрват» і ахоплена абсалютна-запаведнай аховай 1061 га лясоў (астатняя частка Пушчы часткова ахоўвалася). У 1924 г. гэтае лесьнікоўства атрымала статут надлесьнікоўства, а з 1929 г. уся яго тэрыторыя (4640 га) стала абсалютна запаведнай. У 1932 г. на месцы гэтага надлесьнікоўства ўтвораны «Нацыянальны парк у Белавежы» (4693 га) са строгім рэжымам аховы, які існуе і па сёньняшнім дзень, толькі ў 1996 г. парк павялічаны ў памерах да 10502 га. У гэты пэрыяд у Пушчы пачынаюцца працы па ўзнаўленьні вольнай папуляцыі зубра (1929 г.), ствараецца гадавальнік [[тарпан|тарпанавых коней]] (1936 г.), пачынае аднаўляцца колькасьць [[аленя]], [[дзік]]а, [[казулі]]. Але суцэльныя рубкі лесу, хоць і ў некалькі спарадкаваным выглядзе, працягваліся.

У 1939 г. Белавеская пушча ўвайшла ў склад [[БССР]] і пастановай [[Рада Народных Камісараў|Рады Народных Камісараў]] БССР на яе тэрыторыі быў арганізаваны Беларускі дзяржаўны запаведнік «Белавеская пушча». У яго склад увайшлі ўвесь лясны масіў Пушчы, лугавая гаспадарка (700 га) і Сьвіслацкая лясное лецішча — усяго 129,2 тыс. га. Аднак гэтай пастановай поўная запаведнасьць усталёўвалася толькі для былога Нацыянальнага парка (4 760 га), зубрапітомніка (297 га), абмежаванай тэрыторыі (29,7 га), гэта значыць фактычна заставаўся той рэжым і ў тых жа межах, які існаваў у Белавескім Нацыянальным парку Польшчы. Празь некаторы час была прынята пастанова "Аб гаспадарчым парадкаваньні Беларускага дзяржаўнага запаведніка «Белавеская пушча», якім прадугледжвалася поўная запаведнасьць усёй тэрыторыі Пушчы. Але ажыцьцявіцца гэтаму не атрымалася з-за пачатку вайны з [[Трэці Рэйх|фашысцкай Нямеччынай]].

Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] пры акупацыі Пушчы нямецкімі войскамі яе багацьці практычна не эксплюатаваліся, бо па ініцыятыве блізкага паплечніка Гітлера — Германа Герынга было вырашана стварыць на яе тэрыторыі ўзорную паляўнічую гаспадарка Райха, дзе маглі бы паляваць высокія тытулаваныя асобы.

Пасьля вызваленьня ад нямецкіх войскаў дзейнасьць запаведніка была адноўленая пастановай Рады Народных Камісараў Беларускай ССР у кастрычніку 1944 г. Але пры ўсталяваньні дзяржаўнай мяжы СССР з Польшчай частка запаведніка (55 тыс. га) разам зь яго гістарычным цэнтрам — пасёлкам [[Белавежа]], Нацыянальным паркам і зубрапітомнікам — адышоў да Польшчы. На тэрыторыі Беларусі засталося 74,5 тыс. га Белавескай пушчы, практычна без базы для навуковай працы і арганізацыйнай дзейнасьці. Усё гэта прыйшлося ствараць ізноў.

З 1944 па 1957 гг. Пушча мела статут запаведніка, аднак у жніўні 1957 г. у адпаведнасьці з распараджэньнем Рады Міністраў СССР Дзяржаўны запаведнік «Белавеская пушча» быў рэарганізаваны ў Дзяржаўную запаведна-паляўнічую гаспадарку.

