Наркамаўка: розьніца паміж вэрсіямі
прадубляваў тут таблічку са зьмяненьняміі |
|||
Радок 10: | Радок 10: | ||
* праект рэформы распрацавала адмысловая [[Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы|«'''Палітычная камісія для перагляду руска-беларускага слоўніка і новых правіл правапісу беларускай мовы'''»]], у склад якой не ўвайшоў ніводны філёляг.<ref name="hrest">Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941: Хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта. Ч. 1—2. Мінск: БДУ, 2005—2008. Ч. 2. 2008. С. 168</ref> Увогуле, як падкрэсьліваюць сучасныя беларускія мовазнаўцы, складальнікі новага зводу правілаў кіравалася ў першую чаргу палітычнымі, а не лінгвістычнымі чыньнікамі.<ref name="lk"/> |
* праект рэформы распрацавала адмысловая [[Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы|«'''Палітычная камісія для перагляду руска-беларускага слоўніка і новых правіл правапісу беларускай мовы'''»]], у склад якой не ўвайшоў ніводны філёляг.<ref name="hrest">Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941: Хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта. Ч. 1—2. Мінск: БДУ, 2005—2008. Ч. 2. 2008. С. 168</ref> Увогуле, як падкрэсьліваюць сучасныя беларускія мовазнаўцы, складальнікі новага зводу правілаў кіравалася ў першую чаргу палітычнымі, а не лінгвістычнымі чыньнікамі.<ref name="lk"/> |
||
* зацьвярджэньне праекту зьдзейсьніў Савет народных камісараў БССР без грамадзкага ды навуковага абмеркаваньня.<ref name="zs" /><ref name="klimaw-2004" /> |
* зацьвярджэньне праекту зьдзейсьніў Савет народных камісараў БССР без грамадзкага ды навуковага абмеркаваньня.<ref name="zs" /><ref name="klimaw-2004" /> |
||
* рэформа праводзілася ва ўмовах татальнага тэрору. Беларускі |
* рэформа праводзілася ва ўмовах татальнага тэрору. Беларускі філёляг [[Сяргей Запрудзкі|С. Запрудзкі]] паказвае на наступны факт<ref>[[Ніна Баршчэўская]]. Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 166 [http://kamunikat.org/download.php?item=482-6.pdf&pubref=482 1]</ref>: |
||
{{Цытата|Пастанова СНК сімвалізавала для сучаснікаў неадхільную волю наблізіць беларускую мову да расійскай «любой цаной».|[[Сяргей Запрудзкі|Сяргей Запрудскі]]|Беларуская мова ў яе кантактах з расійскай: у цісках аднімальнага білінгвізму // Letopis 50 (2003) 1. — С. 81}} |
{{Цытата|Пастанова СНК сімвалізавала для сучаснікаў неадхільную волю наблізіць беларускую мову да расійскай «любой цаной».|[[Сяргей Запрудзкі|Сяргей Запрудскі]]|Беларуская мова ў яе кантактах з расійскай: у цісках аднімальнага білінгвізму // Letopis 50 (2003) 1. — С. 81}} |
Вэрсія ад 13:42, 19 лютага 2010
Нарка́маўка, нарко́маўка — варыянт правапісу беларускае мовы, штучна сканструяваны ў выніку палітычнай рэформы беларускага правапісу 1933 году і замацаваны ў далейшых афіцыйных зводах правілаў (1934 і 1956 гг., БССР; 2008 г., РБ).
Назва паходзіць ад слова «наркамат» — «народны камісарыят» (найменьне міністэрства ў БССР) і мае пакрэсьліваць факт прыняцьця новай беларускай граматыкі Саўнаркамам БССР без грамадзкага ды навуковага абмеркаваньня.[1][2] Уласна тэрмін наркомаўка быў ўведзены ў навуковы ўжытак З. Саўкам[3]. Пры гэтым існавалі і іншыя прапановы для пазначэньня гэтага правапісу — парэформенны ці рэфармаваны[4], а таксама чарнушэвіца[3] (А. Чарнушэвіч быў у 1933 г. наркамам асьветы БССР)
У 2008 годзе IANA вылучыла для наркамаўкі асобны моўны падтэг «1959acad» (поўнае пазначэньне: be-1959acad)[5] з мэтай адрозьненьня яе ад іншых правапісаў беларускай мовы, якія ўсе ахопліваюцца моўным тэгам «be», у прыватнасьці — ад тарашкевіцы, якая таксама мае свой падтэг «tarask».
