Беларусізацыя

Беларусізацыя — афіцыйная палітыка нацыянальна-дзяржаўнага і нацыянальна-культурнага будаўніцтва ў БССР, якая ажыцьцяўлялася за часам правядзеньня НЭПу, у пэрыяд з 1924 па 1929 рокі.

Яна ўлучала шырокі спэктар такіх найважнейшых для нацыі праблемаў, як праблемы дзяржаўнасьці, разьвіцьця нацыянальнай эканомікі, вылучэньня на кіроўную працу кадраў карэннай нацыянальнасьці, разьвіцьця нацыянальнай адукацыі, навукі і культуры, роднай мовы і інш.

Пачатак беларусізацыі паклалі рашэньні IV (люты-сакавік 1921) і V (кастрычнік 1921) зьездаў КП(б)Б. У далейшым праблемы беларусізацыі неаднаразова абмяркоўваліся на зьездах і пленумах ЦК КП(б)Б, зьездах саветаў, пасяджэньнях цэнтральнага выканўчага камітэту БССР. ІІ сэсія ЦВК БССР 15 ліпеня 1924 прыняла пастанову «Аб практычных мерах па правядзеньні нацыянальнай палітыкі», у адпаведнасьці зь якой беларусізацыя стала афіцыйнай дзяржаўнай палітыкай.

Гэта была вельмі важная перамога нацыянальна-арыетаванай плыні ЦК КП(б)Б. У той жа час беларусізацыя мусіла зрабіць беларускую культуру беларускай толькі па форме, а па зьмесце — пралетарскай. Беларуская мова, найбольш зразумелая шырокім колам сялянаў, павінна была стаць дзейсным сродкам, каб прывесьці іх у сацыялізм.

Мерапрыемствы

• Абвяшчэньне беларускай, расейскай, польскай і габрэйскай дзяржаўнымі мовамі БССР, пры гэтым перавага аддавалася мове тытульнай нацыі — беларускай.
  • Перавод навучаньня ў школах пераважна на беларускую мову (да 1928 былі пераведзеныя каля 80 % школаў)
  • Укаплектаваньне беларусамі частак Чырвонай арміі, разьмешчаных у Беларусі, іх перавод на беларускую мову.
  • Перавод справаводзтва на беларускую мову.
  • Масавы выпуск газэтаў, часопісаў, падручнікаў, кніжак на беларускай мове. Было ўтворанае выдавецтва «Савецкая Беларусь», адкрытая Беларускай дзяржаўнай бібліятэкі.
• Разьвіцьцё пачатковай, сярэдняй і вышэйшай адукацыі.
  • Ліквідацыя непісьменнасьці дарослага насельніцтва.
  • Падрыхтоўка адмыслоўцаў, неабходных для прамысловага разьвіцьця краіны і аднаўленьня народнай гаспадаркі — у краіне была створаная сеткапрафэсійна-тэхнічных вучэльняў і тэхнікумаў зь беларускай мовай навучаньня.
  • Стварэньне адмысловых працоўных факультэтаў (працфакаў) для падрыхтоўкі працоўна-сялянскай моладзі да паступленьня ў ВНУ.
  • У 1921 адкрыўся Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт, у 1922 — сельскагаспадарчая акадэмія ў Горках і вэтэрынарны інстытут у Віцебску.
• Палітыка карэнізацыі — вылучэньне на адказную працу ў партыйныя і савецкія органы прадстаўнікоў карэннай нацыі, г.зн. беларусаў (да канцу 1920-х дзель беларусаў у адміністрацыйных установах перавысіла 50 %).
• Арганізацыя навукова-досьледнай дзейнасьці па ўсебаковаму вывучэньню Беларусі.
  • У 1922 быў адкрыты Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт), ператвораны 1 студзеня 1929 у Беларускую акадэмію навук, якую ўзначаліў вядомы гісторык Усевалад Ігнатоўскі. Першымі акадэмікамі сталі Янка Купала, Якуб Колас, Зьміцер Жылуновіч (Цішка Гартны).
  • У лістападзе 1924 адбылася Першая Ўсебеларуская краязнаўчая канфэрэнцыя, у пачатку 1928 існавала 301 краязнаўчая арганізацыя, налічвалася 10,5 тыс. чальцоў таварыства краязнаўства. У выніку адной з краязнаўчых экспэдыцяў Вацлаў Ластоўскі знайшоў крыж Эўфрасіньні Полацкай.
• Разьвіцьцё беларускага тэатральнага і музычнага мастацтва.
  • У верасьні 1920 пачаў працу ў Менску Першы Беларусі дзяржаўны тэатар (БДТ-1), у 1926 пачаў працаваць Другі Беларусі дзяржаўны тэатар (БДТ-2) у Віцебску, шырокую вядомасьць меў беларускі вандроўны тэататар Уладыслава Галубка.
  • У 1924 у Гомлі і Магілёве былі створаныя сімфанічныя аркестры, у гэтым жа року ў Магілёве была пастаўленая першая беаруская опэра.
• Дасягненьне значных посьпехаў у беларускай літаратуры. У 1920-я выйшлі паэмы «Новая зямля» і «Сымон-музыка» Якуба Коласа, а таксама другая частка ягонай трылёгіі «На ростанях» аповесьце «У глыбі Палесься». Янка Купала стварыў шэраг твораў, найбольш вядомым зь якіх зьяўляецца паэма «Безназоўныя». У гэты ж час зьявіліся творы маладых беларускіх пісьменьнікаў М. Чарота, К. Крапівы, М. Лынькова, К. Чорнага і інш.
• Зараджэньне беларускага кінэматографу. У 1926 годзе быў створаны першы беларускі мастацкі фільм Юрыя Тарыча «Лясная быль», у 1928 у Леніградзе адкрылася кінастудыя мастацкіх фільмаў «Савецкая Беларусь».

