Тадэвуш Касьцюшка: розьніца паміж вэрсіямі
д робат: артаграфія: ордэну → ордэна |
|||
Радок 50: | Радок 50: | ||
* [http://tbm.org.by/asoby/cont.phtml?x=atk Андрэй Тадэвуш Банавентура Касьцюшка] |
* [http://tbm.org.by/asoby/cont.phtml?x=atk Андрэй Тадэвуш Банавентура Касьцюшка] |
||
* [[TUT.BY]], [http://news.tut.by/society/132571.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Касьцюшка] |
* [[TUT.BY]], [http://news.tut.by/society/132571.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Касьцюшка] |
||
* [http://jivebelarus.net/history/faces/kascushka-biography.html Кароткая біяграфія Тадэвуша Касьцюшкі] |
|||
{{Накід:Чалавек}} |
{{Накід:Чалавек}} |
Вэрсія ад 11:07, 28 жніўня 2009
Андрэ́й Тадэ́вуш Банавянту́ра Касьцю́шка (4 лютага 1746 — 15 кастрычніка 1817) — палітычны і ваенны дзеяч Рэчы Паспалітай, кіраўнік нацыянальна-вызваленчага паўстаньня 1794 году, удзельнік Вайны за незалежнасьць ЗША, нацыянальны герой Беларусі, Польшчы, ЗША. Паходзіў са шляхецкага роду Касьцюшкаў.
Біяграфія
Продкі
Паходзіў Тадэвуш Касьцюшка са старога беларускага роду. Яго далёкі прапрадзед Фёдар атрымаў Сяхновічы, што паблізу Жабінкі, на Берасьцейшчыне, ад князя Казімера IV ў 1458 годзе. Сын Фёдара Канстантын служыў пісарам у вялікакняжацкай канцылярыі, яго паважаў і любіў Жыгімонт Стары і пяшчотна называў Кастусь, Касьцюша – адгэтуль і прозьвішча сям’і. Гербам Касьцюшкі мелі «Рох трэці», большасьць зь іх вылучалася на сярэдніх пасадах вайсковае службы. Маёнтак Сяхновічы быў невялікі, Канстантын Фёдаравіч выстаўляў зь яго войска ў «тры коні». Жонкай Кастуся стала Ганна Гальшанская з княжацкага роду, параднёная з польскімі каралямі і вялікімі князямі літоўскімі праз шлюб сясьцёр Гальшанскіх зь Ягайлам і Вітаўтам. Да сярэдзіны XVII стагодзьдзя Касьцюшкі, якіх ужо стала багата, трымаліся праваслаўя, але ў часы «патопу», як і многія зь берасьцейскай шляхты, адышлі да дзедаўскай веры – адны ў каталіцтва, іншыя – да ўніятаў. Сяхновіцкія Касьцюшкі былі каталікамі. Людвік, бацька Тадэвуша, вызначаўся энэргіяй, дамогся ў 1731 годзе тытулу мечніка ваяводзтва Берасьцейскага, абіраўся ў 1743 годзе ад шляхты ваяводзтва ў Літоўскі Трыбунал, здолеў нейкім чынам адсудзіць у Сапегаў маёнтак Мерачоўшчына, што знаходзіўся за вярсты дзьве ад Косава.
Маладыя гады
У Мерачоўшчыне прайшлі дзіцячыя гады Тадэвуша Касьцюшкі. У яго было дзьве сястры – Ганна і Катарына – і брат Юзаф. Маці паходзіла з Ратомскіх, звалася Тэкля. Лічыцца, што яна трымалася праваслаўнага веравызнаньня і па нараджэньні чацьвертага дзіцяці ахрысьціла яго ў царкве пад імем Андрэй, а ўжо бацька перахрышчваў яго ў каталіцкім касьцёле. Можа два гэтыя хрышчэньні і прадвызначалі Тадэвушу доўгі век, бо ягонага бацькі ня стала, калі Тадэвушу было дзесяць год, Юзаф і Катарына памерлі яшчэ да паўстаньня, Ганна сканала ў 1814 годзе.
Вучыцца Тадэвуша аддалі ў калегію піяраў у Любашаве за Пінскам, а не ў Берасьцейскую езуіцкую калегію. У гэтым рашэньні адчувалася ня столькі апазыцыя езуітам, колькі прызнаньне таго факту, што піяры даюць лепшую адукацыю. Піяры давалі адукацыю на эўрапейскім узроўні, гэтаму паспрыяла і рэфарматарская дзейнасьць вядомага прагрэсыўнага педагога XVIII стагодзьдзя Станіслава Канарскага. У школу прымаліся дзеці розных саслоўяў, вучыліся яны шэсьць гадоў. У лік дысцыплін уваходзілі лацінская мова, рыторыка, матэматыка, фізыка, гісторыя, палітыка, выкладалася і мясцовае права. Шмат увагі надавалася эстэтычнаму і фізычнаму выхаваньню, культуры паводзін.
У 1765 годзе Касьцюшка паступіў у новаствораны Варшаўскі кадэцкі корпус – тагачасную вышэйшую афіцэрскую вучэльню, дзе спэцыялізаваўся па вайсковай інжынэрыі. Засьведчана сябрамі па корпусе, што быў Тадэвуш забіяка, не ўхіляўся ад дуэляў і меў некалькі шнараў на целе; пры гэтым вызначалі яго лагоднасьць і таварыскасьць. Сымпатыя і клопат начальніка корпусу князя Чартарыйскага ўмагчылі Касьцюшку паездку ў Парыж, дзе ён працягваў ваенную навуку, што, аднак, прыкрывалася наведваньнямі Акадэміі жывапісу і мастацтваў.
Вайна за незалежнасьць ЗША
Вясной 1775 Касьцюшка вярнуўся на радзіму. Вакантнага месца ў войску не было, і Тадэвуш, чакаючы патэнту, застаўся ў Сяхновічах. Пасьля няўдалае спробы выкраданьня сваёй каханкі Людвісі Сасноўскай, якую меліся выдаць за іншага, вымушаны быў уцякчы за мяжу. Так ён ізноў апынуўся ва Францыі. У той час Амэрыканскія штаты ваявалі з Ангельшчынай за незалежнасьць, рэспубліканцы – супраць каралеўскіх войскаў. Манархічная Францыя, як адвечны вораг Ангельшчыны, падтрымлівала амэрыканскіх рэспубліканцаў, і шмат французаў служыла там. Так Тадэвуш Касьцюшка, якому былі неабходныя грошы на існаваньне, у 1776 трапіў на амэрыканскую зямлю.
Амэрыканскай арміі Касьцюшка аддаў дзевяць год свайго жыцьця. Разам з палкамі рэспубліканцаў ён прайшоў усе Амэрыканскія штаты, удзельнічаў ва ўсіх галоўных бітвах, распрацоўваў інжынэрнае забесьпячэньне наступаў і абароны. Гэта яму належыць праект тыповага форту, прыстасаванага да ўмоў Амэрыкі. Рэспубліка дала Касьцюшку чын генэрала, ён стаў ганаровым грамадзянінам Амэрыканскіх штатаў, але ад'яжджаў з Новага Сьвету такім сама, бадай, бедным, як і прыехаў.
Пакуль Касьцюшка адсутнічаў, Людвіка Сасноўская па волі бацькі сталася княгіняй Любамірскай. А ў сацыяльным і палітычным жыцьці Рэчы Паспалітай нічога не зьмянілася — панаваў той жа моцны прыгнёт сялянаў і магнацкая анархія. Францыя ўжо сьвяткавала другія ўгодкі рэвалюцыі, а ў Варшаве трэці год працягваўся вальны сэйм.
Паўстаньне 1794 году
Адносіны да прыгоньніцтва і рабства
Пра адносіны Касьцюшкі да такіх тагачасных зьяў, як прыгоньніцтва і рабства, яскрава сьведчыць ягоны тэстамэнт:
Глыбока ўсьведамляючы, што прыгоньніцтва знаходзіцца ў супярэчнасьці з законам прыроды і дабрабытам народаў, сім зацьвярджаю, што зьнішчаю яго зусім і на вечныя часы ў маім маёнтку Сяхновіцы, разьмешчаным у Брэст-Літоўскім ваяводзтве, як ад імя свайго, так і будучых уладальнікаў. Прызнаю, такім чынам, усіх жыхароў вёскі, прыналежнай маёнтку, свабоднымі грамадзянамі і неабмежаванымі гаспадарамі ўгодзьдзяў[1] | ||
і далей:
Сваю амэрыканскую маёмасьць перадаю майму сябру Томасу Джэфэрсану, каб ён поўнасьцю выкарыстаў яе на выкуп неграў…, і на дараваньне ім свабоды ад майго імя[1] | ||
Літаратура
Тарасаў К. Памяць пра легенды: Постаці беларускай мінуўшчыны / Маст. А.У.Александровіч і інш.. — 2-е выд., дап. — Мн.: Полымя, 1993. — 270 с. — ISBN 5-345-00706-3
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
Тадэвуш Касьцюшка — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Юхо Язэп, Емяльянчык Уладзімір. «Нарадзіўся я ліцьвінам...»
- ПАЎСТАНЬНЕ ПАД КІРАЎНІЦТВАМ ТАДЭВУША КАСЬЦЮШКІ І ТРЭЦІ ПАДЗЕЛ РЭЧЫ ПАСПАЛІТАЙ
- Mt Kosciuszko Inc Перт Австралия (анг.)
- Хто такі Тадэвуш Касьцюшка?
- Тадэвуш Касьцюшка
- Прамова Пасла ЗША Джорджа Крола на цырымоніi адкрыцьця помніка Тадэвушу Касьцюшку
- Андрэй Тадэвуш Банавентура Касьцюшка
- TUT.BY, Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Касьцюшка
- Кароткая біяграфія Тадэвуша Касьцюшкі
Гэта — накід артыкула пра біяграфію асобы. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |