Прагляд крыніцы для AIM-9 Sidewinder

{{Зброя
|назва                      = AIM-9 Sidewinder
|выява                      = [[Файл:Sidewider missile 20040710 145400 1.4.jpg|300пкс|]]
|подпіс выявы               = AIM-9E
|краіна паходжаньня         = [[ЗША]]
|тып                        = кіравальная ракета блізкага радыюсу дзеяньня
<!-- Выбар тыпу -->
|дыстанцыйная зброя         = 
|клінковая зброя            = 
|выбуховая зброя            = 
|артылерыйская зброя        = 
|рухомая зброя              = 
|ракетная зброя             = так
<!-- Гісторыя выкарыстаньня -->
|пэрыяд выкарыстаньня       = з 1951 году
|выкарыстаньне              = з 1956 (прынята на ўзбраеньне)
|войны                      = [[Другі крызіс Тайванскага праліву|2-і крызіс Тайванскага праліву]]<br />[[Вайна ў Віетнаме]]<br />[[Вайна ў Лібане (1982)|Лібанская вайна (1982)]]<br />[[Вайна ў Пэрсыдзкім заліве]] <br />[[Фолклэндзкая вайна]]<ref>Паказаны канфлікты, у якіх ракеты AIM-9 прымяняліся падчас бою</ref>
<!-- Гісторыя вытворчасьці -->
|канструктар                = 
|дата стварэньня            = 
|вытворца                   = {{Сьцяг ЗША}} [[Ford Aerospace]]<br />{{Сьцяг ЗША}} [[Nammo]]<br />{{Сьцяг ЗША}} [[Raytheon Company]]<br />{{Сьцяг ЗША}} [[Loral Corp.]]<br />{{Сьцяг Нямеччыны}} [[Bodenseewerk Gerätetechnik]]<br />{{Сьцяг Японіі}} [[Mitsubishi]]
|кошт адзінкі               = ~$ 85 000
|пэрыяд вытворчасьці        = 
|адзінак створана           = больш за 200 000 
|мадыфікацыі                = 
<!-- Агульныя характарыстыкі -->
|назва спэцыфікацыі         = 
|вага                       = 85 кг (AIM-9X)
|даўжыня                    = 2,85 м
|даўжыня часткі             = 
|шырыня                     = 
|вышыня                     = 
|дыямэтар                   = 0,127 м
|экіпаж                     = 
|пасажыры                   =
<!-- Характарыстыкі дыстанцыйнай зброі --> 
|зарад                      = 
|вага зараду                = 
|калібар                    = 
|колькасьць ствалоў         = 
|прынцып дзеяньня           = 
|хуткастрэльнасьць          = 
|пачатковая хуткасьць       = 
|прыцэльная далёкасьць      = 
|найбольшая далёкасьць      = 
|від боясілкаваньня         = 
|прыцэл                     = 
<!-- Характарыстыкі артылерыйскай зброі -->
|казёньнік                  = 
|прылада зьніжэньня аддачы  = 
|лафет                      = 
|вугал узьніманьня          = 
|вугал павароту             = 
<!-- Характарыстыкі клінковай зброі --> 
|тып клінка                 = 
|тып гарды                  = 
|тып ножнаў                 = 
|тып наканечніка            = 
|тып рукаяткі               = 
<!-- Характарыстыкі выбуховай зброі --> 
|выбуховае рэчыва           = 
|маса выбуховага рэчыва     = 9,4 кг
|мэханізм дэтанацыі         = 
|магутнасьць выбуху         = 
<!-- Характарыстыкі рухомай/ракетнай зброі -->
|браня                      = 
|асноўнае ўзбраеньне        = 
|дадатковае ўзбраеньне      = 
|рухавік                    = Hercules / Bermite MK 36 (цьвёрда-паліўны)
|магутнасьць рухавіка       = 
|суадносіны магутнасьць-вага = 
|трансьмісія                 = 
|ёмістасьць загрузкі        = 
|падвеска                   = 
|дарожны прасьвет           = 
|ёмістасьць паліўнага баку  = на 60 с палёту (AIM-9P)
|практычная далёкасьць      = 26 км
|хуткасьць                  = [[Лік Маху|M2.5]]
|сыстэма кіраваньня         = саманавядзеньне па ІЧ-дыяпазоне
|сыстэма стырнавога кіраваньня = 
<!-- Характарыстыкі толькі ракетнай зброі -->
|размах крылаў              = 0,63 м
|кідальнае выбуховае рэчыва = 
|практычная столь           = 
|вышыня палёту              = 
|найбольшая глыбіня         = 
|працягласьць узьніманьня   = 
|дакладнасьць               = 	
|плятформа запуску          = [[F-4 Phantom|F-4]], [[F-86 Sabre|F-86]], [[A-4 Skyhawk|A-4]], [[F-8 Crusader|F-8]] ,[[F-15]], [[F-16]], [[Tornado]] і іншыя
|ракетаносьбіт              = 
}}
[[Файл:AIM-9 AIM-120 and AGM-88 on F-16C.jpg|міні|300пкс|Зьнішчальнік [[F-16]] з ракетамі [[AIM-120 AMRAAM]] (верхняя), AIM-9 Sidewinder (сярэдзіна) і [[AGM-88 HARM]]]]
'''AIM-9 Sidewinder''' (ангел. AIM-9 «Сайдўіндэр», да 1963 году — AAM-N-7, у ВПС ЗША першапачаткова — GAR-8) — амэрыканская кіраваная ракета клясы «паветра—паветра» з [[інфрачырвоная галоўка саманавядзеньня|інфрачырвонай галоўкай саманавядзеньня]]. Паступіла на ўзбраеньне [[ВПС ЗША]] ў 1956 годзе, стаўшы першай у сьвеце эфэктыўнай кіраванай ракетай клясы «паветра—паветра». Прайшла шэраг мадэрнізацыяў і дагэтуль шырока выкарыстоўваецца ваенна-паветранымі сіламі шматлікіх краін сьвету. Назву Sidewinder ракета атрымала з-за выкарыстаньня прынцыпу пошуку мэты па цеплашукальніку, таксама як гэта робіць амэрыканская рагатая грымучая зьмяя — ''sidewinder''. Па стане на 2001 год, толькі на тэрыторыі [[ЗША]], было выраблена больш за 150 тысяч адзінак дадзенай зброі, з улікам ракет вырабленых у іншых краінах, агульная колькасьць вырабленых AIM-9 перавысіла 200 тысяч адзінак і чакаецца, што вытворчасьць гэтых ракет будзе весьціся яшчэ працяглы час. AIM-9 знаходзіцца на ўзбраеньні парадку трыццаці краін. У ракеце быў закладзены вялікі патэнцыял для мадыфікацыяў, таму яна актыўна эксплюатуецца дагэтуль. Колькасьць паветраных мэт зьбітых AIM-9 ва ўсім сьвеце, ацэньваецца, арыентыровачна, 270-ю выпадкамі.<ref>[http://www.designation-systems.net/dusrm/m-9.html Raytheon (Philco/General Electric) AAM-N-7/GAR-8/AIM-9 Sidewinder]</ref>