Гісторыя
Рэформу беларускага правапісу 1933 году не вызналі беларускія навуковыя і культурна-асьветніцкія арганізацыі ў Заходняй Беларусі (напрыклад, Беларускае навуковае таварыства ў Вільні на сваім надзвычайным паседжаньні 31 кастрычніка 1933 г. прыняло рэзалюцыю супраць рэформы, дзе паказала яе расейфікацыйную скіраванасьць і слабы навуковы падмурак), беларускія цэнтры ў Латвіі, Празе і Бэрліне[2] з наступных прычынаў:
- напярэдадні рэформы былі праведзеныя ўзмоцьненыя сталінскія чысткі і рэпрэсіі ў асяродзьдзі беларускай інтэлігенцыі.[6][2]
- праект рэформы распрацавала адмысловая «Палітычная камісія для перагляду руска-беларускага слоўніка і новых правіл правапісу беларускай мовы», у склад якой не ўвайшоў ніводны філёляг.[7] Увогуле, як падкрэсьліваюць сучасныя беларускія мовазнаўцы, складальнікі новага зводу правілаў кіравалася ў першую чаргу палітычнымі, а не лінгвістычнымі чыньнікамі.[8]
- зацьвярджэньне праекту зьдзейсьніў Савет народных камісараў БССР без грамадзкага ды навуковага абмеркаваньня.[1][2]
- рэформа праводзілася ва ўмовах татальнага тэрору. Беларускі філёляг С. Запрудзкі паказвае на наступны факт[9]:
Пастанова СНК сімвалізавала для сучаснікаў неадхільную волю наблізіць беларускую мову да расійскай «любой цаной». | ||
—Сяргей Запрудскі, Беларуская мова ў яе кантактах з расійскай: у цісках аднімальнага білінгвізму // Letopis 50 (2003) 1. — С. 81 |
- рэформа сталася праявай палітыкі расейфікацыі і штучна[8][10][11] наблізіла беларускую мову да расейскай — з папярэдняга, акадэмічнага, праекту 1933 году былі ўзятыя ўсе пункты, якія прадугледжвалі збліжэньне з расейскай мовай, астатнія жа былі альбо кардынальна перапрацаваныя ў бок набліжэньня да расейскіх нормаў, альбо зусім ня ўлічаныя.[12]. На штучную, расейфікацыйную сутнасьць рэформы паказвае філёляг І. Клімаў:
Бальшавіцкая дзяржава <...> разглядала мову як аб'ект адмысловых маніпуляцый, накіраваных на дасягненне пэўных, зусім не лінгвістычных мэтаў. Важным кірункам такіх маніпуляцый з 1930 года было замацаванне рускага ўплыву ў нормах літаратурных моў іншых народаў СССР. Гэта падвышала культурную гамагеннасць сярод народаў савецкай імперыі, прыглушала іх памкненні да сепаратызму, спрыяла іх культурнай і моўнай асіміляцыі. Ахвярай такой палітыкі з 1930-х гадоў зрабілася і беларуская мова. Яе далейшае развіццё адбывалася не ў выніку ўнутранай неабходнасці ці рэальнага ўжытку, а прадвызначалася палітычнай кан'юнктурай савецкай дзяржавы. | ||
—Клімаў І., Два стандарты беларускай літаратурнай мовы [2004] // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама» |
Сучасныя беларускія філёлягі падкрэсьліваюць той факт, што звыш 20 новых правілаў, уведзеных рэформай 1933 году, скажалі ўсталяваныя нормы беларускай літаратурнай нормы шляхам штучнага, ненатуральнага і прымусовага накладаньня на іх правілаў расейскай мовы.[8]
Сутнасьць зьменаў
Зьмены ў беларускім правапісе (пасьля перагляду праекту 1933 году адмысловай Палітычнай камісіяй) |
Акадэмічны праект 1930 году | Акадэмічны праект 1933 году (да перагляду Палітычнай камісіяй) |
Зьмены ў перадачы пазычаньняў | ||
1. Перадача складоў [л’а], [л’о], [л’у]) празь цьвёрдае «л». (напрыклад: маналог замест маналёг) | Захоўваліся існыя правілы. | Аўтары праекту характаразуюць дадзеныя прапановы, як «вялікадзяржаўніцкія», «уласьцівыя расейскаму вымаўленьню».[13] |
2. Зьмякчэньне зычных [з], [с], [б], [п], [в], [ф], [м], [н] перад галосным [е] (напрыклад: кааперацыя, фанетыка замест каапэрацыя, фанэтыка) | ||
3. Замена спалучэньняў -тар, -дар на -тр, -др на канцы словаў (напрыклад: літр, цэнтр замест літар, цэнтар) | Захоўваліся існыя правілы. | |
