Пэрыцэнтар і апацэнтар: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 23:41, 18 лютага 2011

Пэрыцэнтар і апацэнтар (грэц. περί) «пэры» — вакол, каля, поруч, (грэц. από) «апа» — з, ад (частка складанага слова, якая азначае адмаўленьне й адсутнасьць чагосьці), (лац. centrum} — цэнтар) — кропкі арбіты нябеснага цела — самая блізкая да цэнтральнага цела і самая далёкая ад цэнтральнага цела, вакол якога адбывяецца рух. Раней таксама выкарыстоўвалася абагульняючае паняцьце апсы́да (ад грэц. ἁψίς — дуга, пятля, звод).

Лінія абсыд — лінія, якая злучае пэрыцэнтар і апацэнтар; для эліптычнай арбіты лінія абсыд супадае зь вялікай восьсю эліпса.

У арбітах плянэт Сонечнай сыстэмы пэрыцэнтар і апацэнтар завуць, адпаведна, пэрыгелій і афелій.

У арбітах Месяца і штучных спадарожнікаў Зямлі пэрыгей і апагей.

У арбітах падвойных зорак — пэрыастр і апаастр.

У арбітах спадарожнікаў іншых плянэт — пэрыплянэт і апаплянэт, а таксама часам:

апасяленій — адносна Месяца,
апаарэс — адносна Марса,
апаіовій — адносна Юпітэра,
апакроній — адносна Сатурна.

Пэрыгей і апагей

Пэрыге́й (грэц. περίγειος, літар. «калязямны») — самая блізкая да Зямлі кропка арбіты нябеснага цела, якое рухаецца ў полі ягонага прыцягненьня. Звычайна гэта Месяц або штучны спадарожнік Зямлі.

Сілы ўзбурэньня выклікаюць зьмену становішча пэрыгея ў прасторы. Так, з-за дзеяньня сілы ўзбурэньня з боку Сонцы пэрыгей Мэркурыю рухаецца па арбіце ў напрамку руху плянэта па арбіце, зьдзяйсняючы поўнае абарачэньне за 8,85 гады. Перасоўваньне пэрыгея штучных спадарожнікаў Зямлі абумоўленае галоўным чынам адрозненьнем формы Зямлі ад шара, прычым велічыня і накірунак гэтага руху залежаць ад нахілу плоскасьці арбіты спадарожніка да плоскасьці зямнога экватара.

Адлегласьць ад пэрыгея да цэнтра Зямлі завецца пэрыгейнай адлегласьцю.

Апаге́й (ад грэц. απόγεια, літар. «ад зямлі») — самая далёкая ад цэнтру Зямлі кропка арбіты нябеснага цела, якое рухаецца вакол Зямлі.

Кропка апагею прама процілеглая кропцы пэрыгея, бо абедзьве гэтыя кропкі — канцы лініі абсыд і зьмяняюць сваё становішча зь зьменай становішча лініі абсыд. Такім чынам, зьмена накірунку лініі апагею, напрыклад, Месяца непасрэдна атрымліваецца са зьмены становішча пэрыгея яе арбіты. Што тычыцца адлегласьці кропкі апагею, то зьмена гэтай адлегласьці залежыць ад зьмен эксцэнтрысытэта месяцовай арбіты і яе вялікай восі.

У пераносным значэньні

Апагей — вышэйшая кропка, росквіт чагосьці, напрыклад, «апагей славы».