== Гісторыя выкарыстаньня ==
Прататып ракеты пад назвай XAAM-N-7 (потым AIM-9A), упершыню быў выпрабаваны ў верасьні 1953 году. І ўжо ў 1956 годзе дапрацаваная вэрсія ракеты, пад індэксам AAM-N-7 (пазьней AIM-9B), паступіла на выкарыстаньне ВПС ЗША.

=== Першае баявое прымяненьне ===
Упершыню ў паветраным баі Sidewinder быў выкарыстаны [[24 верасьня]] 1958 году, супраць ВПС Кітаю падчас [[Другі крызіс Тайванскага праліва|Другога крызіса Тайванскага праліва]]. У гэты час тайванскія [[F-86 Sabre]] часта траплялі ў бой з кітайскімі [[зьнішчальнік]]амі. Кітайскія [[МіГ-17]] былі вельмі небясьпечнымі супернікамі, каторыя шмат у чым былі лепей за [[F-86 Sabre|F-86]], і ім ня надта было цяжка зьнішчыць F-86. У вельмі сакрэтных умовах, армія ЗША перадала некалькі дзясяткаў ракет Sidewinder і тэхнікаў, каб усталяваць гэтыя ракеты на F-86. 24 верасьня ракеты AIM-9 былі выкарыстаны падчас засады на [[Міг-17]], пілёт якога думаў што ён непаражальны для F-86.

