Завіша Чорны: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
шаблён-картка
Радок 1: Радок 1:
{{Шляхціч
[[Файл:Zawisza Czarny z Garbowa.JPG|міні|Zawisza Czarny in a detail of [[Jan Matejko]]'s ''[[Battle of Grunwald (painting)|Battle of Grunwald]]'']]
| Імя = Завіша Чорны
| Поўнае імя = Завіша Чорны з Гарбава
| Арыгінальнае імя = Zawisza Czarny z Garbowa
| Жанчына =
| Партрэт = Zawisza Czarny z Garbowa.JPG
| Шырыня партрэту =
| Подпіс партрэту = Фрагмэнт карціны [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]] «[[Грунвальдзкая бітва (карціна)|Бітва пад Грунвальдам]]»
| Герб = Sulima herb.svg
| Шырыня гербу =
| Подпіс гербу = [[Суліма (герб)|«Суліма»]]
| Пасады = {{Шляхціч/Пасада
| Пасада = [[Стараста]] [[Крушвіца|крушвіцкі]]
| Сьцяг =
| Герб =
| Пасьлядоўнасьць пасады =
| Рымскі лік пасьлядоўнасьці =
| Пачатак пэрыяду = 1417
| Заканчэньне пэрыяду =
| Папярэднік =
| Наступнік =
}}
{{Шляхціч/Пасада
| Пасада = [[Стараста]] [[Сьпіш|сьпіскі]]
| Сьцяг =
| Герб =
| Пасьлядоўнасьць пасады =
| Рымскі лік пасьлядоўнасьці =
| Пачатак пэрыяду = 1420
| Заканчэньне пэрыяду =
| Папярэднік =
| Наступнік =
}}
| Пачатак пэрыяду =
| Заканчэньне пэрыяду =
| Папярэднік =
| Наступнік =
| Імя пры нараджэньні =
| Нарадзіўся = каля 1379
| Месца нараджэньня = [[Стары Гарбуў]], [[Польскае каралеўства]]
| Памёр = [[1428]]
| Месца сьмерці = [[Галубацкая крэпасьць]], [[Сэрбія]]
| Род =
| Бацька = Мікалай з [[Стары Гарбуў|Гарбава]]
| Маці = Дарота
| Жонка = Барбара [[Пілява (герб)|гербу Пілява]]
| Дзеці = Марцін, Станіслаў, Завіша, Ян; магчыма, Барбара
| Рэлігія = Каталіцтва
| Рэгаліі =
| Колер =
| Колер загалоўку =
}}
'''Заві́ша Чо́рны''' [[Суліма (герб)|гербу «Суліма»]] ({{мова-pl|Zawisza Czarny z Garbowa}}; каля [[1379]], [[Стары Гарбуў]], [[Польшча]] — [[1428]], [[Галубацкая крэпасьць]], [[Сэрбія]]) — польскі [[Шляхта|шляхціц]] і [[рыцар]]. [[Стараста]] [[Крушвіца|крушвіцкі]] з [[1417|1417 году]], стараста [[Сьпіш|сьпіскі]] з [[1420|1420 году]].
'''Заві́ша Чо́рны''' [[Суліма (герб)|гербу «Суліма»]] ({{мова-pl|Zawisza Czarny z Garbowa}}; каля [[1379]], [[Стары Гарбуў]], [[Польшча]] — [[1428]], [[Галубацкая крэпасьць]], [[Сэрбія]]) — польскі [[Шляхта|шляхціц]] і [[рыцар]]. [[Стараста]] [[Крушвіца|крушвіцкі]] з [[1417|1417 году]], стараста [[Сьпіш|сьпіскі]] з [[1420|1420 году]].


Радок 18: Радок 69:
Бацька — Мікалай з [[Стары Гарбуў|Гарбава]], [[кашталян]] конарскасерадзкі, маці — Дарота. Меў двух братоў: Яна Фарурэя ([[Стараста]] [[Сьпіш|сьпіскі]] i [[стольнік]] [[кракаў]]скі) і Пятра Кручка.
Бацька — Мікалай з [[Стары Гарбуў|Гарбава]], [[кашталян]] конарскасерадзкі, маці — Дарота. Меў двух братоў: Яна Фарурэя ([[Стараста]] [[Сьпіш|сьпіскі]] i [[стольнік]] [[кракаў]]скі) і Пятра Кручка.


Каля 1397 году ажаніўся з Барбарай гербу [[Пілява (герб)|Пілява]] — пляменьніцай кракаўскага біскупа Пётры Выша.
Каля 1397 году ажаніўся з Барбарай [[Пілява (герб)|гербу Пілява]] — пляменьніцай кракаўскага біскупа Пётры Выша.


Меў чатырох сыноў: Марціна і Станіслава (абодва былі забітыя ў [[Бітва ля Варны|бітве ля Варны]] ў [[1444|1444 годзе]]), Завішу, Яна (загінуў ў [[Бітва ля Хойніцаў|бітве ля Хойніцаў]] у [[1454|1454 годзе]]), а таксама дачку, імаверна названую Барбарай.
Меў чатырох сыноў: Марціна і Станіслава (абодва былі забітыя ў [[Бітва ля Варны|бітве ля Варны]] ў [[1444|1444 годзе]]), Завішу, Яна (загінуў ў [[Бітва ля Хойніцаў|бітве ля Хойніцаў]] у [[1454|1454 годзе]]), а таксама дачку, імаверна названую Барбарай.

