Прагляд крыніцы для Інстытут мовазнаўства

{{Каардынаты|53|55|1|паўночнае|27|36|11|усходняе|выяўленьне=загаловак}}
{{Арганізацыя
|назва                     = Інстытут мовазнаўства
|выява                     = 
|рамка выявы               = 
|памер выявы               = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = 
|подпіс выявы              = 
|мапа                      = 
|памер мапы                = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы  = 
|подпіс мапы               = 
|мапа 2                    = 
|абрэвіятура               = ІМЗ
|дэвіз                     = 
|папярэднік                = 
|наступнік                 = 
|дата ўтварэньня           = {{Дата пачатку|2|11|1929|1}}
|дата спыненьня існаваньня = 
|тып                       = 
|юрыдычны статус           = філія
|мэта                      = 
|штабкватэра               = 
|месцазнаходжаньне         = Менск, [[Першамайскі раён (Менск)|Першамайскі раён]], вул. Сурганава, д. 1, корп. 2
|каардынаты                = 
|дзейнічае ў рэгіёнах      = 
|сяброўства                = 
|афіцыйныя мовы            = беларуская
|генэральны сакратар       = 
|пасада кіраўніка          = Кіраўнік
|імя кіраўніка             = [[Ігар Капылоў]]
|пасада кіраўніка 2        = Намесьнік па навуковай працы
|імя кіраўніка 2           = [[Сяргей Гаранін]]
|пасада кіраўніка 3        = Навуковая сакратарка
|імя кіраўніка 3           = [[Вольга Міцкевіч]]<ref name="б"/>
|пасада кіраўніка 4        = Старшыня Рэспубліканскай тэрміналягічнай камісіі
|імя кіраўніка 4           = [[Аляксандар Лукашанец]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэспубліканская тэрміналягічная камісія|спасылка=http://iml.basnet.by/be/node/7|выдавец=Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа|дата публікацыі=2018|дата доступу=3 жніўня 2018}}</ref>
|асноўныя асобы            = 
|кіроўны орган             = 
|матчыная кампанія         = [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]
|зьвязаныя кампаніі        = Рэспубліканскія тапанімічная і тэрміналягічная камісіі
|бюджэт                    = 
|колькасьць супрацоўнікаў  = 
|колькасьць валянтэраў     = 
|сайт                      = [http://iml.basnet.by/ iml.basnet.by]
|заўвагі                   = 
|колішняя назва            = Інстытут літаратуры, мастацтва і мовы (ліпень 1935 — 29 траўня 1952), Інстытут мовы і літаратуры (9 лістапада 2007 — 2012), Цэнтар дасьледаваньняў беларускай культуры, мовы і літаратуры (2012 — 23 лістапада 2015)
}}
'''Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа''' — навукова-дасьледчая ўстанова [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]], заснаваная ў лістападзе 1929 году.

На 2018 году Інстытут улучаў 2 Рэспубліканскія камісіі — [[Тапаніміка|тапанімічную]] і [[Тэрміналёгія|тэрміналягічную]] — і 6 навукова-дасьледчых аддзелаў: 1) сучаснай беларускай мовы, 2) [[Гісторыя беларускай мовы|гісторыі беларускай мовы]], 3) [[Дыялекталёгія|дыялекталёгіі]] і лінгвагеаграфіі, 4) [[Лексыкалёгія|лексыкалёгіі]] і [[Лексыкаграфія|лексыкаграфіі]], 5) [[Славяназнаўства|славістыкі]] і тэорыі мовы, 6) беларуска-расейскіх моўных сувязяў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Арганізацыі Аддзяленьня гуманітарных навук і мастацтваў|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/organizations/institutes/inogum.php#off5728|выдавец=[[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]|дата публікацыі=7 ліпеня 2018|дата доступу=3 жніўня 2018}}</ref>. Таксама Інстытут ажыцьцяўляў набор у [[Асьпірантура|асьпірантуру]] і дактарантуру па 3 спэцыяльнасьцях: беларуская мова, [[славянскія мовы]] і расейская мова<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Асьпірантура|спасылка=http://iml.basnet.by/be/node/8|выдавец=Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа|дата публікацыі=2018|дата доступу=3 жніўня 2018}}</ref>. Інстытут зьяўляецца філіяй Цэнтру дасьледаваньняў беларускай культуры, мовы і літаратуры, што ўваходзіць у склад Аддзяленьня гуманітарных
навук і мастацтваў Акадэміі навук.

