Готлянд: розьніца паміж вэрсіямі

	Готлянд
Месца	Балтыйскае мора
Плошча	3140 км²
Краіна	[[Швэцыя]]
Насельніцтва (2006)	57 317
Каардынаты	57° пн. ш. 18° у. д. / 57° пн. ш. 18° у. д.Каардынаты: 57° пн. ш. 18° у. д. / 57° пн. ш. 18° у. д.
	Готлянд на мапе Краіны {{Лякалізацыйная мапа Краіны Швэцыя няма ў сьпісе! \|Назва тэрыторыі}} няма ў сьпісе!

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена Наступная зьмена →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Вэрсія ад 23:49, 16 студзеня 2010

Готлянд (па-швэдзку: Gotland (зьвесткі)) — выспа ў Балтыйскім моры, а таксама адміністрацыйная адзінка (Gotlands kommun) і асобная этнаграфічная вобласьць у сучаснай Швэцыі.

Геаграфія

Готлянд — другая па велічыні выспа ў Балтыйскім моры пасьля Зэляндыі ды самая вялікая сярод выспаў, што належаць Швэдзкай кароне. Плошча Готлянду складае 3140 км² (0,8% ад усёй Швэцыі), а разам з прылеглымі выспамі (сярод іх вылучаюцца перадусім Фаро ды Гоцка Сандон) плошча рэгіёну павялічваецца прыкладна да 3300 км². Велічыня берагавой лініі (разам з Фаро) — 800 км, шырыня — 50, даўжыня — 176 км. Разьмешчаны Готлянд у 90 км на паўднёвы ўсход ад Швэцыі і ў 130 км ад Латвіі. Сярэдняя вышыня выспы — 30-50 м, найвышэйшы пункт (Лойста-хэд)- 83 м.

Адміністрацыйным цэнтрам правінцыі Готлянд ёсьць горад Вісьбю.

Геалёгія

Выспа Готлянд утворана з асадкавай пароды, сфармаванай 400 млн гадоў назад, у Сілурыйскі пэрыяд. У той час Готлянд знаходзіўся блізу экватара, у цёплым плыткім моры. Вялікія масы пяску і вапняковых наносаў утварылі подсьціл, які з цягам часу быў спрэсаваны да мергелістага сланцу. Затым ужо былі сфармаваныя адклады пясчаніку, які зараз, аднак, сустракаецца толькі на самым поўдні Готлянду.

Вапняковыя адклады дасюль складаюць асноўную славутасьць Готлянду. Зь цягам часу яны выветрыліся і ўтварылі характэрныя карставыя скалы (раўкары), што ў вялікай колькасьці сустракаюцца на марскім узьбярэжжы як Готлянду, так і Фаро. Менавіта гэтыя раўкары прывабліваюць у рэгіён дзясткі тысяч турыстаў штогод. Таксама з сілурыйскай эпохі па ўсёй высьпе раскіданыя выкапні арганічнага паходжаньня — рэшткі каралаў і малюскаў-брахіяподаў.

Гісторыя

Пісьмовай крыніцай для вывучэньня старажытнай гісторыі выспы служыць рукапіс Гуталага — зборнік звычаёвага права Готлянду, напісаны да сяр. 14 ст. Апошнія 8 аркушаў рукапісу, прысьвечаныя выключна апісаньню гістарычных падзей і звычаяў, былі выдзеленыя дасьледчыкамі ў асобную частку пад назвай «Сага пра гутаў» (Gutasaga). Сага пачынаецца з расповеду пра абжываньне Готлянду першым пасяленцам Цьелварам (Þjelvar) і ягонымі нашчадкамі. Аднаго з сыноў Цьелвара звалі Гуці, ад якога, відаць па ўсім, і пашла назва жыхароў выспы — гутаў. Аднак, нягледзячы на легендарны пачатак сагі, усё ж пераважная большасьць пададзенага матэрыялу выклікае ў навукоўцаў безумоўны давер. Так, у ёй ідзецца пра меркаванае перасяленьне жыхароў Готлянду з выспы на кантынэнт у 5-6 стсг. зв.э., пра палітычны хаўрус зы свэямі, продкамі цяперашніх швэдаў, які быў заключаны да пачатку 7 ст., пра паганскія вераваньні й хрышчэньне выспы, гандлёвыя стасункі, адміністрацыйны лад і інш.

Згодна ж археалягічным дасьледваньням, людзі атабарыліся на высьпе больш за 7000 гадоў назад. Вялікая колькасьць розных знаходак са срэбра дае падставу сцьвярджаць, што гандаль Готлянду з кантынэнтальнай Эўропай дасягнуў свайго росквіту ўжо ў часы існаваньня Рымскай імпэрыі, а мо’ нават і раней. Сярод знаходак больш за ўсё дзівіць навукоўцаў надзвычай вялікая колькасьць арабскіх манэт, якія траплялі на выспу пераважна праз пасярэдніцтва рускіх купцоў.