Вэрсія ад 02:10, 4 ліпеня 2010

Завіша Чорны
Zawisza Czarny z Garbowa
Фрагмэнт карціны Яна Матэйкі «Бітва пад Грунвальдам»

«Суліма»
Стараста крушвіцкі
1417 — няма зьвестак
Стараста сьпіскі
1420 — няма зьвестак
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся каля 1379
Стары Гарбуў, Польскае каралеўства
Памёр 1428
Галубацкая крэпасьць, Сэрбія
Род Q96143868?
Бацькі Мікалай з Гарбава
Дарота
Жонка Барбара гербу Пілява
Дзеці Марцін, Станіслаў, Завіша, Ян; магчыма, Барбара
Рэлігія Каталіцтва
Дзейнасьць рыцар

Заві́ша Чо́рны гербу «Суліма» (па-польску: Zawisza Czarny z Garbowa; каля 1379, Стары Гарбуў, Польшча — 1428, Галубацкая крэпасьць, Сэрбія) — польскі шляхціц і рыцар. Стараста крушвіцкі з 1417 году, стараста сьпіскі з 1420 году.

Служыў жаўнерам і дыпляматам за польскім каралём Уладыславам II і вугорска-багэмскім каралём Жыгімонтам Люксэмбурскім. Атрымаў мянушку «чорны рыцар» праз колер сваіх валасоў, твару і дасьпехаў. Дасьпехі захаваліся і зараз захоўваюцца ў кляштары ў Яснай Гуры.

Біяграфія

У 1410 годзе Завіша Чорны ўдзельнічаў у бітве пад Грунвальдам супраць Тэўтонскага Ордэну. Пасьля бою ён прапанаваў каралю польскаму Ягайлу і вугорскаму Жыгімонту Люксэмбурскаму заключыць мірны дагавор, які стаў вядомы як Любоўльскае пагадненьне, альбо «закладная змова». У гонар падпісаньня дамовы быў праведзены рыцарскі турнір з удзелам 1500 рыцараў, дзе Завіша атрымаў перамогу.

Шмат разоў выконваў пасольскія даручэньні Уладыслава II і Жыгімонта Люксэмбурскага. Быў адным з шасьці дыпляматаў, што рэпрэзэнтавалі Каралеўства Польскае на Канстанцкім саборы. На ім быў адным з тых нешматлікіх асобаў, якія падтрымалі царкоўныя рэформы Яна Гуса і пасьлядоўна выступілі супраць ягонага асуджэньня і пазьнейшага пакараньня.

У 1416 удзельнічаў у турніры ў Пэрпіньяне, дзе перамог знакамітага рыцара Джона Арагонскага. У наступным годзе быў прызначаны старастам крушвіцкім.

Завіша ўдзельнічаў у гусіцкіх войнах на баку караля Жыгімонта. Пасьля паразы караля ля Кутнай Гары Завіша быў паланёны чэхамі і вызвалены пад вялікі выкуп. У 1428 годзе Завіша са сваёй сьвітай далучыўся да Жыгімонта ў змаганьні супраць туркаў-атаманаў. Падчас гэтай катастрафічнай кампаніі каралеўскае войска атрымала паразу ў бітве пад Галубацам на беразе Дунаю (цяпер на тэрыторыі Сэрбіі). Завіша на чале атраду прыкрываў адступленьне войскаў праз Дунай, і быў забіты туркамі.

Сям’я

Бацька — Мікалай з Гарбава, кашталян конарскасерадзкі, маці — Дарота. Меў двух братоў: Яна Фарурэя (Стараста сьпіскі i стольнік кракаўскі) і Пятра Кручка.

Каля 1397 году ажаніўся з Барбарай гербу Пілява — пляменьніцай кракаўскага біскупа Пётры Выша.

Меў чатырох сыноў: Марціна і Станіслава (абодва былі забітыя ў бітве ля Варны ў 1444 годзе), Завішу, Яна (загінуў ў бітве ля Хойніцаў у 1454 годзе), а таксама дачку, імаверна названую Барбарай.

Ушанаваньне памяці

Пасьля сьмерці быў усхвалены польскім гісторыкам Янам Длугашам, паэтам і канонікам гнезьненскім Адамам Сьвінкам, а таксама каралём Жыгімонтам Люксэмбурскім. Для палякаў стаўся героем народнае творчасьці за свае храбрасьць, надзейнасьць і адданасьць. Гімн польскіх скаўтаў завецца «Polegać na nim jak na Zawiszy» (па-беларуску: спадзявацца на яго бы на Завішу).

На помніку, усталяваным у Галубацкай крэпасьці, выбіты надпіс: «У Галубацы ягонае жыцьцё было забранае туркамі ў 1428, славутага польскага рыцара, сымбалю сьмеласьці і гонару, Завішы Чорнага. Слава герою!»

У ягоны гонар названыя некалькі польскіх футбольных і іншых спартовых клюбаў, напрыклад, «Завіша Быдгашч».

Крыніцы і заўвагі

Літаратура

  • Polski Słownik Biograficzny, том VI, biography Farurej Jan z Garbowa, Brother of Zawisza
  • Beata Możejko, Sobiesław Szybkowski, Błażej Śliwiński Завіша Чорны з Гарбуву гербу Суліма = Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima. — Гданьск: WiM, 2003. — 136 с. — ISBN 83-918873-4-0