4. Перадача літары «θ» у грэцызмах праз «ф» або «т» у залежнасьці ад правілаў расейскай мовы (міф, кафедра замест міт, катэдра) | Гэты захад мусіў адпавядаць агучанаму партыйным кіраўніцтвам патрабаваньню «па замацаваньні расейскай мовы як пасярэдніка для пазычаньняў з трэціх моваў»[1] | |
Зьмены ў артаграфіі ўласнабеларускіх словаў | ||
1. Скасаваньне пазначэньня асыміляцыйнага зьмякчэньня зычных [з], [с], [ц] (напрыклад: (свет, след замест сьвет, сьлед) | Дадзеная прапанова зьявілася толькі ў карэктуры (г. зн. пасьля згортваньня палітыкі беларусізацыі — і гвалтоўнага адхіленьня ад кіраваньня праектам акадэміка Сьцяпана Некрашэвіча, які выступаў катэгарычна супраць яе прыняцьця. Таксама супраць гэтай прапановы быў Янка Купала[1] | Аўтары абгрунтоўваюць прыняцьцё гэтай прапановы «палягчэньнем і эканоміяй для паліграфічнай справы».[13] |
2. Скаваньне напісаньня мяккага знаку паміж падоўжанымі зычнымі [з], [с], [ц], [н], [л] (напрыклад: насенне, галлё, ззяе, рыззё, калоссе, суддзя, жыццё замест насеньне, гальлё, зьзяе, рызьзё, калосьсе, судзьдзя, жыцьцё) | Каміся прыняла гэтую прапанову як кампрамісны варыянт — пры ўмове захаваньня пазначэньня мяккасьці ўва ўсіх астатніх выпадках.[1] | Прапаноўвалася сьцягненьне падвоеных зычных на манер заходнебеларускіх гаворак (напрыклад: насене, галё, зяе, рызё, калосе, судзя, жыцё) |
3. Увядзеньне нязьменнага напісаньня часьціцы і прыназоўніка «не» (напрыклад: без нас, не руш замест бяз нас, ня руш) | Захоўваліся існыя правілы[1][14] | Захоўваліся існыя правілы. |
Глядзіце таксама
- Беларускі клясычны правапіс (тарашкевіца)
- Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году
- Палітычны праект і рэформа беларускага правапісу 1933 году
- Русіфікацыя
Крыніцы
- ^ а б в г д е Зьміцер Саўка. Мазаічная артаграфія // Часопіс «Arche», 16 сьнежня 2008 Памылка цытаваньня: Няслушны тэг
<ref>
; назва «zs» вызначаная некалькі разоў з розным зьместам - ^ а б в г Клімаў І. Два стандарты беларускай літаратурнай мовы, 2004 // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама»
- ^ а б Запрудскі С. Варыянтнасць у беларускай літаратурнай мове // IV летні семінар беларускай мовы, літаратуры і культуры (5–19 ліпеня 1999 г.): Лекцыі. Мінск, 1999. С. 20–26.
- ^ Жураўскі А. Праблемы норм беларускай літаратурнай мовы. Мінск, 1993. / згодна з Клімаў І. Два стандарты беларускай літаратурнай мовы, 2004 // Мова і соцыум. (TERRA ALBA. Том III). Магілёў, ГА МТ «Брама»
- ^ IANA registry of language subtags
- ^ Е. А. Потехина (Минск — Ольштын). Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.:[Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова], 2003. — 317 с. С. 170—173 1
- ^ Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941: Хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта. Ч. 1—2. Мінск: БДУ, 2005—2008. Ч. 2. 2008. С. 168
- ^ а б в Плотнікаў Б., Антанюк Л. Беларуская мова. Лінгвістычны кампендыум. — Менск: Інтэрпрэссэрвіс, Кніжны Дом, 2003. С. 88
- ^ Ніна Баршчэўская. Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы. — Варшава: Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўніверсітэт, 2004. С. 166 1
- ^ Паноў С.В. Матэрыялы па гісторыі Беларусі; пад навук. рэд. М.С. Сташкевіча, Г.Я. Галенчанкі. — Мн.: «Аверсэв», 2003. С. 254
- ^ Леанід Лыч. Рэформа беларускага правапісу 1933 года: ідэалагічны аспект. Мн.: Навука і тэхніка, 1993. ISBN 5-343-01453-4
- ^ Зьміцер Саўка. Мэханіка зьнявечаньня // Часопіс «Arche», 10 кастрычніка 2009
- ^ а б Прадмова // Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1933 году
- ^ Беларускі правапіс (проект) / Апрацаваны Правапіснай Камісіяй Беларускае Акадэміі Навук. Менск, 1930. С. 12