У часы вікінгаў Готлянд разам са сваёй сталіцай здабыў статус гандлёвага цэнтра Балтыйскга мора. Зручнае месцазнаходжаньне выспы на скрыжаваньні гандлёвых шляхоў сталася крыніцай багацьця мясцовага набілітэту на доўгія гады, а далучэньне Вісьбю да Ганзэйскага хаўрусу прынесла ўвогуле нечуваныя прыбыткі.

Зрэшты, гэтае далучэньне адбылося пасьля захопу выспы немцамі, якія пакрысе манапалізавалі гандлёвыя сувязі выспы з астатнім сьветам. Усе гандлёвыя шляхі ішлі празь Вісьбю, які кіраваўся асобным правам, чым астатняя тэрыторыя выспы. Гэта почасту прыводзіла да жорсткіх канфліктаў паміж нямецкімі купцамі і мясцовымі сялянамі. Самы крывавы канфлікт у рэшце рэшт перарос у сапраўдную вайну, што скончылася замірэннем толькі праз умяшальніцтва швэдзкага караля Магнуса ІІІ ў 1288.

У 1361 годзе выспа была заваяваная войскамі дацкага караля Вальдэмара Атэрдага, а ў 1394 — вітальерамі — магутнай пірацкай групоўкай, якая пераўтварыла Вісьбю ў сваю сталіцу. На нядоўгі час Готлянд стаў цэнтрам пірацтва ў Балтыйскім моры. Заклапочаная заняпадам гандлёвых сувязяў, дацкая каралева Маргарыта І, якая на той час шукала шляхоў дамінаваньня ў рэгіёне, заахвоціла да барацьбы зь вітальерамі тэўтонскіх рыцараў, паабяцаўшы ім узамен дадаць Готлянд да ўладаньняў ордэна. Як вынік, 21 сакавіка 1398 г. тэўтоны пад кіраўніцтвам Конрада фон Юнгінгэна высадзіліся на высьпе і на працягу двух тыдняў захапілі ўсе найважнейшыя ўмацаваньні ворага.

Да гэтага ж часу адносіцца заняпад традыцыйнай судова-заканадаўчай сыстэмы Готлянду, прадстаўленай у выглядзе 12 народных сходаў альбо «цінгаў» («þing»). Агульнаграмадзкі сход называўся «цінгам усіх гутаў» («gutnalþing») і зьяўляўся вышэйшым судова-заканадаўчым органам на высьпе, які прымаў канчатковыя рашэньні пра вайсковыя паходы, збор падаткаў, пакараньні й г.д.

У 1407 ці 1408 г. Готлянд быў прададзены рыцарамі каралеве Маргарыце, а Вісьбю — нарвэскаму каралю Эрыку ІІІ. Вярнуць сабе выспу Швэцыя здолела пасьля вайны 1643—1645 гг. па ўмовах Бромсэбрускай дамовы. Аднак канчатковы пераход Готлянду да Швэцыі адбыўся толькі ў 1679 г., пасьля трохгадовай акупацыі выспы тымі ж датчанамі.

З тых часоў Готлянд настала ператварыўся ў швэдзкую правінцыю. Пад час розных тэрытарыяльных канфліктаў значэньне выспы як вайсковага пляцдарму ўзрастала, але ў мірныя часы не было ахвотных жывіцца зь ейных багацьцяў. Так, яшчэ ў 1806 годзе кароль Густаў IV Адольф прапанаваў Готлянд у валоданьне мальтыйскім рыцарам, выгнаным зы сваёй выспы Напалеонам, але тыя адмовіліся ад угоды. У 1812 г. на высьпе была ўтвораная готляндзкая міліцыя — першае фармаваньне такога кшталту ўва ўсёй Швэцыі.

Насельніцтва

Пры шчыльнасьці 18,4 чал/км² агульная колькасьць насельнікаў Готлянду паводле перапісу 2006 году складае 57 317 чалавек (0,6% ад усіх насельнікаў Швэцыі). Зь іх каля 22600 чалавек жывуць у Вісьбю. За пэрыяд па Другой Сусьветнай вайне колькасьць жыхароў выспы застаецца прыблізна аднолькавай — у межах 53500-59500 чалавек, з дэмаграфічным мінімумам у 1963 годзе.

У сучаснай Швэцыі насельнікаў Готлянду дасюль почасту называюць «гутамі» («gutar»), калі гаворка тычыцца асобы, чые продкі ёсьць карэннымі насельнікамі выспы. Аднак на афіцыйны манэр больш тактоўным выглядае найменьне «готляндцы» («gotlänningar»), якое не падзяляе людзей у залежнасьці ад іх паходжаньня.

Населеныя пункты Готлянду

У сьпісе прадстаўленыя населеныя пункты з колькасьцю жыхароў болей за 500 чалавек (дадзеныя на 31 сьнежня 2005 году).

