Mozilla Firefox

Mozilla Firefox
Распрацоўка	Mozilla Foundation
Апошняя вэрсія	120.0.1 (30 лістапада 2023 г.)
АС	кросплятформенная
Тып	Браўзэр
Ліцэнзія	MPL/GPL/LGPL
Афіцыйная старонка	www.mozilla.com

Mozilla Firefox (па-беларуску: «Вогненная лісіца», «Мазіла Файрфокс», «Вогнеліс»), раней вядомы як Phoenix і Firebird — найпапулярнейшы ў Эўропе па стане на 2009 год і другі па папулярнасьці ў сьвеце браўзэр, які распаўсюджваецца пад вольнай ліцэнзыяй. Першы браўзэр з адкрытым зыходным кодам, які дамогся такой папулярнасьці. Firefox зьяўляецца нашчадкам праекту Mozilla. Вызначаецца гнуткай канфігурабельнасьцю, вялікай колькасьцю дадаткаў для вырашэньня розных задачаў карыстальніка. Мае дадаткі для фільтрацыі непажаданага зьместу, он-лайнавага перакладу, вывярэньня правапісу, узаемадзеяньня з блог-рухавікамі ды іншыя. З 2 лістапада 2003 году, ад выданьня 0.7, ажыцьцяўляўся саматужны пераклад праграмы на беларускую мову. З чэрвеня 2007 году, ад выданьня 2.0.0.4, яна афіцыйна падтрымліваецца па-беларуску.

Існуюць вэрсіі для Windows, Mac OS X, Linux, OS/2, FreeBSD, NetBSD, OpenBSD, Solaris і іншых апэрацыйных сыстэмаў.

Хоць Firefox — невялікі паводле памеру браўзэр, ён зьяўляецца адным з найбольш гнуткіх браўзэраў, мае шырокія магчымасьці наладаў: карыстальнік можа ўсталёўваць дадатковыя тэмы, якія зьмяняюць зьнешні выгляд праграмы, і дадаткі, якія дадаюць новую функцыянальнасьць.

Файл:Mozilla FF wizard.png

«Чараўнік усталяваньня»

Сярод адметных асаблівасьцяў можна вылучыць:

• блякаваньне ўсплывальных вокнаў (pop-up);
• падтрымку ўкладак (tabbed browsing) (некалькі старонак у адным вакне);
• павышаны клопат пра бясьпеку (толькі калі ў Firefox адбываецца збой, са згоды карыстальніка ў кампанію Mozilla адсылаецца паведамленьне пра непаладку зь зьвесткамі пра наведаную пры збоі старонку, апаратнае забесьпячэньне й апэрацыйную сыстэму кампутара);
• убудаваную панэль пошуку ў пошукавых машынах і слоўніках;
• так званыя «Жывыя закладкі» («Live bookmarks») — мэханізм інтэграцыі RSS-струменяў;
• шырокія магчымасьці па наладзе паводзінаў і зьнешняга выгляду;
• невялікі памер дыстрыбутыва (каля 6 MB);
• падтрымку мноства дадаткаў;
• прылады для вэб-распрацоўніка;
• аўтаматычнае абнаўленьне як самога браўзэра, так і яго пашырэньняў (пачынаючы з вэрсіі 1.5).

Варта адзначыць, што пералічаныя асаблівасьці зьяўляюцца адметнымі, у першую чаргу, паводле словаў саміх аўтараў Firefox. Правільнасьць найменьня некаторых асаблівасьцяў «адметнымі» (эксклюзіўнымі для гэтага браўзэра, або ўпершыню ўжытыя менавіта ў ім) зьяўляецца чыньнікам спрэчак ды інтэрнэт-дыскусіяў. З убудаваным у браўзэр блякаваньнем усплывальных вокнаў карыстальнікі маглі пазнаёміцца ў Internet Explorer 6 (напрыклад, усталяваўшы абнаўленьне Service Pack 2 для Windows XP) і пры выкарыстаньні Internet Explorer 7. Выкарыстаць укладкі (некалькі старонак у адным акне) можна было яшчэ ў браўзэры Opera, а з дапамогаю дадатковых модуляў і ў Internet Explorer 6, сёмая вэрсія якога таксама забясьпечвае гэтую магчымасьць без неабходнасьці ўсталёўваць дадатковыя модулі. З ростам папулярнасьці Firefox і павышэньнем цікавасьці хакераў, заяўленая стваральнікамі павышаная бясьпека стала нярэдка аспрэчвацца (зрэшты, некаторыя гучныя заявы на небясьпечнасьць апынуліся фікцыяй). Убудаваная панэль пошуку маецца ў Internet Explorer з вэрсіі 4.0.