[[Файл:Белавежа літ сэмінар.jpg|міні|Літаратурны сэмінар у Белавескай пушчы сябраў літаб’яданьня [[Белавежа (аб’яднаньне)|Белавежа]] (зьлева направа): [[Янка Жамойцін]], [[Віктар Рудчык]], [[Георгі Валкавыцкі]], [[Вінцук Склубоўскі]], [[Сакрат Яновіч]], [[Алесь Барскі]], [[Міхась Шаховіч]], за ім ляжаць [[Юры Геніюш]], [[Мікола Лобач]]. [[ПНР]], Белавеская пушча, пачатак 1970-ых гадоў]]

Пасьля распаду Савецкага саюза пушча апынулася ў складзе Беларусі. Пастановай Рады Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 16 верасьня 1991 г. дзяржаўная запаведна-паляўнічая гаспадарка была рэарганізавана і на яе базе і ў яе межах створаны першы ў Рэспубліцы Дзяржаўны нацыянальны парк «Белавеская пушча».

На тэрыторыі Дзяржаўнага нацыянальнага парку «Белавеская пушча» знаходзіцца ўрадавая рэзыдэнцыя [[Віскулі]]. У 1991 годзе ў гэтай рэзыдэнцыі былі падпісаныя [[Белавескія дамовы]], якія вызначылі распад [[СССР]].

У 1992 годзе рашэньнем [[ЮНЭСКО]] Дзяржаўны нацыянальны парк «Белавеская пушча» ўключаны ў [[Сусьветная спадчына UNESCO|Сьпіс Сусьветнай спадчыны]] чалавецтва. У 1993 годзе яму прысвоены статус біясфэрнага запаведніка, а ў 1997 годзе ён узнагароджаны Дыплёмам [[Рада Эўропы|Рады Эўропы]]. У кастрычніку 2007 году беларускі бок павінен быў прадаставіць экспэртам Рады Эўропы плян кіраваньня паркам на наступныя 10 рокаў, аднак ня здолеў падрыхтаваць яго ў тэрмін. З таго часу дзеяньне Дыплёму РЭ прыпыненае<ref>{{Спасылка|аўтар = Анастасія Янушэўская.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 19 сакавіка 2012|url = http://nn.by/index.php?c=ar&i=70271|загаловак = «Белавежскай пушчы» пакуль не ўдалося вярнуць дыплом Рады Еўропы|фармат = |назва праекту = Усяго патроху|выдавец = [[Наша Ніва]]|дата = 19 сакавіка 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>.

== Клімат ==
Паводле агракліматычнага раянаваньня Белавеская пушча адносіцца да цёплай няўстойліва вільготнай зоне. Тут самая кароткая і цёплая ў рэгіёне зіма, самы працяглы вэгетацыйны пэрыяд і найбольшае цеплазабесьпячэньне тэрыторыі. Сярэдняя гадавая тэмпэратура паветра — 6,6° самы цёплы месяц — [[ліпень]] (17,8°), самы халодны — [[студзень]] (5,4°), устойлівы сьнежны полаг ляжыць ня больш 50-60 дзён. Для адной пятай часткі зім тут ён наогул не адзначаўся. Сярэдняя працягласьць безмарознага пэрыяду 135 дзён. Каэфіцыент увільгатненьня за цёплы пэрыяд году роўны 0,8. Атмасфэрных ападкаў у сярэднім выпадае 624 мм у год, у тым ліку 420 мм у цёплы пэрыяд ([[красавік]]—[[кастрычнік]]). У цэлым клімат пушчы блізкі да цэнтральна-эўрапейскага.

== Прырода ==
Белавескі лес захаваў сваё дрымучае першабытнае аблічча і населены рэліктавымі супольнасьцямі расьлінаў і жывёл, якія захаваліся ў адносна непарушаным стане, шматлікія зь якіх беззваротна зьніклі ў іншых месцах разам з высечанымі лясамі. Сярэдні ўзрост лясоў Белавескай пушчы складае больш 100 гадоў, асобныя ўчасткі лесу маюць 250—350 гадоў. У Пушчы зарэгістравана больш тысячы дрэў-волатаў. Тут растуць 350-гадовыя ясені і хвоі, 250-гадовыя елкі. Дзякуючы разьмяшчэньню на мяжы дзьвюх геабатанічных зон (Эўраазіяцкай хваёвалясной і Эўрапейскай шырокалістай), Белавеская пушча ўяўляе сабой «вузел канцэнтрацыі» біялягічнай разнастайнасьці і па колькасьці відаў расьлінаў і жывёл, якія растуць і насяляюць яе тэрыторыі, ня мае сабе роўных на Эўрапейскім кантыненце. У Белавескай пушчы сустракаюцца ўсе асноўныя кампаненты лясной флёры і фаўны, усе асноўныя тыпы лясных відаў, якія магчымыя ў дадзеным геаграфічным рэгіёне.

