Завіша Чорны: розьніца паміж вэрсіямі
д →Біяграфія: склон |
шаблён-картка |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
{{Шляхціч |
|||
[[Файл:Zawisza Czarny z Garbowa.JPG|міні|Zawisza Czarny in a detail of [[Jan Matejko]]'s ''[[Battle of Grunwald (painting)|Battle of Grunwald]]'']] |
|||
| Імя = Завіша Чорны |
|||
| Поўнае імя = Завіша Чорны з Гарбава |
|||
| Арыгінальнае імя = Zawisza Czarny z Garbowa |
|||
| Жанчына = |
|||
| Партрэт = Zawisza Czarny z Garbowa.JPG |
|||
| Шырыня партрэту = |
|||
| Подпіс партрэту = Фрагмэнт карціны [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]] «[[Грунвальдзкая бітва (карціна)|Бітва пад Грунвальдам]]» |
|||
| Герб = Sulima herb.svg |
|||
| Шырыня гербу = |
|||
| Подпіс гербу = [[Суліма (герб)|«Суліма»]] |
|||
| Пасады = {{Шляхціч/Пасада |
|||
| Пасада = [[Стараста]] [[Крушвіца|крушвіцкі]] |
|||
| Сьцяг = |
|||
| Герб = |
|||
| Пасьлядоўнасьць пасады = |
|||
| Рымскі лік пасьлядоўнасьці = |
|||
| Пачатак пэрыяду = 1417 |
|||
| Заканчэньне пэрыяду = |
|||
| Папярэднік = |
|||
| Наступнік = |
|||
}} |
|||
{{Шляхціч/Пасада |
|||
| Пасада = [[Стараста]] [[Сьпіш|сьпіскі]] |
|||
| Сьцяг = |
|||
| Герб = |
|||
| Пасьлядоўнасьць пасады = |
|||
| Рымскі лік пасьлядоўнасьці = |
|||
| Пачатак пэрыяду = 1420 |
|||
| Заканчэньне пэрыяду = |
|||
| Папярэднік = |
|||
| Наступнік = |
|||
}} |
|||
| Пачатак пэрыяду = |
|||
| Заканчэньне пэрыяду = |
|||
| Папярэднік = |
|||
| Наступнік = |
|||
| Імя пры нараджэньні = |
|||
| Нарадзіўся = каля 1379 |
|||
| Месца нараджэньня = [[Стары Гарбуў]], [[Польскае каралеўства]] |
|||
| Памёр = [[1428]] |
|||
| Месца сьмерці = [[Галубацкая крэпасьць]], [[Сэрбія]] |
|||
| Род = |
|||
| Бацька = Мікалай з [[Стары Гарбуў|Гарбава]] |
|||
| Маці = Дарота |
|||
| Жонка = Барбара [[Пілява (герб)|гербу Пілява]] |
|||
| Дзеці = Марцін, Станіслаў, Завіша, Ян; магчыма, Барбара |
|||
| Рэлігія = Каталіцтва |
|||
| Рэгаліі = |
|||
| Колер = |
|||
| Колер загалоўку = |
|||
}} |
|||
'''Заві́ша Чо́рны''' [[Суліма (герб)|гербу «Суліма»]] ({{мова-pl|Zawisza Czarny z Garbowa}}; каля [[1379]], [[Стары Гарбуў]], [[Польшча]] — [[1428]], [[Галубацкая крэпасьць]], [[Сэрбія]]) — польскі [[Шляхта|шляхціц]] і [[рыцар]]. [[Стараста]] [[Крушвіца|крушвіцкі]] з [[1417|1417 году]], стараста [[Сьпіш|сьпіскі]] з [[1420|1420 году]]. |
'''Заві́ша Чо́рны''' [[Суліма (герб)|гербу «Суліма»]] ({{мова-pl|Zawisza Czarny z Garbowa}}; каля [[1379]], [[Стары Гарбуў]], [[Польшча]] — [[1428]], [[Галубацкая крэпасьць]], [[Сэрбія]]) — польскі [[Шляхта|шляхціц]] і [[рыцар]]. [[Стараста]] [[Крушвіца|крушвіцкі]] з [[1417|1417 году]], стараста [[Сьпіш|сьпіскі]] з [[1420|1420 году]]. |
||
Радок 18: | Радок 69: | ||
Бацька — Мікалай з [[Стары Гарбуў|Гарбава]], [[кашталян]] конарскасерадзкі, маці — Дарота. Меў двух братоў: Яна Фарурэя ([[Стараста]] [[Сьпіш|сьпіскі]] i [[стольнік]] [[кракаў]]скі) і Пятра Кручка. |
Бацька — Мікалай з [[Стары Гарбуў|Гарбава]], [[кашталян]] конарскасерадзкі, маці — Дарота. Меў двух братоў: Яна Фарурэя ([[Стараста]] [[Сьпіш|сьпіскі]] i [[стольнік]] [[кракаў]]скі) і Пятра Кручка. |
||
Каля 1397 году ажаніўся з Барбарай |
Каля 1397 году ажаніўся з Барбарай [[Пілява (герб)|гербу Пілява]] — пляменьніцай кракаўскага біскупа Пётры Выша. |
||
Меў чатырох сыноў: Марціна і Станіслава (абодва былі забітыя ў [[Бітва ля Варны|бітве ля Варны]] ў [[1444|1444 годзе]]), Завішу, Яна (загінуў ў [[Бітва ля Хойніцаў|бітве ля Хойніцаў]] у [[1454|1454 годзе]]), а таксама дачку, імаверна названую Барбарай. |
Меў чатырох сыноў: Марціна і Станіслава (абодва былі забітыя ў [[Бітва ля Варны|бітве ля Варны]] ў [[1444|1444 годзе]]), Завішу, Яна (загінуў ў [[Бітва ля Хойніцаў|бітве ля Хойніцаў]] у [[1454|1454 годзе]]), а таксама дачку, імаверна названую Барбарай. |
Вэрсія ад 02:10, 4 ліпеня 2010
Zawisza Czarny z Garbowa | |
Фрагмэнт карціны Яна Матэйкі «Бітва пад Грунвальдам» | |
«Суліма» | |
Стараста крушвіцкі | |
---|---|
1417 — няма зьвестак | |
Стараста сьпіскі | |
1420 — няма зьвестак | |
Асабістыя зьвесткі | |
Нарадзіўся | каля 1379 Стары Гарбуў, Польскае каралеўства |
Памёр | 1428 Галубацкая крэпасьць, Сэрбія |
Род | Q96143868? |
Бацькі | Мікалай з Гарбава Дарота |
Жонка | Барбара гербу Пілява |
Дзеці | Марцін, Станіслаў, Завіша, Ян; магчыма, Барбара |
Рэлігія | Каталіцтва |
Дзейнасьць | рыцар |
Заві́ша Чо́рны гербу «Суліма» (па-польску: Zawisza Czarny z Garbowa; каля 1379, Стары Гарбуў, Польшча — 1428, Галубацкая крэпасьць, Сэрбія) — польскі шляхціц і рыцар. Стараста крушвіцкі з 1417 году, стараста сьпіскі з 1420 году.