За выключэньнем адладчыка DOM, здольнага паведаміць карыстальніку пра памылку ў сынтаксісе загружанае старонкі і паказаць нумар радка, якая зьмяшчае памылку, прыладаў для вэб-распрацоўніка ў базавай канфігурацыі Firefox няма. Аднак, існуе мноства пашырэньняў, якія рэалізуюць неабходную функцыянальнасьць для вэб-распрацоўнікаў. У прыватнасьці:

• JSView — дадатак для прагляду зьнешніх файлаў старонкі
• HTMLValidator — дадатак для праверкі кода на адпаведнасьць стандартам W3C
• View Source Chart — дадатак для зручнае візуалізацыі разьметкі старонкі
• FireBug — шматфункцыянальны дадатак, які ўключае ў сябе адладчык, DOM-навігатар і JavaScript-кансоль
• Web Developer - дадатак, які прапануе мноства функцыяў для адладкі старонкі

Карыстальніку інтэрнэт, у якога зьявілася цікавасьць да загрузкі і ўсталёўкі Firefox на сваім кампутары, варта назваць ня толькі плюсы, але і мінусы гэтай праграмы, якія ёсьць у яго гэтаксама, як і ў любой іншай праграмы, нават калі рэкляма сьцьвярджае зваротнае. У параўнаньні з галоўным яго канкурэнтам — Internet Explorer - у Firefox ёсць як моцныя, так і слабыя бакі. Адлюстраваньне кантэнту адразу дазваляе камфортна працягваць сэрфінг нават пры няпоўнай загрузцы старонкі, што асабліва прыкметна пры марудным злучэньні і вялікай колькасьці ўкаранёных аб'ектаў. Пры распрацоўцы Firefox адмысловая ўвага надавалася падтрымцы стандартаў W3C.

Адкрыты зыходны код прадукта дае яму дадатковыя плюсы для карыстальніка — напрыклад магчымасьць упэўніцца (пры наяўнасці пэўнага досьведу) у адсутнасьці «закладкаў», перарабіць браўзэр «пад сябе», і нават самастойна выправіць памылкі.

Рухавік Gecko

Першапачаткова рухавік Gecko прызначаўся для браўзэра Netscape 6 у якасьці замены старога рухавіка Netscape Communicator 4, які выкарыстоўваўся з 1997 году. Для адладкі рухавіка была створаная адкрытая праграма Mozilla Suite, на якой і адладжвалі Gecko. У 2004 годзе Mozilla Suite была разабраная на браўзэр Mozilla Firefox, кліент электроннае пошты Mozilla Thunderbird, WYSIWYG HTML рэдактар NVU, каляндар Sunbird і IRC-кліент Chatzilla, які быў выпушчаны ў выглядзе дадатку да браўзэра Mozilla Firefox. На сёньняшні дзень стабільнай зьяўляецца вэрсія рухавіка Gecko 1.8.1, прызначаная для Mozilla Firefox 2.0, Mozilla Thunderbird 2.0 і SeaMonkey 1.1, і вядзецца распрацоўка рухавіка новага пакаленьня Gecko 1.9 для Mozilla Firefox 3.0, Mozilla Thunderbird 3.0 і SeaMonkey 1.5.

Выданьні

Першае

Напярэдадні рэлізу вэрсіі 1.0 9 лістапада 2004 году браўзэр атрымаў ухвалу ад шматлікіх мэдыявыданьняў, у тым ліку «Форбс» і «The Wall Street Journal». У першыя 99 дзён пасьля выпуску Firefox, яго спампавалі больш як 25 мільёнаў чалавек, пасьля чаго Firefox стаў адным з самых папулярных вольных прыкладаньняў з адкрытым кодам, асабліва сярод хатніх карыстальнікаў. 19 кастрычніка 2005 году Firefox быў загружаны ў стомільённы раз, усяго толькі праз 344 дня пасьля выпуску вэрсіі 1.0. Па стане на лістапад 2005 Firefox займаў ужо 9,4 % на сусьветным рынку інтэрнэт-браўзэраў, а да сярэдзіны 2006 году доля Mozilla Firefox складала, па розных зьвестках, ад 11 да 15 %, моцна пацясьніўшы пазыцыі браўзэра Internet Explorer, які выкарыстоўвае большасьць карыстальнікаў.

30 лістапада 2005 году выйшаў Firefox 1.5. Прыхільнікі Firefox сьцьвярджаюць, што ў адрозненьне ад самага распаўсюджанага на пачатак 2005 браўзэра Internet Explorer шостай вэрсіі, убудаванага ў Windows, Firefox забясьпечвае больш высокі ўзровень бясьпекі карыстальніка, здольны абараняць яго ад дакучлівае рэклямы, валодае шэрагам новых магчымасьцяў.

