Прагляд крыніцы для Андора

{{Краіна|
Назва              = Андора
|НазваЎРоднымСклоне = Андоры
|НазваНаДзяржаўнайМове = Principat d'Andorra
|Сьцяг              = Flag_of_Andorra.svg
|Герб               =Coat_of_arms_of_Andorra.svg
|НацыянальныДэвіз   = Virtus Unita Fortior
|Месцазнаходжаньне  = LocationAndorra.png
|АфіцыйнаяМова     = [[Каталёнская мова|Каталёнская]]
|Сталіца            = [[Андора ля Вэлья]]
|НайбуйнейшыГорад   = Андора ля Вэлья
|ТыпУраду           = [[Княства]]
|ПасадыКіраўнікоў   = Манархі<br/></br/>[[Кіраўнік ураду]]
|ІмёныКіраўнікоў    = Joan Enric Vives Sicília<br/>[[Эманюэль Макрон]]<br/>Хавіер Эспат Самора
|Плошча             = 467.63
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 191-е
|АдсотакВады        = нязначны
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2014
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 201-е
|Насельніцтва = 85 082<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/an.html "CIA World Factbook entry: Andorra".] Cia.gov. Праверана 26 жніўня 2012.</ref>
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 144,5
|ЭтнічныСклад = [[Гішпанія|гішпанцы]] (50%), [[Каталёнія|каталёнцы]] (29%), [[Францыя|французы]] (8%), [[Партугалія|партугальцы]] (7%), [[Вялікабрытанія|брытанцы]] (2%)<ref name="DieWelt">{{Літаратура/DieWelt}}{{ref-de}}</ref>
|КанфэсійныСклад = [[каталік]]і (94%)<ref name="DieWelt"/>
|Пісьменнасьць = болей 99%<ref name="DieWelt"/>
|ГодАцэнкіСУП = 2008
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП =155
|СУП = $4.510 млрд<ref>[http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/banc_dades4.asp?lang=1&codi_tema=3&codi_divisio=1098&codi_subtemes=155 "Andorra 2008, Departament d'estadística d'Andorra"]. Estadistica.ad.</ref>
|СУПНаДушуНасельніцтва = $53 383
|Валюта = Эўра
|КодВалюты = EUR
|ЧасавыПас = [[Цэнтральнаэўрапейскі час|CET]]
|ЧасРозьніцаUTC = +1
|ЧасавыПасУлетку = [[Цэнтральнаэўрапейскі летні час|CEST]]
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +2
|НезалежнасьцьПадзеі = &nbsp;-Заснаваная
|НезалежнасьцьДаты = <br /> [[1278]]
|ДзяржаўныГімн = El Gran Carlemany, Mon Pare
|АўтамабільныЗнак = ?
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = ad
|ТэлефонныКод = 376
|Дадаткі = [[Файл:Andorra map.svg|280пкс|цэнтар|Мапа Андоры]]
}}
'''Княства Андора''' ([[каталёнская мова|па-каталёнску]]: ''Principat d’Andorra'', [[француская мова|па-француску]]: ''Principauté d’Andorre'', [[гішпанская мова|па-гішпанску]]: ''Principado de Andorra'') — малая, сухапутная краіна ў паўднёва-заходняй Эўропе, мяжуе з [[Францыя]]й і [[Гішпанія]]й.

== Гісторыя ==
Самыя раньнія археалягічныя знаходкі, якія сьведчаць аб існаваньні чалавека ў Андоры, датуюцца часам першага [[ледніковы перыяд|ледніковага пэрыяду]]. Керамічныя вырабы, ланцугі і іншыя прылады сьведчаць аб засяленьні рэгіёну яшчэ да пачатку [[Бронзавы век|бронзавага веку]]. Іншыя археалягічныя знаходкі — гэта каменныя гравюры каля [[Ардын]]а (''Ordino''), пячорны жывапіс у [[Ла Рока дэ лес Брукс]] (''La Roca de les Bruixes''). Першыя згадкі пра насельнікаў далін ўпершыню зьявіліся ў тэксьце грэцкага [[гісторык]]а [[Палібіюс]]а ў (2 стагодзьдзе да нашай эры). Палібіюс апісаў пераправу [[Ганібал]]а праз [[Пірынэі]] і ў сувязі з гэтым гістарычным выпадкам нагадаў пра плямёны [[андазіны|андазінаў]].

У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] жыхары Андоры змагаліся з [[Маўры|маўрамі]]. За гэта [[Карл Вялікі]] дараваў ім правы гораду. Потым горад перайшоў ва ўласнасьць графа з [[Ургель|Ургеля]], а ў [[1133]] годзе перайшоў ва ўладаньне Ўргельскага біскупа. У [[12 стагодзьдзе|ХІІ стагодзьдзі]] горад стаў цэнтрам спрэчак паміж біскупамі і францускімі графамі з [[Фоікс]]. У [[1278]] годзе канфлікт быў вырашаны і ўладарамі гораду сталі адначасова гішпанскі біскуп і францускі граф. У [[1419]] годзе жыхары гораду атрымалі права на ўласны [[парлямэнт]], які называўся Тэрытарыяльная Рада (''Consell de la Terra''), які пазьней быў пераўтвораны ў Генэральную Раду (''Consell General''). У [[1607]] годзе францускі кароль [[Генрых IV Бурбон|Генрых ІV]] выдаў эдыкт, згодна зь якім яму перадаваліся правы на ўладаньне горадам ад графа Фоіцкага.