#	Паселішча	Насельніцтва
1	Вісьбю	22,236
2	Хэмсэ	1,836
3	Сьлітэ	1,598
4	Клінтэхамн	1,407
5	Віблэ	1,135
6	Рома (Ромаклостэр)	905
7	Форасунд	862
8	Лэрбру	521

Расьлінны й жывёльны сьвет

Сымбалямі выспы зьяўляюцца вожык і плюшч. Сярод найраспаўсюджаных жывёлаў — свойскае быдла, авечкі, коні.

Асаблівую цікавасьць уяўляе сабой готлядзкі поні — нашчадак тарпанаў, які зьявіўся на высьпе не пазьней чым 3000 гадоў назад. На пачатку 20 ст. готлядзкі поні амаль вымер, але намаганьнямі асобных энтузіястаў быў адроджаны як від, і зараз ягоная колькасьць сягае блізу 9000 асобін па ўсёй Швэцыі.

Мясцовыя цікавосткі

Першым у пераліку готляндзкіх цікавостак ідзе ганзейскі горад Вісьбю зы сваім велічным мурам даўжынёй у 3,6 км. У 1995 годзе ЮНЭСКА дадала гэты горад да сьпісу сусьветнай спадчыны.
Другой па значнасьці можна прызнаць рэлігійную спадчыну выспы, якую сымбалізуюць 93 царквы, збудаваныя ў 11-14 стст. Многія зы старых бажніц дайшлі да нас у некранутым выглядзе. Цікава, што зь сярэдзіны 14 ст. і ажно да 1960 г. на Готлядзе не было збудавана ніводнай царквы.
Лумелундзкія пячоры (знаходзяцца ў 13 км на поўнач ад Вісьбю) — бадай, самая захапляльная турыстычная вандроўка па маршруце, распрацаваным прыродай за апошнія 400 млн гадоў.
Этнаграфічны музэй у Бунґэ, заснаваны яшчэ ў 1907 г., прапануе экспазыцыю, што рэканструюе лад жыцьця 16-18 стст.
Этнаграфічны музэй Нарланда, што каля мястэчка Ала, дэманструе фэрмэрскую гаспадарку канца 18 ст.

Вонкавыя спасылкі

Готлянд — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

@@ Радок 11: / Радок 11: @@
 | Вышыня =
 | Краіна = [[Швэцыя]]
 | Сьцяг = {{Сьцяг Швэцыі}}
 | Насельніцтва = 57 317
 | Год = 2006
@@ Радок 17: / Радок 17: @@
 | Памер = 100пкс
 }}
-'''Готлянд''' ([[швэдзкая мова|па-швэдзку]]: {{Праслухаць|sv-Gotland.ogg|Gotland}}) – [[выспа]] ў [[Балтыйскае мора|Балтыйскім моры]], а таксама адміністрацыйная адзінка (''Gotlands kommun'') і асобная этнаграфічная вобласьць у сучаснай [[Швэцыя|Швэцыі]].
+'''Готлянд''' ([[швэдзкая мова|па-швэдзку]]: {{Праслухаць|sv-Gotland.ogg|Gotland}}) — [[выспа]] ў [[Балтыйскае мора|Балтыйскім моры]], а таксама адміністрацыйная адзінка (''Gotlands kommun'') і асобная этнаграфічная вобласьць у сучаснай [[Швэцыя|Швэцыі]].
-==Геаграфія==
+== Геаграфія ==
 [[Выява:Topographic map of Gotland.svg|150 пкс|left]]
-Готлянд - другая па велічыні выспа ў Балтыйскім моры пасьля [[Зэляндыя (выспа)|Зэляндыі]] ды самая вялікая сярод выспаў, што належаць Швэдзкай кароне. Плошча Готлянду складае 3140 км² (0,8% ад усёй Швэцыі), а разам з прылеглымі выспамі (сярод іх вылучаюцца перадусім [[Фаро]] ды [[Гоцка Сандон]]) плошча рэгіёну павялічваецца прыкладна да 3300 км². Велічыня берагавой лініі (разам з Фаро) – 800 км., шырыня – 50, даўжыня – 176 км. Разьмешчаны Готлянд у 90 км. на паўднёвы ўсход ад Швэцыі і ў 130 км. ад [[Латвія|Латвіі]]. Сярэдняя вышыня выспы - 30-50 м., найвышэйшы пункт (''Лойста-хэд'')- 83 м.
+Готлянд — другая па велічыні выспа ў Балтыйскім моры пасьля [[Зэляндыя (выспа)|Зэляндыі]] ды самая вялікая сярод выспаў, што належаць Швэдзкай кароне. Плошча Готлянду складае 3140 км² (0,8% ад усёй Швэцыі), а разам з прылеглымі выспамі (сярод іх вылучаюцца перадусім [[Фаро]] ды [[Гоцка Сандон]]) плошча рэгіёну павялічваецца прыкладна да 3300 км². Велічыня берагавой лініі (разам з Фаро) — 800 км, шырыня — 50, даўжыня — 176 км. Разьмешчаны Готлянд у 90 км на паўднёвы ўсход ад Швэцыі і ў 130 км ад [[Латвія|Латвіі]]. Сярэдняя вышыня выспы — 30-50 м, найвышэйшы пункт (''Лойста-хэд'')- 83 м.
 Адміністрацыйным цэнтрам правінцыі Готлянд ёсьць горад [[Вісьбю]].
-==Геалёгія==
+== Геалёгія ==
 [[Выява:Gillberga raukar.JPG|міні|200 пкс|right|Тыповыя для Готляда карставыя скалы.]]
-Выспа Готлянд утворана з асадкавай пароды, сфармаванай 400 млн. гадоў назад, у [[Сілурыйскі пэрыяд]]. У той час Готлянд знаходзіўся блізу [[экватар]]а, у цёплым плыткім моры. Вялікія масы пяску і [[вапна|вапняковых]] наносаў утварылі подсьціл, які з цягам часу быў спрэсаваны да [[мергель|мергелістага сланцу]]. Затым ужо былі сфармаваныя адклады [[пясчанік]]у, які зараз, аднак, сустракаецца толькі на самым поўдні Готлянду.
+Выспа Готлянд утворана з асадкавай пароды, сфармаванай 400 млн гадоў назад, у [[Сілурыйскі пэрыяд]]. У той час Готлянд знаходзіўся блізу [[экватар]]а, у цёплым плыткім моры. Вялікія масы пяску і [[вапна|вапняковых]] наносаў утварылі подсьціл, які з цягам часу быў спрэсаваны да [[мергель|мергелістага сланцу]]. Затым ужо былі сфармаваныя адклады [[пясчанік]]у, які зараз, аднак, сустракаецца толькі на самым поўдні Готлянду.
-Вапняковыя адклады дасюль складаюць асноўную славутасьць Готлянду. Зь цягам часу яны выветрыліся і ўтварылі характэрныя карставыя скалы (''раўкары''), што ў вялікай колькасьці сустракаюцца на марскім узьбярэжжы як Готлянду, так і Фаро. Менавіта гэтыя раўкары прывабліваюць у рэгіён дзясткі тысяч турыстаў штогод. Таксама з сілурыйскай эпохі па ўсёй высьпе раскіданыя выкапні арганічнага паходжаньня – рэшткі [[карал|каралаў]] і малюскаў-[[плечаногія|брахіяподаў]].
+Вапняковыя адклады дасюль складаюць асноўную славутасьць Готлянду. Зь цягам часу яны выветрыліся і ўтварылі характэрныя карставыя скалы (''раўкары''), што ў вялікай колькасьці сустракаюцца на марскім узьбярэжжы як Готлянду, так і Фаро. Менавіта гэтыя раўкары прывабліваюць у рэгіён дзясткі тысяч турыстаў штогод. Таксама з сілурыйскай эпохі па ўсёй высьпе раскіданыя выкапні арганічнага паходжаньня — рэшткі [[карал|каралаў]] і малюскаў-[[плечаногія|брахіяподаў]].
-==Гісторыя==
+== Гісторыя ==
-Пісьмовай крыніцай для вывучэньня старажытнай гісторыі выспы служыць рукапіс [[Гуталага]] – зборнік [[звычаёвае права|звычаёвага права]] Готлянду, напісаны да сяр. 14 ст. Апошнія 8 аркушаў рукапісу, прысьвечаныя выключна апісаньню гістарычных падзей і звычаяў, былі выдзеленыя дасьледчыкамі ў асобную частку пад назвай «[[Сага пра гутаў]]» (''Gutasaga''). Сага пачынаецца з расповеду пра абжываньне Готлянду першым пасяленцам Цьелварам (Þjelvar) і ягонымі нашчадкамі. Аднаго з сыноў Цьелвара звалі Гуці, ад якога, відаць па ўсім, і пашла назва жыхароў выспы – [[гуты|гутаў]]. Аднак, нягледзячы на легендарны пачатак сагі, усё ж пераважная большасьць пададзенага матэрыялу выклікае ў навукоўцаў безумоўны давер. Так, у ёй ідзецца пра меркаванае перасяленьне жыхароў Готлянду з выспы на кантынэнт у 5-6 стст. н.э., пра палітычны хаўрус зы [[свэі|свэямі]], продкамі цяперашніх швэдаў, які быў заключаны да пачатку 7 ст., пра паганскія вераваньні й хрышчэньне выспы, гандлёвыя стасункі, адміністрацыйны лад і інш.
+Пісьмовай крыніцай для вывучэньня старажытнай гісторыі выспы служыць рукапіс [[Гуталага]] — зборнік [[звычаёвае права|звычаёвага права]] Готлянду, напісаны да сяр. 14 ст. Апошнія 8 аркушаў рукапісу, прысьвечаныя выключна апісаньню гістарычных падзей і звычаяў, былі выдзеленыя дасьледчыкамі ў асобную частку пад назвай «[[Сага пра гутаў]]» (''Gutasaga''). Сага пачынаецца з расповеду пра абжываньне Готлянду першым пасяленцам Цьелварам (Þjelvar) і ягонымі нашчадкамі. Аднаго з сыноў Цьелвара звалі Гуці, ад якога, відаць па ўсім, і пашла назва жыхароў выспы — [[гуты|гутаў]]. Аднак, нягледзячы на легендарны пачатак сагі, усё ж пераважная большасьць пададзенага матэрыялу выклікае ў навукоўцаў безумоўны давер. Так, у ёй ідзецца пра меркаванае перасяленьне жыхароў Готлянду з выспы на кантынэнт у 5-6 стсг. зв.э., пра палітычны хаўрус зы [[свэі|свэямі]], продкамі цяперашніх швэдаў, які быў заключаны да пачатку 7 ст., пра паганскія вераваньні й хрышчэньне выспы, гандлёвыя стасункі, адміністрацыйны лад і інш.
-Згодна ж археалягічным дасьледваньням, людзі атабарыліся на высьпе больш за 7000 гадоў назад. Вялікая колькасьць розных знаходак са срэбра дае падставу сцьвярджаць,  што  гандаль Готлянду з кантынэнтальнай Эўропай дасягнуў свайго росквіту ўжо ў часы існаваньня [[Рымская Імпэрыя|Рымскай імпэрыі]], а мо’ нават і раней. Сярод знаходак больш за ўсё дзівіць навукоўцаў надзвычай вялікая колькасьць арабскіх манэт, якія траплялі на выспу пераважна праз пасярэдніцтва рускіх купцоў.
+Згодна ж археалягічным дасьледваньням, людзі атабарыліся на высьпе больш за 7000 гадоў назад. Вялікая колькасьць розных знаходак са срэбра дае падставу сцьвярджаць, што гандаль Готлянду з кантынэнтальнай Эўропай дасягнуў свайго росквіту ўжо ў часы існаваньня [[Рымская Імпэрыя|Рымскай імпэрыі]], а мо’ нават і раней. Сярод знаходак больш за ўсё дзівіць навукоўцаў надзвычай вялікая колькасьць арабскіх манэт, якія траплялі на выспу пераважна праз пасярэдніцтва рускіх купцоў.
 У часы [[Вікінгі|вікінгаў]] Готлянд разам са сваёй сталіцай здабыў статус гандлёвага цэнтра Балтыйскга мора. Зручнае месцазнаходжаньне выспы на скрыжаваньні гандлёвых шляхоў сталася крыніцай багацьця мясцовага набілітэту на доўгія гады, а далучэньне Вісьбю да [[Ганзейскі хаўрус|Ганзэйскага хаўрусу]] прынесла ўвогуле нечуваныя прыбыткі.
-Зрэшты, гэтае далучэньне адбылося пасьля захопу выспы [[Немцы|немцамі]], якія пакрысе манапалізавалі гандлёвыя сувязі выспы з астатнім сьветам. Усе гандлёвыя шляхі ішлі празь Вісьбю, які кіраваўся асобным правам, чым астатняя тэрыторыя выспы. Гэта почасту прыводзіла да жорсткіх канфліктаў паміж нямецкімі купцамі і мясцовымі сялянамі. Самы крывавы канфлікт у рэшце рэшт перарос у сапраўдную вайну, што скончылася замірэннем толькі праз умяшальніцтва швэдзкага караля [[Магнус ІІІ Біргерсан|Магнуса ІІІ]]  ў [[1288]].
+Зрэшты, гэтае далучэньне адбылося пасьля захопу выспы [[Немцы|немцамі]], якія пакрысе манапалізавалі гандлёвыя сувязі выспы з астатнім сьветам. Усе гандлёвыя шляхі ішлі празь Вісьбю, які кіраваўся асобным правам, чым астатняя тэрыторыя выспы. Гэта почасту прыводзіла да жорсткіх канфліктаў паміж нямецкімі купцамі і мясцовымі сялянамі. Самы крывавы канфлікт у рэшце рэшт перарос у сапраўдную вайну, што скончылася замірэннем толькі праз умяшальніцтва швэдзкага караля [[Магнус ІІІ Біргерсан|Магнуса ІІІ]] ў [[1288]].
-[[Выява:Valdemar_Atterdag_brandskattar_Visby_(1882).jpg|міні|250px|Вальдэмар Атэрдаг рабуе Вісьбю, 1361, мастак – [[Карл Густаў Хелквіст]]]]
+[[Выява:Valdemar_Atterdag_brandskattar_Visby_(1882).jpg|міні|250px|Вальдэмар Атэрдаг рабуе Вісьбю, 1361, мастак — [[Карл Густаў Хелквіст]]]]
-У [[1361]] годзе выспа была заваяваная войскамі дацкага караля [[Вальдэмар IV Атэрдаг|Вальдэмара Атэрдага]], а ў [[1394]] – [[вітальеры|вітальерамі]] – магутнай [[пірацтва|пірацкай]] групоўкай, якая пераўтварыла Вісьбю ў сваю сталіцу. На нядоўгі час Готлянд стаў цэнтрам пірацтва ў Балтыйскім моры. Заклапочаная заняпадам гандлёвых сувязяў, дацкая каралева [[Маргарыта І]], якая на той час шукала шляхоў дамінаваньня ў рэгіёне, заахвоціла да барацьбы зь вітальерамі [[Тэўтонскі ордэн|тэўтонскіх рыцараў]], паабяцаўшы ім узамен дадаць Готлянд да ўладаньняў ордэна. Як вынік, [[21 сакавіка]] [[1398]] г. тэўтоны пад кіраўніцтвам [[Конрад фон Юнгінгэн|Конрада фон Юнгінгэна]] высадзіліся на высьпе і на працягу двух тыдняў захапілі ўсе найважнейшыя ўмацаваньні ворага.
+У [[1361]] годзе выспа была заваяваная войскамі дацкага караля [[Вальдэмар IV Атэрдаг|Вальдэмара Атэрдага]], а ў [[1394]] — [[вітальеры|вітальерамі]] — магутнай [[пірацтва|пірацкай]] групоўкай, якая пераўтварыла Вісьбю ў сваю сталіцу. На нядоўгі час Готлянд стаў цэнтрам пірацтва ў Балтыйскім моры. Заклапочаная заняпадам гандлёвых сувязяў, дацкая каралева [[Маргарыта І]], якая на той час шукала шляхоў дамінаваньня ў рэгіёне, заахвоціла да барацьбы зь вітальерамі [[Тэўтонскі ордэн|тэўтонскіх рыцараў]], паабяцаўшы ім узамен дадаць Готлянд да ўладаньняў ордэна. Як вынік, [[21 сакавіка]] [[1398]] г. тэўтоны пад кіраўніцтвам [[Конрад фон Юнгінгэн|Конрада фон Юнгінгэна]] высадзіліся на высьпе і на працягу двух тыдняў захапілі ўсе найважнейшыя ўмацаваньні ворага.
-Да гэтага ж часу адносіцца заняпад традыцыйнай судова-заканадаўчай сыстэмы Готлянду, прадстаўленай у выглядзе 12 народных сходаў альбо «цінгаў» ("þing"). Агульнаграмадзкі сход называўся «цінгам усіх гутаў» ("gutnalþing") і зьяўляўся вышэйшым судова-заканадаўчым органам на высьпе, які прымаў канчатковыя рашэньні пра вайсковыя паходы, збор падаткаў, пакараньні й г.д.
+Да гэтага ж часу адносіцца заняпад традыцыйнай судова-заканадаўчай сыстэмы Готлянду, прадстаўленай у выглядзе 12 народных сходаў альбо «цінгаў» («þing»). Агульнаграмадзкі сход называўся «цінгам усіх гутаў» («gutnalþing») і зьяўляўся вышэйшым судова-заканадаўчым органам на высьпе, які прымаў канчатковыя рашэньні пра вайсковыя паходы, збор падаткаў, пакараньні й г.д.
-У [[1407]] ці [[1408]] г. Готлянд быў прададзены рыцарамі каралеве Маргарыце, а Вісьбю – нарвэскаму каралю [[Эрык Памэранскі|Эрыку ІІІ]]. Вярнуць сабе выспу Швэцыя здолела пасьля [[Дацка-швэдзкая вайна 1643-1645|вайны 1643-1645]] гг. па ўмовах [[Бромсэбруская дамова|Бромсэбрускай дамовы]]. Аднак канчатковы пераход Готлянду да Швэцыі адбыўся толькі ў [[1679]] г., пасьля трохгадовай акупацыі выспы тымі ж датчанамі.