== Мінуўшчына ==
[[Файл:Сцяпан Некрашэвіч.jpg|значак|220пкс|[[Сьцяпан Некрашэвіч]] — 1-ы кіраўнік Інстытуту]]
2 лістапада 1929 году Прэзыдыюм [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Беларускай акадэміі навук]] (БАН) зацьвердзіў Пратакол № 36 «Аб арганізацыі Інстытута [[мовазнаўства]]». Прызначэньне кіраўніком Інстытуту атрымаў акадэмік [[Сьцяпан Некрашэвіч]], намесьнікам — акадэмік [[Язэп Лёсік]], навуковым сакратаром — [[Доктар навук|доктар]] філялягічных навук [[Пётар Бузук]]. У склад Інстытуту ўвайшлі: «а) тэрміналягічная камісія; б) камісія па складаньні слоўніка жывой беларускай мовы; в) дыялекталягічная камісія; г) камісія па складаньні гістарычнага слоўніка беларускай мовы; д) правапісная камісія». З 1931 году зьявілася [[асьпірантура]]<ref name="в">{{Кніга|аўтар=[[Аляксандар Лукашанец]].|частка=[http://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.07.djvu/270_866x9999.jpeg Інстытут мовазнаўства]|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі|год=1998|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.07.djvu 7]|старонкі=270|старонак=608|сэрыя=|isbn=985-11-0130-3|наклад=10 000}}</ref>. 29 сакавіка 1931 году Прэзыдыюм БАН зацьвердзіў Рашэньне, паводле якога выключыў са складу Інстытуту правапісную камісію. Гэта абазначала адхіленьне [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году|акадэмічнага праекту рэформы беларускага правапісу]]. У ліпені 1935 году Цэнтральны камітэт КПБ ухваліў Пастанову аб злучэньні 3-х Інстытутаў — Інстытуту мовазнаўства, [[Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы|Інстытуту літаратуры]] і Інстытуту мастацтва — у адзіны Інстытут літаратуры, мастацтва і мовы. У перадваенныя гады ў Інстытуце выйшлі «Беларуская граматыка. Марфалёгія» (1936), «Расейска-беларускі слоўнік» пад рэдакцыяй [[Андрэй Александровіч|Андрэя Александровіча]] (1937), «Сынтаксіс беларускай мовы» (1939) і «Курс сучаснай беларускай мовы» (1940). Пры канцы 1930-х гадоў літаратуразнаўцы [[Васіль Барысенка]], [[Міхась Ларчанка]], [[Юльян Пшыркоў]], [[Навум Перкін]], [[Сьцяпан Майхровіч]] і [[Васіль Івашын]] пачалі выдаваць артыкулы пра гісторыю беларускай літаратуры 19 — пачатку 20 стагодзьдзяў, пра жыцьцё і творчасьць [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча]], [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]], [[Янка Лучына|Янкі Лучыны]], [[Янка Купала|Янкі Купалы]], [[Якуб Колас|Якуба Коласа]] і [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]]. У 1940 годе Інстытут налічваў 20 супрацоўнікаў, сярод якіх былі 1 акадэмік, 2 [[Чалец-карэспандэнт|чальцы-карэспандэнты]], 1 [[прафэсар]], 10 старэйшых навуковых супрацоўнікаў і 2 навукова-тэхнічныя работнікі. Пагатоў 9 супрацоўнікаў мелі навуковыя ступені [[Кандыдат навук|кандыдатаў навук]]. Інстытут складаўся з 2 секцыяў (літаратуры і мовы) і працаваў над 5 навуковымі тэмамі, зь якіх 3 былі мовазнаўчымі: 1) беларуска-расейскі слоўнік, 2) вывучэньне беларускіх народных [[Гаворка|гаворак]]; 3) удасканаленьне беларускага [[правапіс]]у<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя інстытута|спасылка=http://iml.basnet.by/be/historyja-instytuta|выдавец=Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа|дата публікацыі=2018|дата доступу=3 жніўня 2018}}</ref>.

