Януш Радзівіл: розьніца паміж вэрсіямі
| Радок 89: | Радок 89: | ||
== Вонкавыя спасылкі == |
== Вонкавыя спасылкі == |
||
{{Commons|Category:Janusz Radziwiłł (1612–1655)}} |
{{Commons|Category:Janusz Radziwiłł (1612–1655)}} |
||
* [http://jivebelarus.net/history/faces/Janusz-Radziwill.html К.Я. Шышыгіна-Патоцкая. Януш Радзівіл] |
|||
{{Гетманы вялікія літоўскія}} |
{{Гетманы вялікія літоўскія}} |
||
Вэрсія ад 01:02, 21 сакавіка 2011
 Партрэт Януша Радзівіла, каля 1652 | |
 Герб «Трубы» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 2 сьнежня 1612 Палелі |
| Памёр | 31 сьнежня 1655 Тыкоцін |
| Пахаваны | |
| Род | Радзівілы |
| Бацькі | Крыштап Радзівіл Ганна з Кішкаў[d] |
| Дзеці | Ганна Марыя Радзівіл[d][1] і Крыштаф Радзівіл[d][1] |
| Дзейнасьць | дыплямат, палітык, вайскавод |
Януш Радзівіл (2 сьнежня 1612, мястэчка Палелі Вількамірскі павету — 31 сьнежня 1655, места Тыкоцін) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Палявы гетман літоўскі (1646—1654), ваявода віленскі (з 1653), гетман вялікі літоўскі (з 1654). Вызнаваў кальвінізм.
Меў багатыя маёнткі, у тым ліку Біржы, Кейданы, Віжуны, Папелі і Яшуны на тэрыторыі сучаснай Летувы, Любчу ў Наваградзкім павеце, Дойліды і Заблудаў у Гарадзенскім павеце, Невель у Віцебскім павеце, Себеж у Полацкім павеце. Трымаў Камянецкае, Барысаўскае, Амсьціслаўскае і іншыя староствы[2].
Біяграфія
Зь біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, сын Крыштапа Радзівіла і Ганны з Кішак.
Скончыў кальвінісцкую Слуцкую гімназію, працягваў адукацыю ў Ляйпцыскім, Альтдорфскім і Лейдэнскім ўнівэрсытэтах, наведаў Францыю і Ангельшчыну.
У 1633, наняўшы ў Нідэрляндах 1 тыс. пяхотнікаў і 200 драгунаў, вярнуўся на радзіму і ўзяў удзел у Смаленскай вайне[3]. Вызначыўся ваенным талентам. Атрымаўшы ў 1646 пасаду палявога гетмана літоўскага, надзвычай пасьпяхова правёў свае першыя самастойныя кампаніі супраць казакаў. У ліпені 1649 разьбіў пад Лоевам 15-тысячнае войска казацкага палкоўніка Крычэўскага, праз два гады тамсама — войска казацкага палкоўніка Нябабы і бязь бітвы здабыў Кіеў.
Фундаваў кальвінісцкія зборы і школы ў Вялікім Княстве Літоўскім, апекваўся пратэстанцкімі супольнасьцямі, фінансаваў атрыманьне адукацыі ў эўрапейскіх унівэрсытэтах мясцовай пратэстанцкай моладзі.
У палітычных адносінах быў прыхільнікам ідэі незалежнасьці Вялікага Княства Літоўскага. Яшчэ ў маладосьці ў Вільні ў прысутнасьці манарха кінуў польскім сэнатарам: «Прыйдзе час, — паны-палякі да дзьвярэй не патрапяць: праз вокны іх выкідваць будзем»[4]. Дзеля гэтага ўжо ў 1649 спрабаваў наладзіць кантакты са Швэцыяй.
У часе Трынаццацігадовай вайны атрымаў перамогу над маскоўскім войскам у Бітве пад Шкловам (12 жніўня 1654) і паразу ў Бітве пад Шапялевічамі (24 жніўня 1654). Быў паранены і ледзь пазьбег палону: мясцовы жыхар правёў яго праз балоты да Барысава, далей Я. Радзівіл накіраўся на Менск зьбіраць войска. У студзені 1655 спрабаваў адбіць Магілёў.
Па заняцьці маскоўскімі захопнікамі ўлетку 1655 большай часткі тэрыторыі сучаснай Беларусі, а таксама Вільні і Коўны, ініцыяваў складаньне Кейданскай уніі з швэдзкім каралём Карлам Густавам (Кейданы, 17 жніўня 1655). Паводле гэтай дамовы Вялікае Княства Літоўскае выходзіла з складу Рэчы Паспалітай і ўступала ў фэдэратыўны зьвяз з Швэцыяй.
Аднак акт Кейданскай уніі не ажыцьцявіўся. Супраць Я. Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска. З рэштай адданых сілаў ён зачыніўся ў Тыкоцінскім замку, дзе неўзабаве і памёр (паводле некаторых зьвестак, быў атручаны).
Сям’я
Ад першага шлюбу (1638) з Кацярынай Патоцкай меў дачку Ганну Марыю, якая выйшла замуж за Б. Радзівіла і прынесла яму ў пасаг бацькавы ўладаньні. Па сьмерці жонкі ўзяў другі шлюб (1645) з Марыяй, дачкой малдаўскага гаспадара Васіля Лупу.
Першы шлюб зблізіў Януша Радзівіла з каталікамі, другі — з праваслаўнымі[2].
Галерэя
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Памяць
Імя Януша Радзівіла атрымаў Радзівілаўскі летапіс.
Я. Радзівіл — адзін з пэрсанажаў гістарычнага раману польскага пісьменьніка Генрыка Сянкевіча «Патоп» (1884—1886).
| Папярэднік Януш Кішка |
Гетман вялікі літоўскі 1654—1655 |
Наступнік Павал Ян Сапега |
Крыніцы
- ^ а б Radziwiłłowie herbu Trąby (пол.) — Warszawa: Archiwum Główne Akt Dawnych, Wydawnictwo DiG, 1996. — 67 с. — ISBN 83-85490-62-0
- ^ а б Анатоль Грыцкевіч. Радзівіл Януш // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 501.
- ^ Біяграфічныя звесткі // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
- ^ Чым вызначыўся Януш Радзівіл? // 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002.
Літаратура
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск: Навука і тэхніка, 1995. — 144 с. ISBN 5-343-01637-5.
- К. Я. Шышыгіна-Патоцкая. Нясвіж і Радзівілы. — Мінск: Беларусь, 2007. — 240 с.: іл. [1]
- Барэвіч А. Староста барысаўскі Януш Радзівіл // «Гоман Барысаўшчыны» №3(108), 2008.
- 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
Вонкавыя спасылкі
Януш Радзівіл — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||