=== Флёра ===
[[Файл:Abies alba Schleus Berg b Suhl ThW Th Dreger.jpg|міні|[[Белая піхта]]]]

Адным зь першых расьліннасьць Белавескай пушчы апісаў [[Станіслаў Горскі]] (1802—1864).
Разнастайнасьць глебаў і ўмоў абумовіла распаўсюджанасьць ў Пушчы 958 відаў споравых і насенных расьлінаў, што для прыкладу складае 64 % флёры ўсёй Беларусі. Найбольш шматлікімі зьяўляюцца: астровыя, мятлікавыя, бабовыя, гвазьдзічныя, ружакаляровыя, люцікавыя (35), капусныя і інш. Самыя прадстаўнічыя роды Carex (38), Trifolium (14), Veronica (14), Salix (13), Ranunculus (13).

Пераважнымі іглічнымі пародамі зьяўляюцца хвоя звычайная і елка эўрапейская, маецца адзіны ў рэспубліцы гай піхты белай. Зь лісьцевых парод сустракаюцца: дуб, бярозы павіслая і пухнатая, граб, алешына чорная, ясень звычайны, асіна. Значна радзей распаўсюджаны дуб скальны. З 9 відаў хмызьнякоў найбольш звычайныя вербы, каліна звычайная, крушына ломкая, ляшчына звычайная, ваўчынае лыка, ядловец звычайны і інш. З хмызьнячкоў шырока распаўсюджаныя чарніцы, брусьніцы, верас, багун балотны, журавіны балотныя. У Белавескай пушчы сустракаюцца прыкладна 260 відаў мохаў і мохападобных, вядома больш 290 відаў лішайнікаў. Флёра грыбоў у цяперашні час прадстаўлена 570 відамі.

Расьліннасьць характарызуецца па наступных буйных катэгорыях: іглічныя лясы — 68,8 % (зь іх хвойнікі — 58 %, ельнікі — 11 %), шырокалісныя лясы — 5,8 %, вытворныя шырокалісныя лясы — 1,1 %, дробналісьцевыя вытворныя лясы — 5,6 %, лісьцевыя карэнныя балотныя лясы — 18,7 % (зь іх чорнаальховыя лясы — 15,6 %), імховыя і травяныя балоты, лугі.

=== Фаўна ===
[[Файл:Zubr 003.jpg|міні|220пкс|Эўрапейскі [[зубар]]]]
Жывёльны сьвет Белавескай пушчы шматлікі і разнастайны. У сьпісе фаўны налічаецца больш за 11 тысячаў відаў розных груп жывёл. У цяперашні час тут 59 відаў з 6 атрадаў сысуноў. Зь іх 20 відаў прадстаўлена грызунамі, 13 — рукакрылымі, 12 — драпежнікамі, 7 — насякомаеднымі, 5 — парнакапытнымі і 2 — трусападобнымі. Тут знаходзіцца самая буйная ў міры папуляцыя [[зубар|зуброў]].
 
У Белавескай пушчы і яе навакольлях улічана 227 відаў птушак, у тым ліку пералётных (141), вандроўных (31), аселых (31), выпадкова залётных (24). На гнезьдзішча адзначана 169 відаў. Самым шматлікім атрадам зьяўляюцца вераб’іныя — 97 відаў. Пасьля вераб’іных найболей шматлікія пласьцінчатадзюбыя — 27 відаў, затым па ступені зьмяншэньня вынікаюць сеўцападобныя — 25, драпежныя — 21, совы — 11, падгалістыя — 9, дзятлападобныя — 9, жураўліныя — 8, курыныя — 7, паганкі — 5, голубепадобныя — 4. Адным-трыма відамі прадстаўленыя гагары, весланогія, зязюлі, казадоевыя, стрыжападобныя.