Другое

25 кастрычніка 2006 году выйшаў Firefox 2.0, які ў 2008 годзе заняў 18% сусьветнага рынка браўзэраў. Ён быў пабудаваны на базе ўдасканаленага рухавіка Firefox 1.5 — Gecko 1.8.1. Першапачаткова плянавалася дадаць сучасную сыстэму закладак пад назовам Places, але з-за цяжкасьцяў у яе адладцы яе ўлучылі толькі ў Firefox 3.0. Другое выданьне выйшла з перакладам на 35 моваў (у тым ліку на беларускую) і наступнымі дасканаленьнямі:

1. папярэджаньне пры запыце старонкі, адкрыцьцё якой прыводзіць да вывуджваньня (фішынгу) асабістых дадзеных (Beta 1; распрацоўка кампаніі Google);
2. прапановы пры ўводзе тэкста ў поле пошуку;
3. падтрымка ўзнаўленьня укладак, зачыненых пры выхадзе з азіральніка, пры наступным яго запуску;
4. вывярэньне правапісу пры ўводзе тэксту ў вэб-форму;
5. абнаўленьне падказак да закладак;
6. мажлівасьць перамяшчаць укладкі;
7. аднаўленьне зачыненае ўкладкі (спалучэньнем клявішаў Ctrl+Shift+T);
8. кнопка зачыненьня на кожнае ўкладцы (з Beta 2);
9. падтрымка стваральнікаў, паўтаральнікаў, сьпісавых выразаў, блёкавых вобласьцяў і разьбіральнага прысвойваньня ў яваскрыптах вэрсіі 1.7;
10. падтрымка разьмяшчэньня тэкста крывой лініяй у двухвымернае графіцы;
11. падтрымка стужкі навінаў (з Alpha 1).

Мазіла спыніла падтрымку другога выданьня 19 сьнежня 2008 года.

Трэцяе

Гэта вэрсія выйшла 17 чэрвеня 2008 года. За першыя суткі праграму загрузілі 8 002 530 чалавек, што сталася сусьветным рэкордам, які засьведчылі прадстаўнікі выданьня "Сусьветныя рэкорды Гінэса". Колькасьць запамповак выданьня 3.0.11 за першыя суткі, 16 чэрвеня 2009 года, пераваліла за 150 мільёнаў. Для новае вэрсіі значна перапрацавалі рухавік, на зьмену Gecko 1.8.1 прыйшла вэрсія 1.9, якая праходзіць тэст Acid2. У новай вэрсіі:

1. зьменены мэтад высновы фрэймаў;
2. рэалізаванае выкананьне блёкаў object без атрыбуту type;
3. спыненая падтрымка апэрацыйных сыстэмаў Windows 9x, а таксама апэрацыйнае сыстэмы Mac OS X 10.2;
4. падтрымка дадаваньня пашыраных фільтраў у закладкі;
5. адбор дадзеных па ключавых словах, тэгах і тэмах;
6. доступ да нядаўна наведаных сайтаў (сыстэма Places);
7. магчымасьць дадаваць сайты ў закладкі адной клявішай;
8. дапампоўка ў выпадку абрыву злучэньня;
9. аўтаматычны ўвод дадзеных (лагінаў, пароляў, адрэсаў электроннай пошты і іншыя рэквізыты) у формы;
10. блякаваньне сайтаў інтэрнэт-ашуканцаў, што зьмяшчаюць вірусы й траяны.

30 чэрвеня 2009 года Мазіла выпусьціла Firefox 3.5 з перакладам на 65 моваў і наступнымі зьменамі:

1. падтрымка перадачы відэа і гуку паводле HTML5;
2. падтрымка адасобленага азіраньня, што дазваляе пазьбегнуць захаваньня на кружэлцы вестак аб наведаных сайтах;
3. рухавік вырысоўваньня сеціўных старонак Gecko 1.9.1, што ўдвая павысіла хуткасьць адлюстраваньня старонак параўнальна з Firefox 3.0;
4. яваскрыпт-рухавік TraceMonkey;
5. падтрымка мейсцавызначэньня карыстача;
6. падтрымка «роднага» аб'ектнага запісу ў яваскрыпце;
7. падтрымка пампаваных шрыфтоў;
8. падтрымка сэлектараў чаргі яваскрыпт-запытаў;
9. падтрымка трансфармацыяў двухвымернай графікі;
10. мажлівасьць захаваньня відэа.

Вонкавыя спасылкі

Mozilla Firefox — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Пачатак працы з Firefox
• Мазіла па-беларуску
• Старонка Firefox у Байнэце (рас.)
• Афіцыйная старонка праекту Firefox (анг.)
• Ru.Mozilla — фіданэтаўская эхаканфэрэнцыя аб дзейнасьці Mozilla Foundation (рас.)
• Firefox FAQ на расейскай мове (у фармаце CHM)