Палешук і чорт

Палешук і чорт
М. Філіповіч. Ілюстрацыя да казкі
Жанр:	народная казка
Мова арыгіналу:	беларуская
Публікацыя:	1911
Вікікрыніцы зьмяшчаюць поўны тэкст гэтага твору

«Палешук і чорт» — палеская народная казка ў беларускай літаратуры, выдадзенная Аляксандрам Сержпутоўскім у зборніку "Сказки и разсказы бѣлоруссовъ-полѣшуковъ" у Санкт-Пецярбургу у 1911 годзе.

Тэкст

Лю́дзи ка́жуць, — ко́лись дак гэ: дзѣ бало́то, там и чорт. Але не то штоб тǒлько ў бало́це, куды́ ни зирни́, ўсю́ды тра́пиш ґэ́стую не́чысь. Вада́ ба́ло кишы́ць чарценя́тами. Тǒльки на Вадо́хрыщэ (Боґоявленіе), як павыґаня́юць чарце́й з вады́, та ены́ таўку́тца ў павѣ́тры да паднима́юць таку́ю хви́лю, што ни пи, ни ѣж и з хаты не лѣ́зь. Заты́м-то па Вадо́хрыщы за́ўжды быва́юць ґане́бные меце́лицы. Ча́сам усхо́дзитца така́я круцѣ́ль да завиру́ха, што спрэ́су пазано́сиць вески. Беда́ таґды́ ў по́ли: свѣ́ту Бо́жаґо не бачно́. Пападу́тца ў по́ли лю́дзи, дак нечы́сцики закру́цяць их кале́ са́маґо села́ да й заґу́бяць. Ба́ло баґа́цько хви́ля ни́щыла людзе́й. Цепе́р ужэ́ рє́дко быва́е ґане́бная завиру́ха, бо меныш ста́ло чарце́й, а чарценя́та спрэ́су перавели́са: их Илья́ паби́ў ґро́мам, а друґи́е не раджа́ютца. Перш чэ́рци были́ ве́льми плǒдные, але Палешу́к перахитры́ў и чǒрта. От як то́е было́. Абабра́ў сабѣ́ Палешу́к седзи́бу пами́ж бало́та кале́ раки́ да й дава́й там раби́ць будǒўлю. Збудава́ў ё́н сабѣ́ перш стано́к, накла́ў аґню́, налави́ў вьюнǒў, напьё́к их, наѣ́ўса да й апѣ́каетца сабѣ́ кале́ аґню́. Ба́чыць чорт, што Палешук не лека́етца ни бало́та, ни раки́, ни лѣ́су, от и дава́й ё́н усю́дах пужа́ць чалавѣ́ка, дава́й раби́ць ему́ ўселя́кую па́кась, каб вы́ґнаць еґо́ з таѣ́ седзи́бы. Куды Палешу́к ни су́нетца, чорт ужэ́ там чака́е да наро́виць, каб зраби́ць яку́юсь па́кась. Пашоў чалавѣ́к у лѣс, каб наґле́дзяць зда́тнаго дзе́рава сабѣ́ на будǒўлю, а тут чорт дава́й еґо́ вадзи́ць да кружы́ць, каб ен заблудзи́ўса да й заґи́б. Але́ Палешу́к идзе́ сабѣ́ па лѣ́се да ўсе залы́свае сакѣ́ркаю дзераўля́ки. Вадзиў-вадзи́ў чорт Палешука́ па лѣ́се, кружы́ў-кружы́ў, аж сам заплу́таўса, а той наґле́дзяў сабѣ́ зда́тнаґо дзе́рава, надра́ў лы́ка на ла́пци да й пашо́ў про́сто да ґаспо́ды, пазира́ючи на залы́сленые дзераўля́ки. Ба́чыць чорт, што чалавѣ́к не заблудзи́ўса, забѣ́ґ упе́рад, сустрє́ўса да й пыта́е, на што ё́н залы́сиў так баґа́цько дзераўля́чын. — Гэ́то мнѣ зда́тнае дзе́раво на будǒўлю — кажэ Палешук. На што-ж табѣ́ так баґато? — Я хачу́ забудава́ць усе Палѣ́се.

— От беда́ — ду́мае чорт. От и пусци́ўса ё́н на хи́трась. — Дава́й, я табѣ́ бу́ду памаґа́ць — ка́жэ чорт — мнѣ серǒўно нема́ чаґо́ раби́ць. — До́брэ — ка́жэ Палешу́к — памаґа́й, та я падзя́кую. Тым ча́сам чо́рту тǒльки то́е й трэ́ба. — Бу́ду памаґа́ць — ду́мае ё́н, — да так нараблю́, што пападзе́ш ты ў маѣ́ ла́пы.

