Прагляд крыніцы для 41-ы батальён дапаможнай паліцыі

{{Вайсковае падразьдзяленьне|памер=1086 чалавек|войны=[[Другая сусьветная вайна]]<br />[[Нямецка-савецкая вайна]]|назва=41-ы батальён дапаможнай паліцыі|краіна={{Сьцягафікацыя|Трэці райх}}|гады=10 ліпеня 1941—?|у складзе=[[Шуцманшафт]] ([[украінская дапаможная паліцыя]])|тып=[[пяхота]]|разьмяшчэньне=[[Менск]]|вядомыя камандзіры=лейтэнант [[Аляксандар Ялавы]]}}

'''41-ы батальён дапаможнай паліцыі''', раней '''1-ы''' '''батальён дапаможнай паліцыі''' — фармаваньне [[Украінская дапаможная паліцыя|ўкраінскае дапаможнае паліцыі]], якое дзейнічала на [[Беларусь|Беларусі]]. Складалася таксама й з [[Расейцы|расейцаў]].

== Шлях батальёну ==

=== 1-ы батальён ===
Паводле [[Клепш|Клепша]], улетку 1941 году ў [[Менск|Менску]] зь ліку вызваленых з палону ваеннапалонных [[Украінцы|ўкраінскае нацыянальнасьці]] быў сфармаваны асобны паліцыйны батальён у колькасьці 910 чалавек, узятых з лягераў Менску й ваколіцаў. Батальён характаразаваўся поўнай адсутнасьцю надзейных ўкраінскіх камандоўцаў, недастатковай колькасьцю камандоўцаў [[Узвод|зьвязаў]] і [[Аддзяленьне|дружынаў]], адсутнасьцю аснады, недастатковасьцю памяшканьняў для разьмяшчэньня. Узімку 1941-1942 гадоў гэты батальён быў падзелены на два ўкраінскія ахоўныя паліцыйныя батальёны (41-ы і [[42-і батальён дапаможнай паліцыі|42-і]]).

Аднак паведамленьні Клепша, падвяргаюцца сумневам. Паводле наяўных у [[Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь|НАРБ]] дакумэнтаў і матэрыялаў, першы дапаможны паліцыйны батальён быў сфармаваны 10 ліпеня 1941 року ў мястэчку [[Беласток|Беластоку]] з вайскоўцаў-украінцаў і тых, хто «''жадаючы палегчыць сваё становішча выдаваў сябе за ўкраінцаў''».

У жніўні 1941 году батальён у колькасьці 481 чалавека прыбыў у Менск. Ён разьмяшчаўся ў былой артылерыйскай школе на [[Камароўка (Менск)|Камароўцы]]. Першапачаткова называўся 1-м батальёнам, а некалькі пазьней у Менску быў арганізаваны 2-і батальён, які атрымаў назву «''рабочы батальён''». Пазьней 1-ы быў перайменаваны ў 41-ы, а наваствораны — у 42-і. У абодвух батальёнах было 1086 чалавек. 41-ым батальёнам камандаваў лейтэнант [[Аляксандар Ялавы]], а 42-м — лётнік, лейтэнант Кручкоў.