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
-'''Пэрыцэнтр''' і '''апацэнтр''' ([[Грэцкая мова|грэц.]] περί) «пэры» — вакол, каля, поруч, ([[Грэцкая мова|грэц.]] από) «апа» — з, ад (частка складанага слова, якая азначае адмаўленьне й адсутнасьць чагосьці), ([[Лацінская мова|лац.]] centrum}} — цэнтар) — кропкі арбіты нябеснага цела — самая блізкая да цэнтральнага цела і самая далёкая ад цэнтральнага цела, вакол якога адбывяецца рух. Раней таксама выкарыстоўвалася абагульняючае паняцьце '''апсы́да''' (ад [[Грэцкая мова|грэц.]] ἁψίς — дуга, пятля, звод).
+'''Пэрыцэнтар''' і '''апацэнтар''' ({{мова-el|περί|скарочана}}) «пэры» — вакол, каля, поруч, ({{мова-el|από|скарочана}}) «апа» — з, ад (частка складанага слова, якая азначае адмаўленьне й адсутнасьць чагосьці), ({{мова-la|centrum|скарочана}}} — цэнтар) — кропкі арбіты нябеснага цела — самая блізкая да цэнтральнага цела і самая далёкая ад цэнтральнага цела, вакол якога адбывяецца рух. Раней таксама выкарыстоўвалася абагульняючае паняцьце '''апсы́да''' (ад {{мова-el|ἁψίς|скарочана}} — дуга, пятля, звод).
-'''Лінія абсыд''' — лінія, якая злучае пэрыцэнтр і апацэнтр; для эліптычнай арбіты лінія абсыд супадае з вялікай восьсю [[эліпс]]а.
+'''Лінія абсыд''' — лінія, якая злучае пэрыцэнтар і апацэнтар; для эліптычнай арбіты лінія абсыд супадае зь вялікай восьсю [[эліпс]]а.
-У арбітах [[плянэта|плянэт]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]] пэрыцэнтр і апацэнтр завуць, адпаведна, ''пэрыгелій'' і ''афелій''.
+У арбітах [[плянэта|плянэт]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]] пэрыцэнтар і апацэнтар завуць, адпаведна, ''пэрыгелій'' і ''афелій''.
-У арбітах [[Месяц|Месяцы]] і [[штучны спадарожнік Зямлі|штучных спадарожнікаў Зямлі]] ''пэрыгей'' і ''апагей''.
+У арбітах [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]] і [[штучны спадарожнік Зямлі|штучных спадарожнікаў Зямлі]] ''пэрыгей'' і ''апагей''.
 У арбітах [[падвойная зорка|падвойных зорак]] — '''пэрыастр''' і '''апаастр'''.
 У арбітах спадарожнікаў іншых плянэт — '''пэрыплянэт''' і '''апаплянэт''', а таксама часам:
-* '''апасяленій''' — адносна [[Месяц|Месяцы]],
+* '''апасяленій''' — адносна [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]],
 * '''апаарэс''' — адносна [[Марс (плянэта)|Марса]],
 * '''апаіовій''' — адносна [[Юпітэр (плянэта)|Юпітэра]],
@@ Радок 25: / Радок 25: @@
 '''7''' апагей<br />
 '''8''' лінія абсід]]
-'''Пэрыге́й''' ([[Грэцкая мова|грэц.]] περίγειος, літар. «калязямны») — самая блізкая да [[Зямля|Зямлі]] кропка [[арбіта|арбіты]] нябеснага цела, якое рухаецца ў полі ягонага прыцягненьня. Звычайна гэта [[Месяц]] або [[штучны спадарожнік Зямлі]].
+'''Пэрыге́й''' ([[Грэцкая мова|грэц.]] περίγειος, літар. «калязямны») — самая блізкая да [[Зямля|Зямлі]] кропка [[арбіта|арбіты]] нябеснага цела, якое рухаецца ў полі ягонага прыцягненьня. Звычайна гэта [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяц]] або [[штучны спадарожнік Зямлі]].
 Сілы ўзбурэньня выклікаюць зьмену становішча пэрыгея ў прасторы. Так, з-за дзеяньня сілы ўзбурэньня з боку [[Сонца|Сонцы]] пэрыгей [[Мэркурый (плянэта)|Мэркурыю]] рухаецца па арбіце ў напрамку руху плянэта па арбіце, зьдзяйсняючы поўнае абарачэньне за 8,85 [[год|гады]]. Перасоўваньне пэрыгея штучных спадарожнікаў Зямлі абумоўленае галоўным чынам адрозненьнем [[геоід|формы Зямлі]] ад [[шар|шара]], прычым велічыня і накірунак гэтага руху залежаць ад нахілу плоскасьці арбіты спадарожніка да плоскасьці зямнога [[экватар]]а.
@@ Радок 31: / Радок 31: @@
 Адлегласьць ад пэрыгея да цэнтра Зямлі завецца ''пэрыгейнай адлегласьцю''.
-'''Апаге́й''' (ад [[Грэцкая мова|грэц.]] απόγεια, літар. «ад зямлі») — самая далёкая ад цэнтра [[Зямля|Зямлі]] кропка [[арбіта|арбіты]] нябеснага цела, якое рухаецца вакол Зямлі.
+'''Апаге́й''' (ад [[Грэцкая мова|грэц.]] απόγεια, літар. «ад зямлі») — самая далёкая ад цэнтру [[Зямля|Зямлі]] кропка [[арбіта|арбіты]] нябеснага цела, якое рухаецца вакол Зямлі.
-Кропка апагею прама процілеглая кропцы пэрыгея, бо абедзьве гэтыя кропкі — канцы лініі абсыд і зьмяняюць сваё становішча з зьменай становішча лініі абсыд. Такім чынам, зьмена накірунку лініі апагею, напрыклад, Месяца непасрэдна атрымліваецца са зьмены становішча пэрыгея яе арбіты. Што тычыцца адлегласьці кропкі апагею, то зьмена гэтай адлегласьці залежыць ад зьмен [[эксцэнтрысытэт]]а месяцовай арбіты і яе вялікай восі.
+Кропка апагею прама процілеглая кропцы пэрыгея, бо абедзьве гэтыя кропкі — канцы лініі абсыд і зьмяняюць сваё становішча зь зьменай становішча лініі абсыд. Такім чынам, зьмена накірунку лініі апагею, напрыклад, Месяца непасрэдна атрымліваецца са зьмены становішча пэрыгея яе арбіты. Што тычыцца адлегласьці кропкі апагею, то зьмена гэтай адлегласьці залежыць ад зьмен [[эксцэнтрысытэт]]а месяцовай арбіты і яе вялікай восі.
 === У пераносным значэньні ===