От дава́й Палешук разчыща́ць зе́млю да ґато́виць дзе́раво на будǒўлю. Перш велѣ́ў ё́н чо́рту разчы́сциць пу́щу. Нема́ чаґо́ раби́ць, — слу́хае чорт Палешука́: выдзира́е таўщэ́разнае дубъе́ з карє́нем да сцяґа́е ў бало́то, або́ ў во́зеро. Кудэ́ю чорт цёґ дубъе́, там да тых час ещэ́ е равы́ да вы́скаци. Разчы́сциў чорт до́брае ла́пикло земли́, от Палешу́к велѣ́ў ему́ нараби́ць дарǒґ. Вы́рваў чорт вели́зазнаґо ду́ба, ўхапи́ў еґо́ за верх да й пацё́ґ цераз лѣс. Барану́е дуб карє́нем, вырыва́е дзераўля́ки й так арэ́ зе́млю, што ззаду тǒльки астаю́тца брады́ да брадзеня́та. Нараби́ў чорт таки́х дарǒґ, што па и́х тǒльки ё́н сам й мажэ́ прайци́, або праѣ́хаць. Зирну́ў Палешу́к да дава́й ла́яць чо́рта на чǒм свѣ́т стаи́ць. — Дзе́ля яко́ґо ты — ка́а — чо́рта нараби́ў брадǒў да брадзенят? Рад чорт, што нарабиў чалавѣ́ку ли́ха, рад, абли́зваетца да тǒльки ци́хенько хвасто́м кру́циць. — Ну, давай жэ — кажэ Палешук — я на табѣ́ праѣ́ду па тваи́х даро́ґах. Сѣў Палешу́к на чо́рта да й паѣ́хаў цераз брады́ й брадзеня́та. Бежы́ць чорт па брадǒх у вадзѣ́ да ў ґрази́ па са́мае ґорло, а Палешу́к седзи́ць на ка́рку, падґиба́ўшы но́ґи, да тǒлько киру́е. Ѣ́здзиў-ѣздзиў Палешу́к на чо́рту, здаво́лиўса да й верну́ўса да ґаспо́ды. — Ба́чыш, до́брые даро́ґи — кажэ чорт. — До́брые та до́брые, — атка́звае Палешу́к, — да чорт-бы и́х пабра́ў ра́зам с табо́ю. От с таѣ́ пары́ й астали́са ў Палѣ́си таки́е даро́ґи, што па и́х тǒльки на чо́рту мǒжна ѣ́хаць. По́тым пача́ў Палешу́к з чо́ртам пля́жыць лѣс да вази́ць дзе́раво на будǒўлю. Збудава́ў сабѣ́ Палешу́к уселя́ки буды́нак, ускарпа́ў паля́нку земли́, разчы́сциў ла́пикло сынажа́ци да й зажы́ў до́брым хаджа́йнам, а чорт рад, што ему́ астали́са бало́то й не́тра — пашо́ў туды́ да й седзи́ць там з чарценятами. От абжы́ўса Палешу́к, наґадава́ў ґаўя́да, нажа́ў збǒжа, налави́ў выюнǒў — жыве́ й ли́ха не зна́е. Тǒльки ось раз мало́циць Палешу́к у ґумнѣ́, аж и прыхо́дзиць чорт да й пыта́е, што ґэто чалавѣ́к ро́биць. — Малачу́ хлѣб, — ка́жэ Палешу́к. — Дай я памалачу́. Даў Палешу́к чо́рту цє́п, а той як пачне́ биць, дак снапы́ леця́ць аж пад стрǒп. — Чаму ў цебе́ — пыта́е чорт — снапы́ лежа́ць на мѣ́йсцу, а ў мене́ ска́чуць уве́рх? — Бо я дужє́йшы: як дам, дак снǒп й ўли́пне ў тǒк. — Атку́ль у цебе́ така́я си́ла? — пыта́е чорт. — Атку́ль! бо я себе́ вы́леґчаў. — Вы́леґчай мене́, — про́сиць чорт. До́брэ, — ка́жэ Палешу́к, — тǒльки трэ цебе́ звеза́ць, бо ты ўцечэ́ш, а то́е зашко́дзиць. — Звежы́. От узя́ў Палешу́к ли́ну, што цяга́юць ульѣ́ на дзе́раво, зкрампава́ў ё́ю чо́рта, прывеза́ў еґо к то́ўстаму ду́бу, узя́ў серп и дава́й леґча́ць. Крычы́ць чорт, раве́ нѣ́мым ґо́ласам, а Палешу́к пи́лиць серпо́м. Церпѣ́ў-церпѣ́ў чо́рт да як рване́тца, дак перш ду́ба вы́рваў з карє́нем, а по́тым и ли́ну разарва́ў, бы павуцѣ́не. Вы́леґчаў Палешу́к чо́рта да й ка́жэ — ну, цепе́р бу́дзеш ду́жы, як и я. Паця́ґса чорт у бало́то; ўжэ не бежы́ць, а паўзе́ чуць не ра́кам. Паседзѣ́ў ен там — нема́ ра́ды: кроў лье́тца, бы з вапрука́. Пацё́ґса ё́н зноў к Палешуку́. Ба́чыць Палешу́к, што чорт ця́гнетца разкара́чыўшыса, сказа́ў жǒнцы, каб ена́ апрану́ласа ў мущы́ньськую адзе́жу да й пашла́ ў ґумно́ малаци́ць. Апрану́ласа ба́ба, пашла́ ў ґумно́ да й малоциць. Прыхо́дзиць чорт. З бо́ли ё́н и невазна́ў, што ґэ́то не Палешу́к, а ба́ба, да й пыта́е, што чаму́ ґэто ра́на не зажыва́е — От чаґо ты захацѣ́ў, — ка́жэ ба́ба, — каб так ху́тко ра́на зажыла́. Мене́ ўжэ от два́дцаць ґодǒў як вы́леґчали, а ещэ й цепе́р не зажыло́. Пры ґэ́тум ба́ба падняла́ падǒл да й паказа́ла чо́рту сваю́ ра́ну. Зирну́ў чорт, аж пра́ўда ра́на не зажыла́. — От ё́н падаґну́ў хвǒст да й пацё́ґса ў бало́то. От з таѣ́ пары́ й ґо́дзи чэ́рци пладзи́тца. Тым ча́сам Илья кǒжнае лѣ́цячко перуно́м бъе их да ни́шыць. Усе меньш да меньш чарцей у бало́це а палешуки́ мнǒжатца да се́лятца па ўсе́м Палѣ́си. Мо́о ско́ро ўсѣ чэ́рци пераведу́тца, таґды́ лю́дзи заўлада́юць и бало́там и ўселя́каю не́траю.

Пересказалъ П. Грицкевичъ.