Калгас: розьніца паміж вэрсіямі
д tagged non-categorized. |
LaaknorBot (гутаркі | унёсак) д робат дадаў: nn:Kolkhoz |
||
Радок 21: | Радок 21: | ||
{{Няма катэгорыяў}} |
{{Няма катэгорыяў}} |
||
[[be:Калгас]] |
[[be:Калгас]] |
||
[[bs:Kolhoz]] |
[[bs:Kolhoz]] |
||
Радок 44: | Радок 45: | ||
[[ja:コルホーズ]] |
[[ja:コルホーズ]] |
||
[[no:Kolkos]] |
[[no:Kolkos]] |
||
[[nn:Kolkhoz]] |
|||
[[pl:Kołchoz]] |
[[pl:Kołchoz]] |
||
[[pt:Kolkhoz]] |
[[pt:Kolkhoz]] |
Вэрсія ад 13:45, 17 красавіка 2011
Калгас (калектыўная гаспадарка) — фармальнае аб’яднаньне сялянаў (на аснове грамадзкіх сродкаў вытворчасьці й калектыўнае працы) для сумеснага вядзеньня сельскай гаспадаркі. Галоўным чынам ў СССР уведзеная прымусова.
З гісторыі калгасаў
Бальшыня калгасаў была створаная на Беларусі ў перыяд калектывізацыі сельскай гаспадаркі (1918—1930-я). Першыя аб’яднаныя сялянскія гаспадаркі пачалі стварацца яшчэ да ўвядзеньня калектывізацыі (да прыкладу арцелі па сумеснай апрацоўцы зямлі). Па 1927 годзе стварэньне калгасаў стала «генеральнай лініяй партыі». Бальшыня калгасаў была створаная з парушэньнем прынцыпаў добраахвотнасьці. Супраць праціўнікаў калектывізацыі й найбольш заможных гаспадароў (кулакоў) пачалі праводзіць «палітыку раскулачваньня», у выніку якой «кулацтва» павінна было зьнікнуць як кляса. Паводле некаторых дадзеных, было раскулачана — пазбаўлена правоў і падпала пад высяленьне — каля 700 тыс. сялянаў. Неўзабаве Беларусь была аб’яўленая зонай суцэльнае калектывізацыі. Заснаваньне калгасаў суправаджалася галадаморам на шматлікіх абшарах : Беларусі, Расеі, але перадусім ва Ўкраіне — дзе колькасьць ахвяраў вагаецца ад 2 да 6 мільёнаў чалавек.
Калгасная сістэма
Калгаснікі працавалі на зямлі, што належала дзяржаве, але была перададзеная калгасу ў бестэрміновае і бескаштоўнае карыстаньне. Асноўную частку прадукцыі калгас павінен быў здаваць дзяржаве па закупачных коштах (даволі нізкіх). Тэарэтычна калгасы былі дабравольніцкія ды кіраваліся самастойна, але ж насамрэч старшыні калгасаў, як і гаспадарчыя планы назначаліся выканкамамі ды партыйнымі камітэтамі. Шмат гадоў калгасьнікі працавалі не за грашовыя заробкі, але за «працадні», што адмоўна ўплывала на матывацыю ды прадукцыйнасьць працы. Разам з частай гаспадарчай занядбанасьцю частыя крадзяжы рабілі з калгасаў неэфектыўную форму гаспадараньня. Калгас трэба адрозьніваць ад саўгаса (савецкая гаспадарка) — у асноўным буйных гаспадарак, створаных з мэтаю павелічэньня вытворчасьці сельска-гаспадарчай прадукцыі. Саўгасы ў асноўным мелі сьпецыялізацыю на вытворчасьць нейкага віду прадукцыі (зерне, малако, гародніна ці інш.)
На сёньняшні дзень
Яшчэ напачатку 1990-х зьявіліся першыя фермерскія гаспадаркі, што, аднак, на сёньня ня маюць вялікага распаўсюджаньня. Таксама Беларусь не адмовілася ад калгаснай сыстэме: зямля зьяўляецца дзяржаўнай маёмасьцю. Паступова ў сельскай гаспадарцы краіны ідзе пераход на больш дасканалыя формы вядзеньня гаспадараньня: калгасы ператвараюцца ў СПК, ствараюцца сьпецыялізаваныя комплексы па жывёлагадоўлі. Але ж гэта не зьмяніла сутнасьці калгаснае сыстэмы, а сучасныя СПК і надалей застаюцца затратнымі ды датацыйнымі прадпрыемствамі, як гэта было пры СССР.
У іншых краінах
Падобныя калектыўныя гаспадаркі былі распаўсюджаныя таксама й у іншых краінах камуністычнага табару.
- Чэхаславаччына — (чэск.) Jednotné zemědělské družstvo (JZD)/ (слав.) Jednotné roľnícke družstvo (JRD)
- НДР — Landwirtschaftliche Produktions Genossenschaft (LPG)
- Вугоршчына — Termelőszövetkezet
- Польшча — Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna
Падобнага кшталту гаспадаркай зьяўляюцца ізраільскія кібуцы, што былі заснаваныя ўжо з канца ХІХ ст. У кібуцах першапачаткова супольнасьць маёмасьці й даходаў была пасунутая настолькі далёка, што ўсе чальцы, уключаючы й кіраўніцтва гаспадаркі харчаваліся разам у супольнай сталоўцы, ніхто не атрымліваў заробку ў грашовым выглядзе, a дзеці выхоўваліся разам у адмысловых інтэрнатах. Асноўным адрозьненьнем ізраільскіх кібуцаў ад камуністычных калгасаў зьяўляецца іх суцэльная добраахвотнасьць ды ідэйнасьць чальцоў, што разам уплывала на дастаткова добрыя гаспадарчыя паказьнікі.