Прагляд крыніцы для Бітва на рацэ Ірпень

{{Узброены канфлікт
|Назва       = Бітва на рацэ Ірпень
|Вайна       = 
|Дата        = 1320-я
|Месца       = [[Ірпень (рака)|рака Ірпень]]
|Вынік       = Вырашальная перамога войска [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]
|Войска1     = {{Герб ВКЛ}} [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]
|Войска2     = [[Файл:Coat of arms of the Kievan Principality (10th–13th century).svg|20px]]&nbsp;[[Кіеўскае княства]]<br />[[Файл:COA of Chernihiv Principality.svg|20px]]&nbsp;[[Чарнігаўская зямля]]<br />[[Файл:Alex Volhynia.svg|20px]]&nbsp;[[Валынскае княства]]<br />[[Пераслаўскае княства]]
|Камандуючы1 = {{Герб «Калюмны»}} [[Гедымін]]
|Камандуючы2 = [[Файл:Coat of arms of the Kievan Principality (10th–13th century).svg|20px]]&nbsp;[[Станіслаў Кіеўскі]]
}}
'''Бітва на рацэ Ірпень''' — бітва, якая адбылася, паводле розных зьвестак, у пачатку 1320-х гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20110920075512/http://old.knihi.com/tarasau/kryz.html Кастусь Тарасаў. Крыж памяці, меч лёсу]</ref><ref>Rowell, S. C. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295-1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press</ref> паміж войскамі [[Гедымін]]а, [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя літоўскага]], і кіеўскага князя Станіслава зь яго саюзьнікамі: Алегам Пераяслаўскім, Раманам Бранскім і Ільвом Данілавічам Луцкім. На невялікай рацэ [[Ірпень]], працягласьцю ў 23 км на паўднёвы захад ад [[Кіеў|Кіева]], Гедымін разграміў Станіслава і яго хаўрусьнікаў<ref name="rowell">Rowell, S. C. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press. С. 97. {{ISBN|978-0-521-45011-9}}. {{ref-en}}</ref>. Затым ён асадзіў і заваяваў Кіеў, пасьля чаго адправіў Станіслава, апошняга нашчадка дынастыі [[Рурыкавічы|Рурыкаў]], у выгнаньне спачатку ў [[Бранск]], а затым у [[Разань]]<ref name="rowell"/>. [[Фёдар Кіеўскі|Фёдар]], брат Гедыміна, і Альгімонт, сын [[Міндоўг]]а з роду [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], былі пасаджаныя на трон Кіева. [[Хроніка Быхаўца]] апісвае гэта так:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Пачулі пра тое прыгарадкі кіеўскія: Вышгарад, Чаркасы, Канеў, Пуціўль, Сьлепаўрод, што кіяне здаліся разам з горадам, а пра гаспадара свайго чулі, што ўцёк ён у Бранск, а сілу ягоную ўсю пабілі. І прыйшлі яны да вялікага князя Гедыміна і з тымі вышэйназванымі прыгарадкамі кіеўскімі падаліся служыць яму, і прысягу вялікаму князю Гедыміну на тым далі. І пераяслаўляне чулі, што Кіеў з прыгарадкамі здаліся князю Гедыміну, а гаспадар іхні, князь пераяслаўскі Алег, забіты вялікім князем. І яны, прыехаўшы да Гедыміна, падаліся разам з горадам служыць яму і прысягу на тым далі. Князь жа Гедымін, узяўшы Кіеў, Пераяслаўль і ўсе вышэйназваныя прыгарадкі, пасадзіў на іх Міндоўгавага сына, князя Альгімонта, вялікага князя Гальшанскага, а сам зь вялікаю радасьцю ў Літву вярнуўся<ref>[https://web.archive.org/web/20100810185155/http://knihi.com/bk/letapisy/letapisy5.html Кроніка Быхаўца] // [https://web.archive.org/web/20100527205709/http://bk.knihi.com/letapisy/ Беларускія летапісы і кронікі. Менск, МФ «Беларускі кнігазбор», 1997. {{ISBN|985-6318-15-7}}.]</ref>.
{{арыгінал|be-old|Y usłyszali to prihorodki kijewskiie, Wyszehorod, Gzerkasy, Kanew, Putywły, Slepowrod, szto kijane peredalisia z horodom, a hospodara swołeho słyszali, iż utek do Branska, a siłu ieho wsiu pobito, y wsi pryszli do welikoho kniazia Gidymina y z tymi wyszereczennymi pryhorodki kijewskimi y podalisia służyty, i prysiahu na tom dali welikomu kniaziu Gidyminu. I perejesławlane słyszali, iż Kijew i pryhorodki kijewskie podalisia welikomu kniaziu Gidyminu, a hospodar ich kniaź Ołh ot welikoho kniazia Gidymina wbih, a ony pryjechawszy y podalisia z horodom służyty welikomu kniaziu Gidyminu, i prysiahu swoiu na tom dali. Y kniaź weliki Gidymin, wziąwszy Kijew y Peresławl y wsi tyie wyszereczennyie pryhorodki, y posadył na nich kniazia Mindogowa syna Olgimonta, welikoho kniazia Holszanskoho, a sam z welikim weseliem w Litwu wozwratysia<ref>[http://litopys.org.ua/psrl3235/lytov08.htm Хроніка Биховця {{ref-be-old}}]</ref>.}}
{{канец цытаты}}
|}
У выніку гэтых падзеяў правіцелі Кіева і іншых земляў, якія раней складалі асноўную частку [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]], былі вымушаныя прыняць старшынства вялікіх князей літоўскіх. Тым ня менш, згадка 1331 году паказвае, што Фёдар усё яшчэ выплочваў даніну манголам<ref>Simas Sužiedėlis, ed (1970-1978). "Theodore". Encyclopedia Lituanica. V. Boston, Massachusetts: Juozas Kapočius. С. 446–447. LCC 74-114275 {{ref-en}}</ref>. Літоўцы атрымалі поўны кантроль над горадам толькі ў [[1362]] годзе пасьля [[Бітва на Сініх Водах|Бітвы на Сініх Водах]] супраць [[Залатая Арда|Залатой Арды]]<ref>Rowell, S. C. (2000). "Baltic Europe". in Michael Jones. The New Cambridge Medieval History c.1300–c.1415. '''VI'''. Cambridge University Press. С. 707. {{ISBN|0-521-36290-3}}. {{ref-en}}</ref>.

