Новая Зэляндыя

Новая Зэляндыя Aotearoa New Zealand
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэвіз: няма
Дзяржаўны гімн: «God Defend New Zealand»
Афіцыйная мова	ангельская, маарыйская
Сталіца	Вэлінгтан
Найбуйнейшы горад	Оклэнд
Форма кіраваньня каралева генэрал-губэрнатар	канстытуцыйная манархія Элізабэта ІІ Ананд Сат'янанд
Плошча  • агульная  • адсотак вады	75-е месца ў сьвеце 268 680 км² 2,1
Насельніцтва  • агульнае (2007)  • шчыльнасьць	122-е месца ў сьвеце 4 252 000 15 чал/км²
СУП  • агульны (2008)  • на душу насельніцтва	53 месца ў сьвеце $128,07 млрд $30 234
Валюта	Навазэляндзкі даляр (NZD)
Часавы пас  • улетку	+12 (UTC+12) +13 (UTC+13)
Незалежнасьць ад Вялікабрытаніі	26 верасьня 1906
Аўтамабільны знак	NZ
Дамэн верхняга ўзроўню	.nz
Тэлефонны код	+64
Мапа Новай Зэляндыі

Но́вая Зэля́ндыя (па-ангельску: New Zealand; маары звычайна: Aotearoa) — геаграфічна ізаляваная астраўная краіна ў паўднёвай частцы Ціхага акіяну, бліжэйшымі да Новай Зэляндыі значнымі па памерах тэрыторыямі сушы зьяўляюцца Новая Каледонія на поўначы на адлегласьці 1500 км, Аўстралія на паўночным захадзе на адлегласьці каля 1600 км праз Тасманава мора і матэрыковая частка Антарктыды на адлегласьці амаль што 3000 км на поўдзень. Асноўная тэрыторыя Новай Зэляндыі разьмешчаная на двух галоўных астравах — Паўночным і Паўднёвым, а таксама на шматлікіх невялікіх астравах. Самымі значнымі па плошчы сярод апошніх зьяўляюцца востраў Сьцюарта, Вялікі Бар'ерны востраў і востраў Чатэм.

Ні па геаграфічным, ні па культурным асаблівасьцям Новую Зэляндыю немагчыма адназначна аднесьці да аднаго з кантынэнтаў. Тэрыторыя краіны ляжыць часткова на Аўстралійскай, часкова на Ціхаакіянскай літасфэрных плітах, а насельніцтва паходзіць пераважна з двух розных культурных рэгіёнаў: нашчадкі ў асноўным брытанскіх каляністаў у эўрапейскім і карэннае насельніцтва маары ў палінэзійскім культурным поясе Акіяніі.

Новая Зэляндыя ўваходзіць у склад Каралеўстваў Садружнасьці. Да Каралеўства Новая Зэляндыя, галоўным прадстаўніком якога зьяўляецца брытанскі манарх, належаць таксама на прынцыпе «беспрымусовай асацыяцыі» (in free association) адміністрацыйна незалежныя тэрыторыі Астравоў Кука і Ніўэ, а таксама новазэляндская калёнія Такелаў. Акрамя гэтага, Новая Зэляндыя заяўляе аб сваіх тэрытарыяльных прэтэнзіях на рэгіён Рос у Антарктыдзе, які, адпаведна, стаў бы пятай часткай Каралеўства Новая Зэляндыя.

За Новай Зэляндыяй замацавалася назва «зялёны востраў». Выклікана гэта ў першую чаргу адносна нізкай шчыльнасьцю засяленьня і адпаведна некранутай рукой чалавека дзівоснай прыгажосьцю прыроды, а таксама незвычайна разнастайнай і зьвязанай з ізаляваным геаграфічным месцазнаходжаньнем непаўторнай вэгетацыяй.