=== 41-ы батальён ===
У кастрычніку 1941 году 1-я рота 41-га батальёну прымала ўдзел у расстрэле [[Жыды ў Беларусі|габрэяў]]. Гэта адбылося ў памяшканьні былое шостае калёніі [[Народны камісарыят унутраных справаў|НКУС]] па [[Вуліца Максіма Танка (Менск)|Танкавай вуліцы]], за чыгуначным пераездам. Менскі падпольнік [[Рафаэль Бромбэрг]], які у кастрычніку 1942 году прыбыў за лінію фронту, распавёў пра гэта пры апытаньні работніку [[Беларускі штаб партызанскага руху|Беларускага штабу партызанскага руху]] (БШПР):{{пачатак цытаты}}''Мне вядома са слоў салдата ўкраінскага батальёну. Гэта быў першы масавы разгром. У калёнію прывезьлі габрэяў з гета на машынах, трымалі суткі ў двары пад падстрэшкам. Затым загадалі зьняць зь сябе ўсю вопратку й прывялі да краю выкапаных ямаў. Выстраілі ў чаргу 1-ю роту ўкраінскага батальёну паліцыі, якая стаіць у Менску па Шырокай вуліцы, у будынку казармы 38-га кавпалку, і загадалі салдатам адкрыць агонь. Пасьля першае каманды не было ніводнага стрэлу. Падалі другую каманду «Агонь»! - пачуліся 2-3 стрэлы ў паветра. Пасьля гэтага немцы адвялі украінцаў, прывезьлі дзьве бочкі спірту, напаілі іх. Потым другi раз пабудавалі украінцаў, за іх сьпінамі ўсталі нямецкія аўтаматнікі. Тады ўкраінцы адкрылі агонь... Ня ўсе кінутыя ў ямы былі дабітыя. У места пачалі сьцякацца цяжкапараненыя, жанчыны зь дзецьмі, звар’яцелыя маці несьлі на руках мёртвых дзяцей ''{{oq|ru|Мне известно со слов солдата украинского батальона. Это был первый массовый разгром. В колонию привезли евреев из гетто на машинах, держали сутки во дворе под навесом. Затем приказали снять с себя всю одежду и привели к краю вырытых ям. Выстроили в шеренгу 1 роту украинского батальона полиции, которая стоит в Минске по Широкой улице, в здании казармы 38-го кавполка, и приказали солдатам открыть огонь. После первой команды не было ни одного выстрела. Подали вторую команду «Огонь»! — раздались 2-3 выстрела в воздух. После этого немцы отвели украинцев, привезли две бочки спирта, напоили их. Затем вторично построили украинцев, за их спинами встали немецкие автоматчики. Тогда украинцы открыли огонь... Не все брошенные в ямы были добиты. В город начали стекаться тяжелораненные, женщины с детьми, обезумевшие матери несли на руках мертвых детей}}{{канец цытаты}}За зімовы кругабег батальён некалькі разоў ўзбройваўся, а затым раззбройваўся, што тлумачылася няўстойлівым маральна-псыхалягічным станам асабовага складу. Да траўня 1942 году масавых пераходаў да партызанаў не было. Масавы пераход пачаўся з траўня 1942 году. 41-м і 42-м батальёнамі камандаваў Залеўскі — арганізатар ўкраінскіх батальёнаў. Залеўскі — мл. лейтэнант [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РСЧА]], зь ім разам дзейнічаў Яшчанка. Узначальваў увесь гарнізон украінец-немец Гумэр, які добра размаўляў [[Расейская мова|па-расейску]].

Да асабістага складу ўжывалі наступныя рэпрэсіі: ў кастрычніку 1941 году 12 чалавек выпілі й пачалі сьпяваць савецкія песьні. Немцы пасадзілі іх на гаўптвахту, а пасьля лупцавалі розгамі. Калі нехта своечасова ня зьявіцца ў батальён або не адсалютуе — білі палкамі. Форма ўкраінскіх батальёнаў у асноўным чырвонаармейская, за выключэньнем цэшкі з жоўтага матэрыялу на пілётках, а пасьля асабісты склад 41-га батальёну быў аснаджаны ў летувіскімі мундзірамі.

41-ы й 42-і батальёны складаліся з былых ваеннапалонных, а часткова з добраахвотнікаў. Мабілізацыя папаўненьня была немагчымая як з-за ненадзейнасьці ўкраінскіх ваеннапалонных, так з-за адсутнасьці ўкраінскіх добраахвотнікаў. З гэтае прычыны, Клепш у сваім выступе прамаўляў, што празь некаторы час нямецкія ўлады будуць вымушаныя зьліць гэтыя батальёны.

== Літаратура ==

* Dmitrij A. Żukow, Iwan I. Kowtun, Русские эсэсовцы, 2010

== Вонкавыя спасылкі ==

* {{Артыкул|аўтар=[[Аляксей Ліцьвін]].|спасылка=http://www.homoliber.org/ru/xx/xx020127.html|мова=ru|загаловак=Местная вспомогательная полиция на территории Беларуси (июль 1941 – июль 1944 гг.)|архіўная спасылка=https://web.archive.org/web/20111213130759/http://www.homoliber.org/ru/xx/xx020127.html|год=2011-12-13}}
{{Накід:Украіна}}{{Накід:Беларусь}}
[[Катэгорыя:Вайсковыя фармаваньні, створаныя ў 1941 годзе]]
[[Катэгорыя:Украінскія фармаваньні шуцманшафту]]
[[Катэгорыя:1941 год у Беластоку]]
[[Катэгорыя:Ліпень 1941 году]]