[[Файл:Michaś Łyńkoŭ. Міхась Лынькоў (1926).jpg|значак|200пкс|[[Міхась Лынькоў]] — 1-ы пасьляваенны кіраўнік Інстытуту]]
У ліпені 1944 году, па заняцьці Менску Чырвонай арміяй, Інстытут літаратуры, мовы і мастацтва аднавілі ў складзе 3-х сэктараў: беларускай літаратуры, беларускай мовы і мастацтва. У 1945 годзе налічвалася 26 супрацоўнікаў. Дасьледаваньні вяліся па 3-х напрамках: [[гісторыя беларускай літаратуры]], беларуская [[лексыкаграфія]] і беларускае [[выяўленчае мастацтва]] ў дні Нямецка-савецкай вайны. У сэктары мовы працавалі [[Кандрат Крапіва]] (кіраўнік), [[Міхаіл Суднік]], [[Марыя Жыдовіч]], [[Юзэфа Мацкевіч]], [[Галіна Жылуновіч]], [[Пятро Глебка]], [[Я.А. Язьвінская]], [[Мікола Лобан]] і [[Алена Броўка]]. У гэты час выпусьцілі падручнікі і хрэстаматыі беларускай літаратуры дасавецкага часу. На пачатку 1950-х гадоў зьявіліся першыя манаграфіі Ю.Пшыркова і С.Майховіча. 29 траўня 1952 году Дзяржаўная штатная камісія пры Савеце міністраў СССР зацьвердзіў Рашэньне аб аднаўленьні Інстытуту мовазнаўцтва ў Акадэміі навук БССР. 14 чэрвеня 1952 году Загадам № 238 па АН БССР зацьвердзілі штат Інстытуту ў 30 супрацоўнікаў і кіраўніка ў асобе акадэміка Кандрата Крапівы. У 1953 годзе выйшаў «Расейска-беларускі слоўнік», падрыхтоўкай якога кіраваў Пятро Глебка і які атрымаў станоўчую адзнаку ад замежных славістаў-лексыкографаў. У 1950-я гады ў Інстытуце мовазнаўства працавала 5 сэктараў: гісторыі беларускай мовы, беларускай дыялекталёгіі, сучаснай беларускай мовы, лексыкалёгіі і лексыкаграфіі, навуковай тэрміналёгіі. 15 жніўня 1956 году Савет міністраў БССР зацьвердзіў Пастанову № 469 аб прысваеньні Інстытуту мовазнаўства імя Якуба Коласа. У 1959 годзе ў Інстытуце было 40 навуковых супрацоўнікаў, зь іх 20 кандыдатаў навук. У 1962 годзе стварылі сэктар агульнага і славянскага мовазнаўства. У 1962 і 1966 гадах выйшла 2-томная «Граматыка беларускай мовы», падрыхтаваная пад кіраўніцтвам [[Міхаіл Булахаў|Міхаіла Булахава]]. У 1950-я — 1960-я гады правялі дыялекталягічныя дасьледаваньні беларускай мовы пад кіраўніцтвам чальцоў-карэспандэнтаў [[Рубэн Аванэсаў|Рубэна Аванэсава]] і Ю.Мацкевіч. У 1971 годзе 11 супрацоўнікаў Інстытуту — К.Крапіва, Ю.Мацкевіч, [[Ганна Арашонкава]], [[Мікалай Бірыла]], [[Ніна Вайтовіч]], [[Аляксей Груца]], [[Аляксандар Крывіцкі]], [[Анцінея Мурашка]], [[Яўгенія Рамановіч]], [[Алёна Чабярук]] і [[Вольга Шэлег]] — атрымалі [[Дзяржаўная прэмія СССР|Дзяржаўную прэмію СССР]] за выданьне працаў па беларускай дыялекталёгіі і лінгвагеаграфіі<ref name="а"/>.