У [[1812]]—[[1813]] годзе напалеонаўская [[Францыя]] заняла [[Каталёнія|Каталёнію]], падзяліўшы яе на дэпартамэнты. У гэты пэрыяд Андора ўваходзіла ў склад аднаго з гэтых дэпартамэнтаў (''départament de Sègre'').

У [[1933]] годзе Францыя зноў заняла Андору. З [[1936]] да [[1940]] г.г. у Андоры знаходзіўся францускі гарнізон, з мэтай блякаваць наступствы гішпанскай грамадзянскай вайны. Пад час [[Другая сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] Андора заставалася нэўтральнай, але толькі ў [[1958]] годзе падпісала мірную дамову з [[Германія]]й пасьля [[Першая Сусьветная вайна|Першай Сусьветнай вайны]], зь якой яна заставалася фармальна ў стане вайны да гэтага часу.

У [[1993]] годзе Андора стала ўдзельніцай [[ААН]].

== Палітыка ==
Андора зьяўляецца [[Канстытуцыйная манархія|канстытуцыйнай манархіяй]]. Функцыі кіраўніка дзяржавы выконвае адначасова: з боку [[Францыя|Францыі]] (прэзыдэнт Францыі) і з боку [[Гішпанія|Гішпаніі]] (біскуп гішпанскі). [[Заканадаўчая ўлада]] належыць ''Генэральнай Радзе'', якая складаецца з 28 дэпутатаў. Дэпутаты выбіраюцца ва ўсеагульных выбарах.

== Адміністрацыйны падзел ==
[[Файл:Andorra parishes named.png|міні|зьлева|Адміністрацыйны падзел Андоры]]

Тэрыторыя Андоры дзеліцца на 7 парокій:

* [[Андора ла Велья]] (Andorra la Vella),
* [[Канілья]] (Canillo),
* [[Ла Масана]] (La Massana),
* [[Ардзіна]] (Ordino),
* [[Сант Жулія дэ Лорыя]] (Sant Julià de Lòria),
* [[Энкамп (парокія)|Энкамп]] (Encamp),
* [[Эскальдэс-Энгардані]] (Escaldes-Engordany).

== Геаграфія ==
Андора знаходзіцца ў [[Пірэнэі|Пірэнэях]], і зьяўляецца горнай краінай (большая частка краіны — гэта ўзвышшы і горы). Сярэдняя вышыня паверхні складае 1 996 м над узроўнем мора. Самай высокай кропкай Андоры зьяўляецца гара [[Пік Альт дэ ла Кома Пэдроса]] (2 946 м), а самай нізкай кропкай зьяўляецца рака [[Рыў Рунэр]] (840 м) на мяжы з [[Гішпанія]]й. [[Клімат]] Андоры — [[Міжземнаморскі клімат|міжземнаморскі]]. Самая даўгая рака — [[Валіра]], якая зьяўляецца прытокам гішпанскай ракі [[Сэгрэ]]. У Андоры знаходзяцца радовішчы [[жалеза]], [[Медзь|медзі]], [[волава]].

== Эканоміка ==
Да [[1970-я|1970-х]] г.г. Андора заставалася беднай, [[Сельская гаспадарка|сельскагаспадарчай]] краінай. У наступныя гады, эканамічныя зьмены мадэрнізавалі будову [[Эканоміка|эканомікі]] гэтай мінікраіны. Сюды перасялілася каля 30 тыс. мігрантаў, якія працуюць практычна ва ўсіх галінах актыўна разьвіваючайся эканомікі. Асаблівае разьвіцьцё атрымаў [[турызм]] і [[банк]]аўскі сэктар. 80% нацыянальнага прыбытку забясьпечвае турызм. Штогод сюды прыязджае 9 млн турыстаў. Дзякуючы мяккім фіскальным і мытным законам Андора стала папулярнай [[Афшорная зона|афшорнай зонай]], у якой хутка разьвіваецца банкаўскі сэктар, а так сама хутка будуюцца штаб кватэры прамысловых кампаній.

== Дэмаграфія ==
У [[1970-я|1970-х]] гадах колькасьць насельніцтва краіны ацэньвалася ў 22 тыс. чалавек, амаль усе зь якіх былі [[Андорцы|андорцамі]]. Хуткі эканамічны рост краіны, асабліва турыстычнага сэктару, выклікаў значны ўзрост мігрантаў, якія ў [[2002]] годзе склалі 62% насельніцтва (зь якіх 26 тыс. — [[гішпанцы]], 7 тыс. — [[партугальцы]], 4,3 тыс. — [[французы]]). Андорцы сталі нацыянальнай меншасьцю ва ўласнай краіне. Дзяржаўнай мовай зьяўляецца [[каталёнская мова|каталонская]], але большасьць насельніцтва выкарыстоўвае [[Гішпанская мова|гішпанскую]] і [[Француская мова|францускую]]. Сярэдняя шчыльнасьць насельніцтва складае 150 чал. на км², але амаль усё насельніцтва жыве ў даліне ракі [[Энваліра|Энваліры]], дзе знаходзіцца сталіца Андоры. Асноўнай рэлігіяй зьяўляецца [[каталіцызм]]. Амаль усё насельніцтва займаецца абслугоўваньнем турыстаў, а так сама занятыя ў банкаўскім сэктары.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
{{Партал|Эўропа}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Andorra}}

{{Краіны Эўропы}}
{{АБСЭ}}