Таксама ў пушчы налічваецца 11 відаў земнаводных. Самая звычайная і шматлікая сярод іх — [[вострамордая жаба]]. Па колькасьці ёй не саступае [[травяная жаба]]. Больш рэдкая [[сажалкавая жаба]], прадстаўленая двума формамі Rana lessonae L. і Rana esculenta L. У застойных водах часта сустракаецца [[трытон звычайны]] і значна радзей — [[трытон грабеньчаты]], насяляе [[чырвонабрухая жарлянка]]. Сустракаецца [[звычайная квакша]], [[звычайная часночніца]]. Звычайныя ў Пушчы жаба шэрая і зялёная. Рэдкім відам у Пушчы зьяўляецца чаротавая жаба.

Прысмыкаючыя прадстаўленыя 7 відамі. Самы шматлікі від — [[вуж звычайны]], некалькі радзей сустракаюцца вераценьніца, яшчарка жвавая, рэдка — [[гадзюка звычайная]] і вельмі рэдка — [[чарапаха балотная]].

У вадаёмах Пушчы налічваецца 24 відаў рыб. Найболей шматлікія зь іх [[шчупак]], [[плотка]], [[лінь]], ёрш, келба, [[акунь]]. Радзей сустракаецца язь, [[лешч]], чырвонапёрка і іншыя. Зарэгістраваны [[вугор]] і [[сом звычайны|сом]]. Адзіны прадстаўнік класа кругларотых у пушчанскіх рэках — [[рачная мінога]].

Белавеская пушча мае багатую фаўну бесхрыбтовых (больш за 12 000 відаў), якая з пункта гледжаньня заагеаграфіі характарызуецца перавагай палеарктычных, шырока распаўсюджаных у Эўропе відаў. Шматлікія тут таксама ўсходне і цэнтральна-эўрапейскія віды, радзей сустракаюцца атлянтычныя (заходне-эўрапейскія) і зусім нешматлікія паўднёвыя. У цэлым фаўна бесхрыбтовых Пушчы адрозьніваецца ад іншых лясных масіваў Эўропы вялікай разнастайнасьцю. Тут толькі казурак налічаецца больш 9500 відаў. Астатнія групы бесхрыбтовых (найпростыя, чарвякі, павукападобныя, малюскі і іншыя) да цяперашняга часу практычна не вывучаліся. Штогод на тэрыторыі польскай часткі Белавескай пушчы навукоўцы апісваюць для навукі новыя віды. У Пушчы захаваліся ўнікальныя супольнасьці бесхрыбтовых — насельнікі мёртвай і гнілой драўніны, губавых грыбоў, верхавых і нізінных балот.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Сусьветная спадчына|33bis}}
* [https://web.archive.org/web/20110823105441/http://npbp.brest.by/ Афіцыйны сайт нацыянальнага парку «Белавеская пушча»] {{ref-ru}}
* [http://www.bpn.com.pl/ Białowieski Park Narodowy] {{ref-pl}}
* [https://web.archive.org/web/20110514221220/http://bp21.org.by/ Беловежская Пуща — XXI век] {{ref-ru}}
* [http://puszcza.urest.org/ Неафіцыйны сайт нацыянальнага парку «Белавеская пушча»] {{ref-ru}}
* [https://web.archive.org/web/20060409122449/http://www.deby.bialowieza.pl/ Puszcza Białowieska — Dęby] {{ref-pl}}
* [http://www.drzewa.puszcza-bialowieska.eu Białowieski Park Narodowy — Drzewa] {{ref-pl}}

{{Сусьветная спадчына Беларусі}}
{{7 цудаў Беларусі}}
{{Сусьветная спадчына Польшчы}}

[[Катэгорыя:Белавеская пушча| ]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Берасьцейскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Гарадзенскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Падляскага ваяводзтва]]