[[Файл:Kandrat Atrachovič (Krapiva). Кандрат Атраховіч (Крапіва) (1940).jpg|значак|200пкс|[[Кандрат Крапіва]] — кіраўнік Інстытуту, узнагароджаны Дзяржпрэміяй СССР]]
У 1969 годзе налічвалася 48 навуковых супрацоўнікаў, зь іх 5 дактароў навук і 24 кандыдаты навук. Адначасна адчынілі лябараторыю экпэрымэнтальнай [[Фанэтыка|фанэтыкі]], дзе пад кіраўніцтвам акадэміка [[Аляксандар Падлужны|Аляксандра Падлужнага]] ўпершыню дасьледавалі гукавы лад беларускай мовы. У гэты час дасьледаваньні засяродзілі на 6 напрамках: сучасная беларускай [[літаратурная мова]], гісторыя беларускай мовы, беларуская [[дыялекталёгія]], беларуская [[лексыкалёгія]] і лексыкаграфія, гістарычнае і [[Тыпалёгія моў|тыпалягічнае]] параўнаньне славянскіх моваў, гукавы лад беларускай мовы. У 1960-я гады пачалі ствараць фундамэнтальную картатэку для [https://www.skarnik.by/tsbm Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы] ў 5 тамах і 6 кнігах, які выйшаў у 1977—1984 гадах. Адначасна заклалі картатэку для Гістарычнага слоўніка беларускай мовы, які працягваў выдавацца на 2018 год. З 1972 году Інстытут стаў выдаваць штогоднік «Беларуская лінгвістыка»<ref name="в"/>. У 1977 годзе стварылі сэктар расейскай мовы, які ўзначаліў [[Арнольд Міхневіч]] і пачаў дасьледаваць функцыянаваньне расейскай мовы Беларусі, праводзіць супастаўляльныя дасьледаваньні беларускай і расейскай моваў і [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістычныя]] дасьледаваньні. У 1981 годзе ў Інстытуце працавала 83 супрацоўнікі, зь іх 1 акадэмік, 3 чальцы карэспандэнты, 6 дактароў навук, 35 кандыдатаў навук і 4 заслужаныя дзеячы навукі<ref name="а"/>. З 1986 году ў Інстытуце ёсьць дактарантура<ref name="в"/>. 9 лістапада 2007 году Прэзыдыюм Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі зацьвердзіўся Пастанову пра аб’яднаньне Інстытуту мовазнаўства імя Якуба Коласа зь Інстытутам літаратуры імя Янкі Купалы ў Інстытут мовы і літаратуры імя Якуба Коласа і Янкі Купалы. 23 ліпеня 2008 году А.Лукашэнка падпісаў Закон «Аб [[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|Правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі]]», якія распрацоўваліся Інстытутам і набылі моц 1 верасьня 2010 году. Інстытут удзельнічаў у распрацоўцы Лінгвістычнага атлясу Эўропы і Агульнаславянскага лінгвістычнага атлясу. У 2012 годзе Інстытут мовы і літаратуры аб’ядналі зь [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру|Інстытутам мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру]] імя Кандрата Крапівы ў Цэнтар дасьледаваньняў беларускай культуры, мовы і літаратуры (ЦДБКМЛ). 23 лістапада 2015 году кіраўнік ЦДБКМЛ Аляксандар Лукашанец падпісаў Загад № 144 «Аб стварэньні філіяў», паводле якога аднавіў Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра Інстытут|спасылка=http://iml.basnet.by/be/node/2|выдавец=Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа|дата публікацыі=2018|дата доступу=3 жніўня 2018}}</ref>.

=== Кіраўнікі ===
[[Файл:Пётр Апанасавіч Бузук.jpg|значак|220пкс|[[Пётар Бузук]] — 3-і кіраўнік Інстытуту]]
* [[Сьцяпан Некрашэвіч]] (2 лістапада 1929 — 21 ліпеня 1930)
* [[Язэп Мацюкевіч]] (30 кастрычніка 1930 — 25 красавіка 1931)
* [[Пётар Бузук]] (25 красавіка 1931 — 3 ліпеня 1933)
* [[Ігнат Дварчанін]] (3 ліпеня — 16 жніўня 1933)
* [[Віталь Вольскі]] (ліпень 1935 — 1936)
* [[Андрэй Александровіч]] (1936—1937)
* [[Рыгор Красьнеўскі]] (1937)
* [[Васіль Барысенка]] (1937—1941)
* [[Міхась Лынькоў]] (ліпень 1944 — 1946)
* Васіль Барысенка (1946 — 14 чэрвеня 1952)
* [[Кандрат Крапіва]] (14 чэрвеня 1952 — 1956)
* [[Пятро Глебка]] (1957)
* [[Міхаіл Суднік]] (1957—1983)
* [[Аркадзь Жураўскі]] (1983—1989)
* [[Аляксандар Падлужны]] (1989—2003)
* [[Аляксандар Лукашанец]] (2003—2015)
* [[Ігар Капылоў]] (з 2015 году)

<gallery align=center>
Dvarczanin.jpg|[[Ігнат Дварчанін]] — 4-ы кіраўнік Інстытуту
Віталь Вольскі.jpg|[[Віталь Вольскі]] — 5-ы кіраўнік Інстытуту
Пятро Глебка 1.jpg|[[Пятро Глебка]] — 12-ы кіраўнік
</gallery>

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакт|спасылка=http://iml.basnet.by/contact|выдавец=Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа|дата публікацыі=|дата доступу=18 лістапада 2022}}
** [http://iml.basnet.by/publikacyi Публікацыі]
* [https://bnkorpus.info/ Беларускі n-корпус]

{{НАНБ}}

[[Катэгорыя:Інстытуты Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]]
[[Катэгорыя:Першамайскі раён (Менск)]]
[[Катэгорыя:Аб’екты, названыя ў гонар Якуба Коласа]]
[[Катэгорыя:Мовазнаўства]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1929 годзе]]