Згортваньне

У другой палове 1920-х посьпехі ў ажыцьцяўленьні палітыкі беларусізацыі пачалі разглядацца як умацаваньне і пашырэньне беларускага нацыяналізму. Так, на ХІ зьезьдзе КП(б)Б (лістапад 1927) заяўлялася, што неабходна пашыраць беларусізацыю і той жа час весьці рашучую барацьбу з нацыянал-дэмакратызмам, які ў мінулым быў прагрэсіўнай зьявай, але ўва ўмовах дыктатуры пралетарыяту набыў контррэвалюцыйны характар.

У траўні 1929 ЦК ВКП(б) накіраваў у БССР камісію, якая 27 чэрвеня 1929 зрабіла крытычны даклад на адрас беларускай творчай інтэлігенцыі, таксама ў ім нэгатыўна ацэньвалася дзейнасьць кіраўнікоў рэспублікі. Даклад камісіі быў накіраваны ў ЦК і ЦКК ВКП(б) і асабіста І. Сталіну.

Апагеям барацьбы з нацыянал-дэмакратызмам стала сфабрыкаваная прысланым з Масквы старшынёй ДПУ БССР Р. Рапапортам справа г.зв. «Саюза вызваленя Беларусі». па якой увясну-ўлетку 1930 былі арыштаваныя больш за 110 дзеячаў навукі і культуры Беларусі, у 1931 многія зь іх былі асуджаныя ў выніку закрытых судовых працэсаў. З гэтага часу пачалася палітыка абмежаваньня мовы тытульнай нацыі Беларусі, працягам якой стала рэформа беларускага правапісу 1933 году, якая штучна наблізіла беларускую мову да расейскай.

Літаратура

• Гісторыя Беларусі (у кантэксце сусветных цывілізацый). Вучэбн. дапаможнік / В.І. Галубовіч, З.В. Шыбека, Д.М. Чаркасаў і інш.; Пад рэд. В.І. Галубовіча і Ю.М. Бохана. — Мн.: Экаперспектыва, 2005. — 584 с. ISBN 985-469-120-9. С.364—366, 389—407.
• Саверчанка І., Санько Зьм. 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. Вільня, 2002 ISBN 9986-9229-6-1
• Паноў С.В. Матэрыялы па гісторыі Беларусі; пад навук. рэд. М.С. Сташкевіча, Г.Я. Галенчанкі. — Мн.: «Аверсэв», 2003. — 383 с. ISBN 985-478-094-5. С. 250—252.