Геаграфія

Асноўны артыкул: Геаграфія Новай Зэляндыі

Геаграфічнае месцазнаходжанне і тапаграфія

Новая Зэляндыя — краіна з самай вялікай адлегласьцю да Цэнтральнай Эўропы: часткі тэрыторыі Новай Зэляндыі знаходзяцца якраз у геаграфічна супрацьлеглым Гішпаніі месцы і, такім чынам, утвараюць яе антыподы. Тэрыторыю Новай Зэляндыі ўтвараюць два галоўныя астравы, аддзеленыя адзін ад другога пратокай Кука, і шматлікія значна меншыя астравы. Некаторыя з астравоў, такія як востраў Сьцюатра, Вялікі Бар'ерны востраў, знаходзяцца дастаткова блізка ад узбярэжжа двух галоўных астравоў Новай Зэляндыі. Адлегласьць да самай дальняй новазэляндзкай тэрыторыі на поўначы — астравоў Кермадэк — складае звыш 1000 км, самы дальні ўсходні пункт краіны — архіпэляг Чатэм — ляжыць на адлегласьці звыш 700 км ад Паўночнага вострава. Акрамя гэтага, вялікая колькасьць астравоў, такія як, напрыклад, Оклэндзкія астравы, астравы Кэмпбэла альбо астравы Антыподаў, знаходзіцца ў субанктартычным рэгіёне. У 1998 годзе ўсе субантарктычныя астравы Новай Зэляндыі былі аб'яўленыя Сусьветнай спадчынай ЮНЭСКО.

Агульная плошча Новай Зэляндыі складае 270 534 км² і зьяўляецца некалькі меншай за Італію, але большай за Аб'яднанае Каралеўства альбо Ўсходнюю Нямеччыну. Максымальная шырыня галоўных астравоў ва ўсходне-заходнім напрамку — 200 км, з поўначы на поўдзень Новая Зэляндыя прасьціраецца на 1600 км.

Плошча Паўночнага вострава складае 113 729 км², з шырокімі нізінамі, у першую чаргу ў рэгіёне Вайката. У цэнтральнай частцы вострава дамінуе Цэнтральнае плато, на якім знаходзіцца Нацыянальны парк Тангарыра з вульканамі Нгаўрухоэ, Тангарыра і Руапэху і які быў аб'яўлены ЮНЭСКО першым камбінаваным аб'ектам Сусьветнай спадчыны: як культурнай, так і прыроднай. Самае высокае ўзвышэньне вострава — гара Руапэху (2797 м). На поўначы ад Руапэху, у самым цэнтры Паўночнага вострава раскінулася возера Таупа, самае вялікае возера Новай Зэляндыі. Праз усходнюю частку Паўночнага вострава цягнуцца шматлікія адносна невысокія горныя храбты, адметнай гарой заходняй часкі вострава зьяўляецца гара Таранакі, якая ўздымаецца на раўніне на вышыню 2518 мэтраў і мае амаль што правільную конусападобную форму.

Геалёгія

Тэктанічная мапа Новай Зеландыі

Каля 200 мільёнаў гадоў таму Новая Зэляндыя, як і большасьць сёньняшніх тэрыторый у паўднёвым паўшар'і Зямлі, належала да кантынэнту Гандвана.

Адміністрацыйны падзел

Мапа Новай Зэляндыі з пазначэньнем межаў рэгіёнаў		Рэгіён	Адмін. цэнтар	Плошча (км²)	Насельніцтва(2)
	1	Нортлэнд	Вангарэй	13 941	147 600
	2	Оклэнд	Оклэнд	16 140	1 316 900
	3	Вайката	Гамільтан	25 598	381 800
	4	Заліў Плэнці	Таўранга	12 447	257 600
	5	Гізбарн (1)	Гізбарн	8351	44 900
	6	Таранакі	Стрэтфард	7273	105 500
	7	Манавату-Вангануі	Вангануі	22 215	227 100
	8	Заліў Хоўка	Нап'ер	14 164	149 100
	9	Вэлінгтан	Вэлінгтан	8124	456 900
	10	Мальбара (1)	Бленхайм	12 484	42 300
	11	Нэльсан (1)	Нэльсан	445	45200
	12	Тасман (1)	Рычманд	9786	45 800
	13	Кантэрбэры	Крайстчорч	45 845	520 600
	14	Заходняе Узьбярэжжа	Грэймаўс	23 000	30 600
	15	Атага	Дунэдзін	31 476	195 000
	16	Саўтлэнд	Інвэркаджыл	30 753	93 600
	17	Астравы Чатэм (3)	Вайтангі	963	750
(1) Гэтыя рэгіёны зьяўляюцца унітарнымі адміністрацыйнымі адзінкамі (Unitary Authorities) і выконваюць адначасова функцыі як рэгіёнаў, так і раёнаў. (2) Лічбы адпавядаюць зьвесткам перапісу насельніцтва 2001 году (3) Астравы Чатэм знаходзяцца на адлегласьці каля 800 кілямэтраў усходней Новай Зэляндыі і не пазначаныя на мапк. Астравы маюць адмысловы статус астраўнога савету Islands Councils з паўнамоцтвамі унітарнай адміністрацыйнай адзінкі Unitary Authority.

Вонкавыя спасылкі

Новая Зэляндыя — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў