Прагляд крыніцы для Аўгустоўскі канал

[[Файл:Gorczyca sluzowanie 2.jpg|thumb|220px|Шлюз Горчыца (Польшча)]]
'''Аўгусто́ўскі кана́л''' — гідратэхнічнае збудаваньне [[XIX стагодзьдзе|19 ст.]] на тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]] ([[Гарадзенскі раён]]) і [[Польшча|Польшчы]]. Даўжыня 101,2 км, у межах Беларусі 22 км. Глыбіня 1,8 м. Праходзіць з р. [[Нараў]] па рэках [[Бобра]], [[Нета]], далей праз азёры [[Сайна]], [[Нецка]], [[Белае (возера)|Белае]], [[Сьцюдзёнае]], па [[Чорная Ганча|р. Чорная Ганча]] ў [[Нёман]]. Беларуская частка канала налічвае 3 шлюзы — Нёмнава, Дамброўка, Валкушак (шлюз Кужынец — на мяжы Беларусі з Польшчай) і 2 плаціны. Шлюз у Нямнове самы вялікі — трохкамэрны, даўжыня яго трох камэраў — 43,5 м. Астатнія шлюзы адна й двухкамэрныя.

Плян па пабудове канала належаў [[Францішак Друцкі-Любецкі|Францішку Друцкаму-Любецкаму]] для стварэньня воднага шляху з басэйнаў [[Вісла|Віслы]] й Нёмана да расейскіх партоў на [[Балтыйскае мора|Балтыйскім моры]] ў абыход тэрыторыі [[Каралеўства Прусія]], якае ўвяло вялікія правазныя пошліны. Праект, які атрымаў назву «Аўгустоўскі канал», быў цалкам распрацаваны ў [[1824]] годзе й прадугледжваў канцавым пунктам канала порт Віндавы (цяпер [[Вэнтсьпілс]]). У тым жа годзе праект ўхваліў расейскі імпэратар [[Аляксандар І]]. Паводле першапачатковага праекту, агульная даўжыня канала ад р. Бебжа да порта Віндавы мусіла скласьці 395 км, але пабудавана было толькі 101,2 км, бо другая лінія канала па рэках Нёман—[[Дубіса]]—Віндава (цяпер р. [[Вента]]) не была пабудаваная, паколькі ў канцы 19 ст. пачаў бурна разьвівацца чыгуначны транспарт.

Праект распрацоўваўся й канал будаваўся пад кіраўніцтвам ваеннага інжынэра [[Ігнаці Прандзінскі|Ігнація Прандзінскага]], які разьлічваў, што будаўніцтва мусіла быць закончанае праз 10 гадоў, а першыя судны маглі пачаць курсіраваць ужо праз 3-4 гады. Асноўныя работы былі выкананыя да [[1830]] году. Будаўніцтва перапынялася за часам [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньня 1830—1831]] г. і аднавілася (пад кіраўніцтвам інжынэра [[Тэадор Урбанскі|Тэадора Урбанскага]]) у 1833, закончылася ў 1839 г. На канале было 18 шлюзаў, мноства мастоў, плацінаў, службовых будынкаў.
[[Файл:Kanal augustowski 3.jpg|thumb|220px|зьлева|Аўгустоўскі канал паблізу г. Аўгустаў (Польшча)]]

Канал выкарыстоўваўся для перавозкі мукі, солі, збожжа, крэйды, гіпсу й г.д. У [[Аўгустаў|Аўгуставе]] быў пабудаваны буйны порт і спэцыяльныя дарогі для коней, каб цягнуць баржы ўверх па цячэньні. Водная траса была разьлічаная на праход суднаў да 40 м у даўжыню, да 5 м у шырыню і здольных перавозіць да 10 тон грузу. Зь сяр. 19 ст. канал пачаў паступова прыходзіць у заняпад. З 1852 па ім сплаўлялі толькі лес, а зь сярэдзіны 1860-х канал закінулі. Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] нямецкія войскі ўзарвалі тры шлюзы, каля дзясятку мастоў і восем плацінаў. Пасьля Другой сусьветнай вайны польская частка канала была адрэстаўраваная. Беларуская частка канала за доўгія гады ператварылася ва ўнікальную экасыстэму. У 1970-я на гэтай тэрыторыі быў створаны дзяржаўны [[батанічны заказьнік «Сапоцкінскі»]].

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|410Г000146}}
{{Commonscat|Augustów Canal}}
* [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/2101/ Аўгустоўскі канал на сайце UNESCO]
* [https://web.archive.org/web/20140707095317/http://www.suwalszczyzna.pl/eng_ver/eng06.htm Польская частка канала на польскім сайце]
* [http://radzima.org/be/miesca/augustouski-kanal.html Здымкі] на [[Radzima.org]]

{{Прытокі Чорнай Ганчы}}
{{Прытокі Нёмана}}

[[Катэгорыя:Аўгустоўскі канал]]