=== Скрадзеная тэхналёгія ===
Падчас [[Другі крызіс Тайванскага праліва|Другога крызіса Тайванскага праліва]] адбыўся адзін дзіўны выпадак. У адным з паветраных баёў, тайванскі зьнішчальнік выпусьціў па кітайскім Міг-17 ракету AIM-9B, ракета трапіла ў самалёт але не ўзарвалася. Пасьля чаго пілёт здолеў пасадзіць падбіты самалёт (з часткамі ракеты у борце) да сябе на базу.

Савецкія канструктары не ўпусьцілі такой добрай магчымасьці, і ў хуткім часе пачаўся выраб ракет [[K-13 (ракета)|K-13/Р-3С]] (па клясыфікацыі NATO — AA-2 Atoll), якія па сутнасьці зьяўляліся ўсё той жа AIM-9. Аднак у якасьці платы кітайскаму боку былі перададзены спэцыфікацыі на ракету (у Кітаі яна атрымала індэкс PL-2). У кнізе «Sidewinder», Рон Вэстурм распавядае што пляны ракеты AIM-9 у СССР перадаў швэдзкі палкоўнік Стыг Вэнэрстром (аднак у афіцыйных крыніцах у СССР гэта не пацьвярджалася).

Толькі праз гады ў СССР прызналіся, што вялікім штуршком для разьвіцьця ракет клясы «паветра-паветра» стала менавіта трафэйная AIM-9В. Тым ня менш, зьяўленьне ракеты K-13 прывяло да зьмены ў тактыцы ВПС ЗША для вядзеньня бою на бамбавіках, прымушая іх спусьціцца з раней недасягаемых вышынь да вышыні ніжэй за граніцу выяўленьня радарамі.

У 1972 годзе, калі ВПС Фінляндыі пачалі выкарыстоўваць AIM-9P у сваіх [[Saab 35 Draken]], яны таксама выкарыстоўвалі ракеты Аtoll (К-13) на [[МіГ-21]]. Тады фіны і заўважылі, што гэтыя ракеты да таго падобны, што магчыма выкарыстоўваць Аtoll на [[Saab 35 Draken|Saab 35]], і AIM-9 на [[МіГ-21]].

=== Прыняцьце на ўзбраеньне ВПС ЗША ===
Першапачаткова ракету AIM-9 распрацоўвалі для [[ВМС ЗША]], хаця некаторыя лічылі яе канкурэнтам для ракеты [[AIM-4 Falcon]], якую выкарыстоўвалі ў ВПС. У выніку ў якасьці ракетнай зброі на распрацоўваючыйся самалёт [[F-4 Phantom]] былі прыняты абедзьве ракеты. Так напрыклад на ўзбраеньне былі прыняты 2 мадыфікацыі: F-4C з ракетамі AIM-9, і F-4D з ракетамі [[AIM-4 Falcon|AIM-4]]. Аднак [[вайна ў Віетнаме]] паказала неэфэктыўнасьць прымяненьня [[AIM-4 Falcon|AIM-4]], і прыйшлося перанастроіць усе баявыя F-4D пад ракеты AIM-9.

=== Працяг эвалюцыі ===
[[Файл:AIM-9R shot.jpg|міні|300пкс|Запуск AIM-9R з [[F/A-18C]]]]
AIM-9 з моманту першага выпрабаваньня шмат разоў мадэрнізавалася. Зьяўляліся рухавікі, новыя віды баявога выбуховага рэчыва, новыя галоўкі саманавядзеньня з рознымі тыпамі астуджэньня, і іншае. Хоць кожная мадыфікацыя ракеты адрозьнівалася ад астатніх сваім наборам тэхналягічных рашэньняў, але ўсё ж усе ракеты AIM-9 выкарыстоўвалі цеплавое саманавядзеньне. Выключэньнем была толькі AIM-9C (AAM-N-7), распрацаваная для [[F-8 Crusader]], якая выкарыстоўвала радыёлякацыйную галоўку саманавядзеньня (але AIM-9C была створана толькі каля 1000 адзінак, частка з каторых была потым мадэрнізавана ў [[AGM-122]]).