Служыў жаўнерам і дыпляматам за польскім каралём Уладыславам II і вугорска-багэмскім каралём Жыгімонтам Люксэмбурскім. Атрымаў мянушку «чорны рыцар» праз колер сваіх валасоў, твару і дасьпехаў. Дасьпехі захаваліся і зараз захоўваюцца ў кляштары ў Яснай Гуры.
Біяграфія
У 1410 годзе Завіша Чорны ўдзельнічаў у бітве пад Грунвальдам супраць Тэўтонскага Ордэну. Пасьля бою ён прапанаваў каралю польскаму Ягайлу і вугорскаму Жыгімонту Люксэмбурскаму заключыць мірны дагавор, які стаў вядомы як Любоўльскае пагадненьне, альбо «закладная змова». У гонар падпісаньня дамовы быў праведзены рыцарскі турнір з удзелам 1500 рыцараў, дзе Завіша атрымаў перамогу.
Шмат разоў выконваў пасольскія даручэньні Уладыслава II і Жыгімонта Люксэмбурскага. Быў адным з шасьці дыпляматаў, што рэпрэзэнтавалі Каралеўства Польскае на Канстанцкім саборы. На ім быў адным з тых нешматлікіх асобаў, якія падтрымалі царкоўныя рэформы Яна Гуса і пасьлядоўна выступілі супраць ягонага асуджэньня і пазьнейшага пакараньня.
У 1416 удзельнічаў у турніры ў Пэрпіньяне, дзе перамог знакамітага рыцара Джона Арагонскага. У наступным годзе быў прызначаны старастам крушвіцкім.
Завіша ўдзельнічаў у гусіцкіх войнах на баку караля Жыгімонта. Пасьля паразы караля ля Кутнай Гары Завіша быў паланёны чэхамі і вызвалены пад вялікі выкуп. У 1428 годзе Завіша са сваёй сьвітай далучыўся да Жыгімонта ў змаганьні супраць туркаў-атаманаў. Падчас гэтай катастрафічнай кампаніі каралеўскае войска атрымала паразу ў бітве пад Галубацам на беразе Дунаю (цяпер на тэрыторыі Сэрбіі). Завіша на чале атраду прыкрываў адступленьне войскаў праз Дунай, і быў забіты туркамі.
Сям’я
Бацька — Мікалай з Гарбава, кашталян конарскасерадзкі, маці — Дарота. Меў двух братоў: Яна Фарурэя (Стараста сьпіскі i стольнік кракаўскі) і Пятра Кручка.
Каля 1397 году ажаніўся з Барбарай гербу Пілява — пляменьніцай кракаўскага біскупа Пётры Выша.
Меў чатырох сыноў: Марціна і Станіслава (абодва былі забітыя ў бітве ля Варны ў 1444 годзе), Завішу, Яна (загінуў ў бітве ля Хойніцаў у 1454 годзе), а таксама дачку, імаверна названую Барбарай.
Ушанаваньне памяці
Пасьля сьмерці быў усхвалены польскім гісторыкам Янам Длугашам, паэтам і канонікам гнезьненскім Адамам Сьвінкам, а таксама каралём Жыгімонтам Люксэмбурскім. Для палякаў стаўся героем народнае творчасьці за свае храбрасьць, надзейнасьць і адданасьць. Гімн польскіх скаўтаў завецца «Polegać na nim jak na Zawiszy» (па-беларуску: спадзявацца на яго бы на Завішу).
На помніку, усталяваным у Галубацкай крэпасьці, выбіты надпіс: «У Галубацы ягонае жыцьцё было забранае туркамі ў 1428, славутага польскага рыцара, сымбалю сьмеласьці і гонару, Завішы Чорнага. Слава герою!»
У ягоны гонар названыя некалькі польскіх футбольных і іншых спартовых клюбаў, напрыклад, «Завіша Быдгашч».
Крыніцы і заўвагі
Літаратура
- Polski Słownik Biograficzny, том VI, biography Farurej Jan z Garbowa, Brother of Zawisza
- Beata Możejko, Sobiesław Szybkowski, Błażej Śliwiński Завіша Чорны з Гарбуву гербу Суліма = Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima. — Гданьск: WiM, 2003. — 136 с. — ISBN 83-918873-4-0