+У [[1407]] ці [[1408]] г. Готлянд быў прададзены рыцарамі каралеве Маргарыце, а Вісьбю — нарвэскаму каралю [[Эрык Памэранскі|Эрыку ІІІ]]. Вярнуць сабе выспу Швэцыя здолела пасьля [[Дацка-швэдзкая вайна 1643-1645|вайны 1643—1645]] гг. па ўмовах [[Бромсэбруская дамова|Бромсэбрускай дамовы]]. Аднак канчатковы пераход Готлянду да Швэцыі адбыўся толькі ў [[1679]] г., пасьля трохгадовай акупацыі выспы тымі ж датчанамі.
-З тых часоў Готлянд настала ператварыўся ў швэдзкую правінцыю. Пад час розных тэрытарыяльных канфліктаў значэньне выспы як вайсковага [[пляцдарм]]у ўзрастала, але ў мірныя часы не было ахвотных жывіцца зь ейных багацьцяў. Так, яшчэ ў [[1806]] годзе кароль [[Густаў IV Адольф]] прапанаваў Готлянд у валоданьне [[Мальтыйскі ордэн|мальтыйскім рыцарам]], выгнаным зы сваёй выспы [[Напалеон I Банапарт|Напалеонам]], але тыя адмовіліся ад угоды. У [[1812]] г. на высьпе была ўтвораная готляндзкая міліцыя – першае фармаваньне такога кшталту ўва ўсёй Швэцыі.
+З тых часоў Готлянд настала ператварыўся ў швэдзкую правінцыю. Пад час розных тэрытарыяльных канфліктаў значэньне выспы як вайсковага [[пляцдарм]]у ўзрастала, але ў мірныя часы не было ахвотных жывіцца зь ейных багацьцяў. Так, яшчэ ў [[1806]] годзе кароль [[Густаў IV Адольф]] прапанаваў Готлянд у валоданьне [[Мальтыйскі ордэн|мальтыйскім рыцарам]], выгнаным зы сваёй выспы [[Напалеон I Банапарт|Напалеонам]], але тыя адмовіліся ад угоды. У [[1812]] г. на высьпе была ўтвораная готляндзкая міліцыя — першае фармаваньне такога кшталту ўва ўсёй Швэцыі.
-==Насельніцтва==
+== Насельніцтва ==
-Пры шчыльнасьці 18,4 чал/км² агульная колькасьць насельнікаў Готлянду паводле перапісу [[2006]] году складае 57 317 чалавек (0,6% ад усіх насельнікаў Швэцыі). Зь іх каля 22600 чалавек жывуць у Вісьбю. За пэрыяд па Другой Сусьветнай вайне колькасьць жыхароў выспы застаецца прыблізна аднолькавай – у межах 53500-59500 чалавек, з дэмаграфічным мінімумам у [[1963]] годзе.
+Пры шчыльнасьці 18,4 чал/км² агульная колькасьць насельнікаў Готлянду паводле перапісу [[2006]] году складае 57 317 чалавек (0,6% ад усіх насельнікаў Швэцыі). Зь іх каля 22600 чалавек жывуць у Вісьбю. За пэрыяд па Другой Сусьветнай вайне колькасьць жыхароў выспы застаецца прыблізна аднолькавай — у межах 53500-59500 чалавек, з дэмаграфічным мінімумам у [[1963]] годзе.
-У сучаснай Швэцыі насельнікаў Готлянду дасюль почасту называюць «гутамі» ("gutar"), калі гаворка тычыцца асобы, чые продкі ёсьць карэннымі насельнікамі выспы. Аднак на афіцыйны манэр больш тактоўным выглядае найменьне «готляндцы» ("gotlänningar"), якое не падзяляе людзей у залежнасьці ад іх паходжаньня.
+У сучаснай Швэцыі насельнікаў Готлянду дасюль почасту называюць «гутамі» («gutar»), калі гаворка тычыцца асобы, чые продкі ёсьць карэннымі насельнікамі выспы. Аднак на афіцыйны манэр больш тактоўным выглядае найменьне «готляндцы» («gotlänningar»), якое не падзяляе людзей у залежнасьці ад іх паходжаньня.
-===Населеныя пункты Готлянду===
+=== Населеныя пункты Готлянду ===
 [[Выява:Almedalen,Visby.jpg|міні|200px|Вісьбю]]
 У сьпісе прадстаўленыя населеныя пункты з колькасьцю жыхароў болей за 500 чалавек (дадзеныя на [[31 сьнежня]] [[2005]] году).
@@ Радок 78: / Радок 78: @@
 |}
-==Расьлінны й жывёльны сьвет==
+== Расьлінны й жывёльны сьвет ==
 [[Выява:Gotland Pony1.jpg|міні|200px|Готляндзкі поні.]]
-Сымбалямі выспы зьяўляюцца [[вожык]] і [[плюшч]]. Сярод найраспаўсюджаных жывёлаў – свойскае [[быдла]], [[авечка|авечкі]], [[конь|коні]].
+Сымбалямі выспы зьяўляюцца [[вожык]] і [[плюшч]]. Сярод найраспаўсюджаных жывёлаў — свойскае [[быдла]], [[авечка|авечкі]], [[конь|коні]].