Таксама адной з галоўных асаблівасьцяў ракеты стала тое, што пачынаючы з вэрсіі L адпала неабходнасьць стралаць ракетай у заднюю частку самалёта суперніка (дарэчы падчас Лібанскай вайны 1982 году, гэта асаблівасьць ракет дапамагла ізраільскім зьнішчальнікам зьбіць шэраг зьнішчальнікаў Лібану).

== Мадыфікацыі ==
{{familytree/start}}
{{familytree|border=0| | | | | | | | | | | | | |AIM9| | | | | | | | | |AIM9='''Разьвіцьцё AIM9'''}}
{{familytree| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |}}
{{familytree| | | | | | | | | | | | | | |AIM9A| | | | | | | | | | | |AIM9A=[[#AIM-9A|AIM-9A]]}}
{{familytree| | | | | | | | | | | | | | | |!| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |}}
{{familytree| | | | | | | | | | | | | | |AIM9B|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.| |AIM9B=[[#AIM-9B|AIM-9B]]}}
{{familytree| | | | | |,|-|-|-|-|-|-|-|v|-|^|-|v|-|-|-|-|.| | | |!| | | | | | |}}
{{familytree| | | |,|AIM9C| | |,|-|-|AIM9D| |AIM9E| | | |!| | | |!| |AIM9C=[[#AIM-9C|AIM-9C]]|AIM9D=[[#AIM-9D|AIM-9D]]|AIM9E=[[#AIM-9E|AIM-9E]]}}
{{familytree| | | |!| | | | |MIM72| | |!| | | |!| | | |AIM9F| |AGM87| | |MIM72=[[#MIM-72 Chaparral|MIM-72 Chaparral]]|AIM9F=[[#AIM-9F|AIM-9F]]|AGM87=[[#AGM-87 Focus|AGM-87 Focus]]}}
{{familytree| | | |!| | | | | | | | |AIM9G| |AIM9J| | | | |AIM9G=[[#AIM-9G|AIM-9G]]|AIM9J=[[#AIM-9J|AIM-9J]]}}
{{familytree| | | |!| | | | | | | | | |!| | | |!| | | | | | | |}}
{{familytree| | | |!| | | | | | | | |AIM9H| |AIM9N| | | | | | |AIM9H=[[#AIM-9H|AIM-9H]]|AIM9N=[[#AIM-9N|AIM-9N]]}}
{{familytree| | | |!| | | | |F|~|~|~|~|[| | | |!| | | | | | | | |}}
{{familytree| | | |!| | | |AIM9K| | |AIM9L| |AIM9P| | | | | | | | | | |AIM9K=[[#AIM-9K|AIM-9K]]|AIM9L=[[#AIM-9L|AIM-9L]]|AIM9P=[[#AIM-9P|AIM-9P]]}}
{{familytree| | | |!| | | | | | | | | |!| | | | | | | | | | | |}}
{{familytree| | |AGM122| | | | | | | |AIM9M|-|-|-|AIM9S| | | | | | |AGM122=[[#AGM-122 Sidearm|AGM-122 Sidearm]]|AIM9M=[[#AIM-9M|AIM-9M]]|AIM9S=[[#AIM-9S|AIM-9S]]}}
{{familytree| | | | | | | | |,|-|-|-|-|+|-|-|-|.| | | | | | | | | | | | | | | |}}
{{familytree| | | | | | | |AIM9Q| | | |!| | |AIM9R| | | | | | | | |AIM9Q=[[#AIM-9Q|AIM-9Q]]|AIM9R=[[#AIM-9R|AIM-9R]]}}
{{familytree| | | | | | | | | | | | |AIM9X| | | | | | | | | | |AIM9X=[[#AIM-9X|AIM-9X]]}}
{{familytree/end}}

