Прагляд крыніцы для Кракаўска-Віленская унія

{{Дамова
|назва                = Кракаўска-Віленская унія
|поўная назва         = 
|выява                = Jagiellon countries 1490m9.PNG
|шырыня выявы         = 250пкс
|подпіс выявы         = Польшча (на мапе заштрыхаваная малінавым колерам) і Літва (ружовы колер) у 1490-я гады
|тып                  = 
|дата падрыхтоўкі     = 
|дата падпісаньня     = [[6 траўня]] [[1499]]
|месца падпісаньня    = [[Кракаў]] (Польшча)
|замацаваная пячаткай = 
|набыла моц           = [[24 ліпеня]] [[1499]]
|умовы                = Пацьверджаньне [[Гарадзельская унія|Гарадзельскай уніі]]
|тэрмін дзеяньня      = 
|страціла моц         = 
|падпісаная           = 
|бакі                 = [[Вялікае Княства Літоўскае]]<br/>[[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польскае Каралеўства]]
|месца захаваньня     = 
|статус               = 
|мова                 = 
|мовы                 = 
|сайт                 = 
|wikisource           = 
}}
'''Кра́каўска-Ві́ленская у́нія''' — саюзная дамова паміж [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Каралеўствам Польскім]], заснаваная на [[Гарадзельская унія|Гарадзельскай уніі 1413 году]]. [[6 траўня]] [[1499]] году ў [[Кракаў|Кракаве]] акт уніі быў падпісаны польскай шляхтай, а 24 ліпеня таго ж году быў зацьверджаны літоўскім баярствам у [[Вільня|Вільні]].

== Перадумовы ==
Першапачатковая [[Гарадзельская унія|Гарадзельская унія 1413 году]] была складзеная паміж стрыечнымі братамі — каралём польскім [[Ягайла|Уладзіславам II Ягайлам]] і вялікім князем літоўскім [[Вітаўт]]ам. Ініцыятарам аднаўленьня й пацьверджаньня ранейшай дамовы, заключанай 86 гадоў назад, стаў унук Ягайлы, вялікі князь літоўскі [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар]], а другім бокам дамовы выступіў яго родны брат [[Ян I Ольбрахт|Ян Ольбрахт]].

Перападпісаньне саюзнай дамовы прайшло ў той жа год, што й пастанова віленскага сойму [[1499]] году, паводле якога надалей ні вялікі князь літоўскі ня мог быць абраны бяз згоды Польшчы, ні польскі трон ня мог быць замешчаны бяз згоды літоўскага дваранства. Лягічным разьвіцьцём гэтых прававых дакумэнтаў стаў [[Мельніцкая унія|Мельніцкі прывілей]] [[25 кастрычніка]] [[1501]] году, паводле якога ўстанаўлівалася, што з тых часоў Польшча й Літва павінны складаць адну дзяржаву, якоя складаецца пад кіраваньнем аднаго караля, які абіраецца ў Кракаве. Норма гэтая была ўпершыню ўжытая ў тым жа годзе: празь некалькі месяцаў 41-летні Ян Ольбрахт нечакана памёр, і Аляксандар уступіў, па сумяшчальніцтве, на польскі трон.

Аднак асноўнай мэтай абноўленай уніі, — як і ранейшай, — заставаўся ваенна-стратэгічны зьвяз, узаемадапамога Польшчы й Літвы пры вядзеньні абарончых і наступальных войнаў; і першым чынам, як пісаў амэрыканскі літоўскі гісторык Антанас Юсайтыс — войнаў Літвы з Масквой і Польшчы — з туркамі й татарамі<ref name="Jusaitis">{{кніга 
| url       = http://books.google.com/books?ei=GEWUTMrFDcT-OfjP8IgJ&ct=result&id=9Xo2AAAAMAAJ&dq=Horodlo+1499&q=renewed#search_anchor
| title     = The history of the Lithuanian nation and its present national aspirations
| last      = Antanas Jusaitis 
| publisher = The Lithuanian Catholic Truth Society 
| year      = 1918 
| series    =
| pages     = 156
| page      = 41
| isbn      =}}</ref>.

Праект абноўленай уніі быў складзены ў Літве яшчэ ў 1496 годзе<ref name="Backus45">{{кніга 
| url       = http://books.google.com/books?id=WgVpAAAAMAAJ&q=Horodlo+1499&dq=Horodlo+1499&hl=en&ei=bUyUTL_AIJKmOJWm_YgJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CD4Q6AEwBQ
| title     = Motives of West Russian nobles in deserting Lithuania for Moscow, 1377-1514
| last      = Oswald P. Backus
| publisher = University of Kansas Press
| year      = 1957
| series    =
| pages     = 45
| page      = 174
| isbn      =}}</ref><ref name="Backus88">{{кніга 
| url       = http://books.google.com/books?id=WgVpAAAAMAAJ&q=Horodlo+1499&dq=Horodlo+1499&hl=en&ei=bUyUTL_AIJKmOJWm_YgJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CD4Q6AEwBQ
| title     = Motives of West Russian nobles in deserting Lithuania for Moscow, 1377-1514
| last      = Oswald P. Backus
| publisher = University of Kansas Press
| year      = 1957
| series    =
| pages     = 88
| page      = 174
| isbn      =}}</ref>. Дасьледуючы, чаму ж рускія праваслаўныя дваране, якія апынуліся пад уладай Літвы, сталі яе зь вядомага часу пакідаць, пераходзячы на службу Маскве, амэрыканскі навуковец О. Бэкус адзначае, што пры перапрацоўцы з ранейшага тэксту уніі зьніклі часткі, якія вызначалі стаўленьне да праваслаўных грамадзянаў у дзяржаве. У сувязі з надаваньнем Польшчай правоў дваранам зь Літвы ў новым тэксьце толькі адзначалася без удакладненьняў, што некаторыя дваране атрымаюць дазвол на асабістыя гербы й іншыя знакі годнасьці ў Польшчы<ref name="Backus45" />.

== Крыніцы й заўвагі ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга|аўтар=Гудавичюс Э. |загаловак=История Литвы с древнейших времен до 1569 года|том=I| ответственный=Перевод Г. И. Ефремова.|месца =М. |выдавецтва = Batrus |год = 2005|isbn = 5-94953-029-2}}

{{Польска-літоўскія уніі}}

[[Катэгорыя:Польска-літоўскія уніі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя пагадненьні XV стагодзьдзя]]
[[Катэгорыя:1499]]
[[Катэгорыя:Падзеі 24 ліпеня]]