-Асаблівую цікавасьць уяўляе сабой [[готлядзкі поні]] – нашчадак [[тарпан]]аў, які зьявіўся на высьпе не пазьней чым 3000 гадоў назад. На пачатку 20 ст. готлядзкі поні амаль вымер, але намаганьнямі асобных энтузіястаў быў адроджаны як від, і зараз ягоная колькасьць сягае блізу 9000 асобін па ўсёй Швэцыі.
+Асаблівую цікавасьць уяўляе сабой [[готлядзкі поні]] — нашчадак [[тарпан]]аў, які зьявіўся на высьпе не пазьней чым 3000 гадоў назад. На пачатку 20 ст. готлядзкі поні амаль вымер, але намаганьнямі асобных энтузіястаў быў адроджаны як від, і зараз ягоная колькасьць сягае блізу 9000 асобін па ўсёй Швэцыі.
-==Мясцовыя цікавосткі==
+== Мясцовыя цікавосткі ==
 [[Выява:Gotland Roma 03.jpg|міні|200px|Крушня манастырскай царквы ў Роме ([[1164]]).]]
-*Першым у пераліку готляндзкіх цікавостак ідзе '''ганзейскі горад Вісьбю''' зы сваім велічным мурам даўжынёй у 3,6 км. У [[1995]] годзе [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацый па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|ЮНЭСКА]] дадала гэты горад да [[Сусьветная спадчына|сьпісу сусьветнай спадчыны]].
+* Першым у пераліку готляндзкіх цікавостак ідзе '''ганзейскі горад Вісьбю''' зы сваім велічным мурам даўжынёй у 3,6 км. У [[1995]] годзе [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацый па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|ЮНЭСКА]] дадала гэты горад да [[Сусьветная спадчына|сьпісу сусьветнай спадчыны]].
-*Другой па значнасьці можна прызнаць рэлігійную спадчыну выспы, якую сымбалізуюць '''93 царквы''', збудаваныя ў 11-14 стст. Многія зы старых бажніц дайшлі да нас у некранутым выглядзе. Цікава, што зь сярэдзіны 14 ст. і ажно да 1960 г. на Готлядзе не было збудавана ніводнай царквы.
+* Другой па значнасьці можна прызнаць рэлігійную спадчыну выспы, якую сымбалізуюць '''93 царквы''', збудаваныя ў 11-14 стст. Многія зы старых бажніц дайшлі да нас у некранутым выглядзе. Цікава, што зь сярэдзіны 14 ст. і ажно да 1960 г. на Готлядзе не было збудавана ніводнай царквы.
-*'''Лумелундзкія пячоры''' (знаходзяцца ў 13 км на поўнач ад Вісьбю) – бадай, самая захапляльная турыстычная вандроўка па маршруце, распрацаваным прыродай за апошнія 400 млн. гадоў.
+* '''Лумелундзкія пячоры''' (знаходзяцца ў 13 км на поўнач ад Вісьбю) — бадай, самая захапляльная турыстычная вандроўка па маршруце, распрацаваным прыродай за апошнія 400 млн гадоў.
-*'''Этнаграфічны музэй у [[Бунґэ]]''', заснаваны яшчэ ў [[1907]] г., прапануе экспазыцыю, што рэканструюе лад жыцьця 16-18 стст.
+* '''Этнаграфічны музэй у [[Бунґэ]]''', заснаваны яшчэ ў [[1907]] г., прапануе экспазыцыю, што рэканструюе лад жыцьця 16-18 стст.
-*'''Этнаграфічны музэй Нарланда''', што каля мястэчка [[Ала (Готлянд)|Ала]], дэманструе фэрмэрскую гаспадарку канца 18 ст.
+* '''Этнаграфічны музэй Нарланда''', што каля мястэчка [[Ала (Готлянд)|Ала]], дэманструе фэрмэрскую гаспадарку канца 18 ст.
-==Зьнешнія спасылкі==
+== Вонкавыя спасылкі ==
-*[http://www.gotland.se/ Афіцыйны сайт Готляндзкай правінцыі]{{ref-sv}}
+* [http://www.gotland.se/ Афіцыйны сайт Готляндзкай правінцыі]{{ref-sv}}
-*[http://www.gotland.info/ Афіцыйны рэсурс для турыстых]
+* [http://www.gotland.info/ Афіцыйны рэсурс для турыстых]
-*[http://www.gotland.net/ Запрашаем на Готлянд]
+* [http://www.gotland.net/ Запрашаем на Готлянд]
-*[http://www.alltomgotland.se/ Абірай Готлянд!]
+* [http://www.alltomgotland.se/ Абірай Готлянд!]
-*[http://www.stavar.i.se/churches/mapindexeng.html Пра храмы Готлянду]
+* [http://www.stavar.i.se/churches/mapindexeng.html Пра храмы Готлянду]
-*[http://www.unc.edu/~rowlett/lighthouse/sweg.htm Пра маякі Готлянду]{{ref-en}}
+* [http://www.unc.edu/~rowlett/lighthouse/sweg.htm Пра маякі Готлянду]{{ref-en}}
 {{Commons|Category:Gotland|выгляд=міні}}