* '''AIM-9A''' — прататып, выпрабоўваўся ў 1953 годзе.
* '''AIM-9B''' — прыняты на ўзбраеньне ў 1956 годзе.
* '''AIM-9C''' — з паўактыўнай радыёлякацыйнай галоўкай саманавядзеньня. Распрацавана для [[F-8 Crusader]]. Зроблена 1000 адзінак.
* '''AIM-9D''' — пабудавана на базе AIM-9B, са стрыжневай баявой часткай.
* '''AIM-9E''' — з тэрмаэлектрычным астуджэньнем фотапрымача.
* '''AIM-9F'''
* '''AIM-9G'''
* '''AIM-9H''' — удасканаленная AIM-9G. У бартавой частцы ўсе [[электравакуўмная лямпа|вакуўмныя лямпы]] заменены паўправаднікамі і [[мікрасхема]]мі, а бартавы акумулятар заменены на турбагенэратар зьменнага току<ref>http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/aim-9.htm</ref>.
* '''AIM-9J''' — ракета распрацоўвалася для ўзбраеньня самалёта [[F-15]] (але добра падыходзіць і для іншых самалётаў, якія выкарыстоўваюць AIM-9). Гэтая мадыфікацыя мела пашыраны радыюс дзеяньня і больш высокую манэўранасьць. Пачатак вырабу — 1977 год.
* '''AIM-9L''' — палепшаная галоўка саманавядзеньня з [[аргон]]авым астуджэньнем<ref>[http://rbase.new-factoria.ru/missile/wobb/aim9l/aim9l.shtml rbase.ru — AIM-9L Sidewinder]</ref> і новы аптычны выбыхоўнік дазволілі надзейна выкарыстоўваць ракету для атакі «ў лоб». Прынята на ўзбраеньне ў 1976 годзе, а ўжо ў 1982 яна паказала сваю высокую якасьць (на прыкладзе прымяненьня ў [[Сырыя|Сырыі]] і [[Аргентына|Аргентыне]])
* '''AIM-9M''' — ракета пакідае пасьля сябе менш выкіднога дыму ад работы рухавіка, што абцяжарвае яе выяўленьне. У той жа час павялічана адчувальнасьць інфачырвонага датчыка супраць ўсялякага роду інфачырвоных маскіровак работы рухавіка. Вытворчасьць пачата ў 1983 годзе.
* '''AIM-9M-9''' — экспэрымэнтальная мадэль. Пашыраны магчымасьці інфрачырвонага датчыка, а таксама сродкаў супраць інфрачырвонай маскіроўкі.
[[Файл:AGM-88 and AIM-9 on Tornado.jpg|міні|300пкс|Зьнішчальнік [[Tornado|Tornado ECR]] ВПС Нямеччыны з ракетамі [[AGM-88 HARM|AGM-88]] (пад фюзэляжам) і AIM-9 (на правым крыле)]]
* '''AIM-9P''' — палепшанная J-вэрсія, большая надзейнасьць электронікі і яшчэ большы радыюс дзеяньня (што дазваляла падбіць ворага на вялікай дыстанцыі). Вытворчасьць пачата ў 1978 годзе.
* '''AIM-9P-1''' — у гэтай мадыфікацыі зьдзейсьнена спроба замяніць інфрачырвоны датчык на аптычны.
* '''AIM-9P-2''' — новы тып паліва дазволіў зьнізіць выкідны дым ад працы рухавіка ракеты.
* '''AIM-9P-3''' — спроба аб’яднаць якасьці AIM-9P-1 і AIM-9P-2. Таксама заменена баявое выбуховае рычэва і падвышана трываласьць корпусу, як вынік павышаны тэрмін захоўваньня ракеты.
* '''AIM-9R''' — усталявана оптыка-электронная сыстэма навядзеньня на аснове [[прылады з зарадавай сувязьзю]]. Гэта дазволіла пашырыць радыюс «адчуваньня» ракеты, але з-за тэхнічных момантаў ракета была эфэктыўна толькі днём
* '''AIM-9X''' — распрацоўка пачата ў 1992 годзе. На ракеце ўсталявана новая галоўка саманавядзеньня, якая фармуе малюнак мэты ў ІЧ-дыяпазоне. Дазвол 128×128. Самая высокая здольнасьць да манэўраў сярод ракет AIM-9 ранейшых выпускаў. Упершыню прадумана сыстэма, якая дазваляе AIM-9 перахопліваць ракету суперніка.<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/aim-9.htm Globalsecurity.org]</ref> Таксама зроблена магчымасьць выкарыстаньня AIM-9X у якасьці ракеты клясы «паветра-зямля».<ref>[http://www.f-16.net/news_article3929.html F-16.net]</ref>

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/aim-9.htm Аim-9]

[[Катэгорыя:Ракеты «паветра—паветра»]]