== Ход падзеяў ==

Выступіўшы з [[Берасьце|Берасьця]], войска [[ВКЛ]] на чале з [[Гедымін]]ам рушыла на кіеўскія землі. Захапіўшы крэпасьць [[Оўруч]], яно падышло да [[Жытомір]]у, які таксама быў узяты пасьля непрацяглай асады. Пасьля гэтага літоўскае войска рушыла на [[Кіеў]]. Яму насустрач выступіла рускае войска на чале са Станіславам і саюзнымі яму князямі. Абодва войска сышліся на полі каля ракі [[Ірпень]], але ліцьвіны хутка прымусілі рускае войска кінуцца наўцёкі і «гнали, б’ючи, сікучи і беручи в полон»<ref>[http://izbornyk.org.ua/synopsis/syn15.htm Оповідь М. Стрийковського про завоювання литовським князем Гедиміном Києва] Kronika Macieia Stryikowskiego niegdyś v Krolewcu drukowana teraz znowu z przydaniem historyi panstwa Rossyiskiego przedrukowana // Zbiór dzieiopisow Polskich we czterech tomach zawarty. — W Warszawie, 1766. — T. 2. — C. 349—351.</ref>. Загінулі князі Леў ды Алег.

Пасьля перамогі ліцьвіны рушылі на Кіеў, які вымушаны быў здацца на правах [[васалалітэт]]у<ref>[http://litopys.org.ua/synopsis/syn04.htm СИНОПСИС КИЇВСЬКИЙ]</ref>. Войскам ВКЛ былі таксама захолены [[Пераяслаўль]], [[Пуціўль]], [[Вышгарад]], [[Канеў]] і [[Белгарад]]. Тое, як лёгка былі ўзятыя тыя гарады, вызначае значнасьць бітвы на рацэ Ірпень. Вялікі князь [[Станіслаў Кіеўскі]] ўцёк у [[Разанскае княства]]. Намесьнікам у Кіеве был прызначаны [[Міндоўг Гальшанскі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20100116054636/http://lib.zbsb.org/node/276 Беларусь в исторической, церковной и государственной жизни] Апанас Мартас, Бібліятэка МГА "ЗБС «Бацькаўшчына»</ref>.

== Вынікі ==
Гэтая бітва ўсталявала ўладу [[ВКЛ]] на некалькі стагодзьдзяў над сучаснымі ўкраінскімі землямі — [[Галіччына]]й, [[Падольле]]м, [[Валынь]]ню, [[Брацлаўшчына]]й ды [[Кіеўшчына]]й.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ірпень}}
[[Катэгорыя:Бітвы Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Бітвы на Ўкраіне]]
[[Катэгорыя:Бітвы Кіеўскай Русі]]
[[Катэгорыя:Падзеі 1321 году|Бітва на рацэ Ірпень]]